T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI CUMHURİYET’İN İLK ONBEŞ YILINDA TÜRK RESİM VE HEYKEL SANATI (1923-1938) Yüksek Lisans Tezi Aslı KORUR Ankara-2008 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI CUMHURİYET’İN İLK ONBEŞ YILINDA TÜRK RESİM VE HEYKEL SANATI (1923-1938) Yüksek Lisans Tezi Aslı KORUR Tez Danışmanı Prof. Dr. Kıymet GİRAY Ankara-2008 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ GİRİŞ 1. CUMHURİYET DÖNEMİ’NDE KÜLTÜR VE SANAT………………………….1 1.1. Cumhuriyet Dönemi Tarihine Kısa Bir Bakış (1923-1938)……………….1 1.2. Atatürk’ün Güzel Sanatlara Bakışı……………………………………….12 1.3. Cumhuriyet’in İlk Onbeş Yılında Güzel Sanatlar Alanında Devrimler…..27 1.3.1. Serbest Resim Atölyesi………….………………………………27 1.3.2. Yeni Resim Cemiyeti. ……………………………………..29 1.3.3. Avrupa’ya Öğrenci Gönderilmesi ……………………………....30 1.3.4. Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Güzel Sanatlar Akademisi Olması............................................................................................................................32 1.3.5. Gazi Terbiye Enstitüsü Resim-İş Bölümü’nün Açılması……….35 1.3.6. Halkevleri……………………………………………………….37 1.3.7. Güzel Sanatlar Akademisi’nde Reformlar………………………45 1.3.8. Devlet Resim ve Heykel Galerisinin Açılması………………….48 1.3.9. Yurt Gezileri…………………………………………………….52 2. CUMHURİYET’İN İLK ONBEŞ YILINDA TÜRK RESİM SANATI…………...56 2.1. Yurt Dışında Eğitim Alan İlk Öğrenciler ve Osmanlı Ressamlar Cemiyeti………………………………………………………………………………..56 2.2. Cumhuriyet Dönemi Resmini Hazırlayan Gelişmeler…………………….59 2.3. 1923-1938 Yılları Arasında Açılan Sergiler………………………………63 3. CUMHURİYET’İN İLK RESSAM BİRLİĞİ MÜSTAKİL RESSAMLAR VE HEYKELTRAŞLAR BİRLİĞİ…………………………………………………...71 3.1. Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği’nin Kuruluş Amacı ve Etkinlikleri…………………………………………………………………………..71 3.2. Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği’nin Sanat Anlayışı………….75 3.3. Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği Sanatçıları…………………..80 3.4. Müstakil Ressamların Çağdaşları………………………………………….94 3.5. Müstakillerin Türk Resim Sanatına Katkıları……………………………...97 4. CUMHURİYET DÖNEMİ TÜRK RESİM SANATINDA “d” GRUBU………….101 4.1. “d” Grubunun Kuruluş Amacı ve Etkinlikleri……………………………101 4.2. “d” Grubunun Sanat Anlayışı…………………………………………….104 4.3. “d” Grubunun Kurucu Kadrosu…………………………………………..107 4.4. Genişleyen “d” Grubu…………………………………………………….113 4.5. “d” Grubunun Türk Resim Sanatına Katkıları……………………………117 5. CUMHURİYET’İN İLK ONBEŞ YILINDA TÜRK HEYKEL SANATI.……......120 5.1. Cumhuriyet Döneminin Plastik Sanatlar İçinde Heykele Bakışı………...120 5.2. Cumhuriyet Çağında Türkiye’de Yabancı Heykeltıraşlar………………..122 5.3. Cumhuriyet’in İlk Onbeş Yılında Türk Heykeltıraşlar…………………..124 6. KARŞILAŞTIRMAVE DEĞERLENDİRME……………………………………..129 7. SONUÇ…………………………………………………………………………….132 8. BİBLİYOGRAFYA………………………………………………………………..147 9. RESİMLER………………………………………………………………………...162 9.1. Resim Listesi……………………………………………………….…….162 9.2. Resim Kataloğu…………………………………………………………..168 ÖZET……………………………………………………………………………….....279 SUMMARY…………………………………………………………………………..280 ÖNSÖZ Cumhuriyet’in ilk onbeş yılında Türk resim ve heykel sanatı (1923-1938) konusunda önemli adımlar atılmıştır. Bu dönem Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılıp, Kurtuluş Savaşı sonunda yerine Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından, Cumhuriyetimizin kurucusu M.K. Atatürk’ün ölümüne kadar geçen süreci kapsar. Bu dönem sanat alanında yapılan inkılaplarla doludur. Sanatçılar birlikler kurmuş, sanatçı haklarının savunulması gündeme gelmiş, çalışma koşulları iyileştirilmeye çalışılmış, Halkevleriyle güzel sanatlar desteklenmiş ve insanlara sanat sevgisi aşılanmaya çalışılmıştır. Günümüz sanatının bir nevi temellerinin atıldığı Cumhuriyet’in ilk yıllarını kapsayan bu onbeş yıllık süreç kültür ve sanat alanlarında heyecanla doludur. Günümüz sanatını anlamak açısından bu dönem sanatı çok önemlidir. Araştırmamda konu olarak Cumhuriyet’in İlk Onbeş Yılındaki Türk Resim ve Heykel Sanatını seçmemde, Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki kültür sanat ortamını ve Atatürk devrimlerin bu ortam üzerine yansımalarını araştırmak istemem belirleyici olmuştur. Bana bu konuda çalışma imkanı sağlayan ve öneri ve desteklerini esirgemeyen, danışmanım Sayın Prof. Dr. Kıymet Giray’a, çalışmamın her aşamasında ilgi ve desteklerini eksik etmeyen aileme, özellikle hep yanımda olan ablam Demet Korur’a ve hayatımın şansı eşim Göktan Ergün’e sonsuz teşekkür ederim. GİRİŞ Hazırlamış olduğumuz tezin konusu Cumhuriyet’in ilanından ulu önder Atatürk’ün ölümüne kadar geçen süreçte Türk Resim ve Heykel Sanatı’nın gelişimidir. Cumhuriyet’in ilk onbeş yılını kapsayan bu dönem, sanat tarihimiz açısından büyük önem taşımaktadır. 1923-1938 yılları arasında hızlı bir kültür değişimi yaşanmış, rejimi sağlamlaştırmak ve iç düzeni sağlamak maksadıyla bir takım inkılaplar gerçekleştirilmiştir. Çalışmamızın konusunu, 1923-1938 tarihleri arasında, Türkiye’deki resim ve heykel faaliyetleri teşkil etmektedir. Cumhuriyet tarihinde çok önemli bir yeri olan bu dönemde, toplumsal, kültürel, siyasal, ekonomik, sanatsal alanda ve eğitim alanında pek çok inkılaplar gerçekleştirilmiştir. Bu dönemin sanat ortamı, sanatçıları ve yapıtları bu ortamdan çok fazla etkilenmiştir. Güzel sanatlar konusunda Atatürk’ün verdiği destek kuşkusuz bu ortamın yaratılmasında büyük önem taşımaktadır. Cumhuriyet’in ilk ressamları ayrı üsluplara sahip olmalarına karşın ortak gruplar halinde birleşerek sanat çalışmalarını yürütmüşler, Anadolu’da da resim sanatının tanıtılıp sevilmesini sağlamışlardır. Toplum tarafından hiç kabul görmemiş olan Türk Heykel Sanatı’nın gerçek anlamda doğumu da bu dönemde gerçekleşmiştir. Türkiye’de modern resmin öncülüğünü yapmaları açısından büyük önem taşıyan Cumhuriyet’in ilk ressamları, Türk resmine, sanatçıya ve sanata verilen öneme değinerek günümüze değin süren sanatçı hakları konusunda önemli adımlar atmışlardır. Tezin başlangıç aşamasında, yapılacak olan çalışmanın planı hazırlanarak, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi’nde, Milli Kütüphane’de, Bilkent Üniversitesi, Ege Üniversitesi ve Balıkesir Üniversiteleri Kütüphaneleri’nde konu ile ilgili kaynak taraması yapıldı. Tez içerisine yerleştirilen resim ve fotoğraflar yerinde fotoğraflanarak yada gerek konuyla ilgili kaynaklardan, gerekse çeşitli İnternet sitelerinden faydalanılarak elde edildi. Tek ciltten oluşan tezimiz şu ana başlıklar altında düzenlenmiştir: “Giriş”, “Cumhuriyet Dönemi’nde Kültür ve Sanat”, “Cumhuriyet’in İlk Onbeş Yılında Türk Resim Sanatı”, “Cumhuriyet’in İlk Ressam Birliği Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği”, “Cumhuriyet Dönemi Türk Resim Sanatı’nda ‘d’ Grubu”, “Cumhuriyet’in İlk Onbeş Yılında Türk Heykel Sanatı”, “Karşılaştırma ve Değerlendirme”, “Sonuç”, “Bibliyografya”, “Resimler”, “Özet”, “Summary”. “Giriş”ten sonra gelen, “Cumhuriyet Dönemi’nde Kültür ve Sanat” isimli bölümde, Cumhuriyet dönemi tarihine kısaca değinilmiş, Atatürk’ün güzel sanatlara bakışı anlatılmıştır. Cumhuriyet’in ilk onbeş yılında güzel sanatlar alanında gerçekleştirilen devrimler alt başlıklar altında incelenmiştir. Bunlar sırasıyla: 1. Serbest Resim Atölyesi, 2.Yeni Resim Cemiyeti, 3. Avrupa’ya öğrenci gönderilmesi 4. Sanayi-i Nefise Mektebi’nin Güzel Sanatlar Akademisi olması, 5. Gazi Terbiye Enstitüsü Resim- İş Bölümü’nün açılması, 6. Halkevleri, 7. Güzel Sanatlar Akademisi’nde reformlar, 8. Devlet Resim ve Heykel Galerisi’nin açılması ve 9. Yurt Gezileri. Cumhuriyet’in ilk onbeş yılında Türk resim sanatının anlatıldığı ve tezin ikinci kısmını oluşturan bölümde ise alt başlıklar halinde; Yurt Dışında Eğitim Alan İlk Öğrenciler ve Osmanlı Ressamlar Cemiyeti, Cumhuriyet Dönemi resmini hazırlayan gelişmeler ve 1923-1938 yılları arasında açılan sergiler verilmiştir. Söz konusu bölümlerde 1923-1938 yılları arasında Türk resim sanatının gelişim çizgisi verilmeye çalışıldı. Bu dönemde güzel sanatlar alanında yapılan devrimler, resim konusunda ortaya çıkan yenilikler ve uygulamalar, açılan sergiler ayrıntılı bir şekilde değerlendirilmiştir. Tezimizin üçüncü bölümünde Cumhuriyet’in ilk ressam birliği olan Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği’nin kuruluş amacı ve etkinlikleri, sanat anlayışları, birlik sanatçıları, bu sanatçıların çağdaşları ve Müstakillerin Türk resim sanatına olan katkıları incelenmiştir. Cumhuriyet’in ikinci resim grubu olma özelliğini taşıyan “d” Grubu’nun kuruluş amacı ve etkinlikleri, sanat anlayışları, grubun kurucu kadrosu, genişleyen “d” Grubu ve grubun Türk resim sanatına olan katkıları ise tezimizin dördüncü bölümünde ele alınmıştır. Cumhuriyet’in ilk onbeş yılında Türk Heykel Sanatı’nda yaşanan gelişmelere ise beşinci bölümde alt başlıklar halinde yer verilmiştir. Bunlar: 1. Cumhuriyet Dönemi’nin Plastik Sanatlar İçinde Heykele Bakışı, 2. Cumhuriyet Çağında Türkiye’de Yabancı Heykeltraşlar, 3. Cumhuriyet’in ilk Onbeş Yılında Türk Heykeltraşlar. Tezimizin Karşılaştırma ve Değerlendirme bölümünde dönemin ortaya çıkan resim grupları karşılaştırmalı olarak ele alınmış, benzerlik ve farklılıkları kendilerinden önceki kuşağın eserleriyle mukayese edilmiştir. Ayrıca bu bölümde Türk heykel sanatı ve heykeltraşları önceki dönemin heykel sanatı ve sanatçılarıyla karşılaştırılmıştır. Sonuç bölümünde ise Cumhuriyet’in ilk onbeş yılında resim ve heykel sanatında gerçekleşen önemli çalışmaların, Türk resim sanatına katkıları, yeni uygulamaların doğurduğu sonuçlar anlatılmıştır. Resimler bölümünde, ilk olarak katalogda yer alan resimlerin listesine yer verilmiş, ardından eserler konularına göre gruplanarak katalogda yerlerini almıştır. Bu başlıklar altında incelenen dönemin kurum ve etkinliklerine