T.C. ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TÜRK DĠLĠ VE EDEBĠYATI ANABĠLĠM DALI TÜRK HALK EDEBĠYATI BĠLĠM DALI BURSA-KELES ĠLÇESĠ KIRANIġIKLAR KÖYÜ HALK EDEBĠYATI VE FOLKLOR ÜRÜNLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ (YÜKSEK LĠSANS TEZĠ) Ezgi ġAHĠN SEVDĠ Bursa – 2015 T.C. ULUDAĞ ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TÜRK DĠLĠ VE EDEBĠYATI ANABĠLĠM DALI TÜRK HALK EDEBĠYATI BĠLĠM DALI BURSA-KELES ĠLÇESĠ KIRANIġIKLAR KÖYÜ HALK EDEBĠYATI VE FOLKLOR ÜRÜNLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ (YÜKSEK LĠSANS TEZĠ) Ezgi ġAHĠN SEVDĠ DanıĢman: Doç. Dr. Hülya TAġ Bursa – 2015 ÖZET Yazar Adı ve Soyadı : Ezgi ġahin Sevdi Üniversite : Uludağ Üniversitesi Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı : Türk Dili ve Edebiyatı Bilim Dalı : Türk Halk Edebiyatı Tezin Niteliği : Yüksek Lisans Tezi Sayfa Sayısı : XVIII + 351 Mezuniyet Tarihi : …. / …. / 20…….. Tez DanıĢmanı : Doç. Dr. Hülya TaĢ BURSA-KELES ĠLÇESĠ KIRANIġIKLAR KÖYÜ HALK EDEBĠYATI VE FOLKLOR ÜRÜNLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ Bu çalıĢmada Bursa‟nın Keles ilçesine bağlı KıranıĢıklar köyünün halk edebiyatı ve halk bilimi ürünleri derlenip incelenmiĢtir. Yazılı kaynaklarda yer almayan ancak halk arasında varlığını sürdüren bazı sözlü kültür ürünlerinin nesilden nesile aktarımını sağlayabilmek için halk edebiyatı ve halk bilimi ürünlerinin sistematik biçimde derlenip kayda geçirilmesi son derece önemlidir. ÇalıĢma halk edebiyatı ve halk bilimi ürünlerinin toplanması açısından ne kadar önemliyse, bölge halkının geçmiĢine ıĢık tutması bakımından da faydalıdır. Bu çalıĢma bir alan araĢtırmasıdır. Saha çalıĢmaları sırasında gözlem, görüĢme, örnek olay teknikleri kullanılarak derlemeler yapılmıĢtır. Derlenen bilgiler değerlendirilmeye baĢlamadan önce KıranıĢıklar köyünün ve içinde bulunduğu Keles ilçesinin tarihiyle birlikte coğrafi yapısı, iklimi, nüfusu, ekonomik durumu, etnik yapısı ve sosyokültürel hayatı hakkında sözlü ve yazılı kaynaklardan yararlanılarak elde edilen bilgiler birinci bölümde verilmeye çalıĢılmıĢtır. ÇalıĢmanın esasını oluĢturan ikinci ve üçüncü bölümlerde sahada derlemeler yoluyla elde edilmiĢ olan KıranıĢıklar köyü halk edebiyatı ve halk bilimi malzemeleri çeĢitli Ģekillerde incelenmiĢtir. Anahtar Sözcükler Keles, KıranıĢıklar köyü, Halk Edebiyatı, Folklor. iii ABSTRACT Writer‟s Name and Surname : Ezgi ġahin Sevdi University : Uludağ University Institute : Institute of Social Sciences Department : Turkish Language and Literature Field : Turkish Folk Literature Quality of the thesis : Master‟s thesis The number of the pages : XVIII + 351 Date of graduation : …. / …. / 20…….. Thesis Supervisor : Doc. Dr. Hülya TaĢ A STUDY OF FOLK LITERATURE AND FOLKLORE WORKS FROM THE DISTRICT OF BURSA-KELES KIRANIġIKLAR VILLAGE This study puts emphasis on the collection and the analysis of the folk literature and folklore products in the village of KıranıĢıklar, Keles in Bursa. It is significantly important to collect and file the products of folk literature and folklore systematically in order to pass down some oral culture products which don‟t appear in written resources but still exist in public. This study is helpful not only for the collection of folk literature and folklore products but also for the illumination of the local community‟s past. This study is a fieldwork. In due course of the fieldwork, there have been the collections by using observations, interviews, and case studies. Before evaluating the collected research, this study presents the information about history, topography, climate, population, economical condition, ethnicity, and socio-cultural state of both KıranıĢıklar Village and Keles District of Bursa. In the second and third parts which form the basis of the study, the folk literature and folklore materials of KıranıĢıklar Village are diversely examined with the help of the collections in the field. Key Words: Keles, KıranıĢıklar Village, Folk Literature, Folklore. iv ÖN SÖZ Birey, içinde doğup büyüdüğü topluma ait kültürel mirasın çatısı altında yaĢamını sürdürür. Bu durum asırlardır değiĢmeyen, doğal bir sonuçtur. Bu sonucun nedeni, kültürün toplumsallığıyla açıklanabilir. Zira bir bireyin kiĢisel çaba ile zaman içerisinde edinebileceği bireysel kültürü, topluma ait olan kültürden soyutlamak mümkün değildir. Yapı taĢı birey olan toplumun, tarihsel süreç içinde meydana getirdiği tüm değerler, nesilden nesile aktarılarak varlığını devam ettirmeye çalıĢmaktadır. Toplumda birleĢtirici rol oynayan ve dinamik bir yapıya sahip olan kültür, zaman içerisinde çeĢitli sebeplere bağlı olarak değiĢip dönüĢmektedir. Elbette ki her değiĢim olumsuzluk ifade etmez. Ancak günümüzde teknolojinin hızla geliĢmesi, yoğun geçen iĢ yaĢamı gibi çeĢitli nedenlerle bireylerin kendilerini toplumsal yaĢayıĢtan soyutlamaları, bazı kültürel değerlerden uzaklaĢılmasına ve bu değerlerin unutulmaya yüz tutmasına neden olabilmektedir. ĠĢte bu sebeple de unutulmaya yüz tutmuĢ kültürel ürünlerin tespit edilip kayıt altına alınması gerekmektedir. Bu araĢtırmada yazılı kaynaklarda çok az bilgiye rastladığımız Bursa‟nın Keles Ġlçesine bağlı KıranıĢıklar köyüne ait halk edebiyatı ve halk bilimi ürünleri tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. ÇalıĢmanın GiriĢ kısmı iki alt baĢlıktan oluĢmaktadır. Halk Biliminin Tanımı ve Tarihi baĢlıklı bölümde halk bilimi araĢtırmalarının tarihi hakkında kısa bilgi verildikten sonra diğer alt baĢlıkta araĢtırma alanı olarak KıranıĢıklar köyünü seçmemizin nedeni kısaca ifade edilmiĢ ve derleme bilgileri, malzemenin derlenme Ģekli ve yazıya geçirilmesi kısmında da araĢtırma alanında yapılan derlemenin özelliklerinden bahsedilmiĢtir. ÇalıĢmanın birinci bölümü olan Araştırma Alanının Bulunduğu İlçe ve Alan Hakkında Genel Bilgiler baĢlığı altında araĢtırma alanı olarak belirlenen köyün ve içinde bulunduğu ilçenin tarihiyle birlikte coğrafi yapısı, iklimi, nüfusu, ekonomik durumu, etnik yapısı ve sosyokültürel hayatı ile ilgili bilgilere yer verilmiĢtir. ÇalıĢmanın Kıranışıklar Köyü Halk Edebiyatı Ürünleri baĢlıklı ikinci bölümünde, araĢtırma alanında derlenen efsane, fıkra, türkü, ninni, köy seyirlik oyunları kendi içlerinde tasnif edilerek incelenmeye çalıĢılmıĢ, ayrıca ürünlerin metinlerine de yer verilmiĢtir. ÇalıĢmanın üçüncü bölümü olan Kıranışıklar Köyü Halk Bilimi Ürünleri baĢlığı altında da v Doğum, Sünnet, Askerlik, Evlenme, Evlilik Aşamaları, Düğün, Düğün Sonrası, Hacılık, Ölüm, Bayramlar ve Kutlamalar, Diğer İnanmalar ve Uygulamalar, Oyunlar baĢlıkları yer almaktadır. ÇalıĢmanın sonuçlarını esas alan genel bir değerlendirmenin yapıldığı Sonuç kısmı, derlemeler sırasında kaydedilmiĢ veya not edilmiĢ olan ve yerel söyleyiĢ özellikleri taĢıyan kelimelerin sözlü kaynaklardan edinilen bilgiler doğrultusunda anlamlarının verildiği Sözlük, derlemeler esnasında görüĢülen kaynak Ģahısların isim, soy isim, doğum tarihi, doğum yeri, öğrenim durumu, meslekî bilgilerinin yer aldığı Kaynak Kişiler Listesi, araĢtırma alanında yapılan derlemeler sırasında çekilen Fotoğraflar ve çalıĢma sırasında yararlanılan kaynaklar, yazar soyadına göre alfabetik düzende Kaynaklar baĢlığı altında çalıĢmanın sonunda yer almaktadır. AraĢtırma alanında yapılan saha çalıĢması sırasında gösterdikleri misafirperverlikten ötürü baĢta Kaya, Atak ve Basrik aileleri olmak üzere KıranıĢıklar köyünün kıymetli insanlarına teĢekkürü bir borç bilirim. ÇalıĢma alanını belirlememde bana fikir veren, köy halkıyla hızlıca iletiĢime geçilmesini sağlayarak beni her aĢamada destekleyen kıymetli babam Ali ġahin‟e, çalıĢma sürecinde benden desteğini esirgemeyen sevgili annem Nursel ġahin‟e ve yine çalıĢmanın baĢtan sona dek her aĢamasının hazırlanmasında maddî ve manevi yönden yanımda bulunan kıymetli eĢim Samet Sevdi‟ye teĢekkürlerim sonsuzdur. ÇalıĢmamın derleme aĢamasında ve sonrasında benden desteğini esirgemeyen, karĢılaĢılan her zorlukta deneyimleriyle bana yol gösteren ve değerli fikirlerinden her zaman istifade ettiğim, bana lisans ve yüksek lisans boyunca halk edebiyatı sevgisini kazandıran sayın hocam Doç. Dr. Hülya TaĢ‟a Ģükranlarımı sunarım. Bursa, 2015 Ezgi ġahin Sevdi vi İÇİNDEKİLER Sayfa No. TEZ ONAY SAYFASI.......................................................................................................... ii ÖZET .................................................................................................................................... iii ABSTRACT ......................................................................................................................... iv ÖN SÖZ ................................................................................................................................. v KISALTMALAR .............................................................................................................. xvii GĠRĠġ ..................................................................................................................................... 1 1. HALK BĠLĠMĠNĠN TANIMI VE TARĠHĠ ................................................................ 1 2. DERLEME BĠLGĠLERĠ ............................................................................................. 3 2.1. DERLEMEDE KULLANILAN TEKNĠKLER ...................................................... 3 2.2. KAYNAK KĠġĠ BĠLGĠLERĠ .................................................................................. 4 3. MALZEMENĠN DERLENME ġEKLĠ VE YAZIYA GEÇĠRĠLMESĠ ..................... 6 3.1. MALZEMENĠN DERLEME ġEKLĠ ..................................................................... 6 3.2. MALZEMENĠN YAZIYA GEÇĠRĠLMESĠ ........................................................... 7 BĠRĠNCĠ BÖLÜM ARAġTIRMA ALANININ BULUNDUĞU ĠLÇE VE ALAN HAKKINDA