SERIALE W KONTEKŚCIE KULTUROWYM GATUNKI – MOTYWY – MUTACJE SERIALE W KONTEKŚCIE KULTUROWYM GATUNKI – MOTYWY – MUTACJE pod redakcją Darii Bruszewskiej-Przytuły Aliny Naruszewicz-Duchlińskiej Olsztyn 2016 Seriale w kontekście kulturowym Gatunki – motywy – mutacje Recenzje: Bernadetta Darska Arkadiusz Dudziak Lidia Gąsowska Elżbieta Rokosz-Piejko Projekt okładki: Piotr Przytuła Treść publikacji (z wyłączeniem materiałów wizualnych, które zostały wykorzystane przez autorów jako przykłady i wizualiza- cje w celach badawczo-naukowych) udostępniana jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Bez utworów zależnych 3.0 Polska. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów. Zezwala się na wy- korzystanie publikacji zgodnie z licencją – pod warunkiem za- chowania niniejszej informacji licencyjnej oraz wskazania auto- rów jako właścicieli praw do tekstów. Tekst licencji jest dostępny na stronie: http://creativecom- mons.org/licenses/by-ncnd/3.0/pl/legalcode Wydawca: Instytut Polonistyki i Logopedii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Ul. K. Obitza 1 10-725 Olsztyn e-mail: [email protected] ISBN 978-83-942720-2-9 SPIS TREŚCI ANNA KRAWCZYK-ŁASKARZEWSKA, Alchemia słów, obrazów, rodzajów........vii DARIUSZ BARAN, Wymiary współczesnego serialu telewizyjnego.................... 1 MAGDA MARTA CIERESZKO, Quasi-seriale? Miłość na bogato na tle gatunków telewizyjnych ...................................................................................................................... 19 ANNA DWOJNYCH, Polskie seriale obyczajowe – między mimetyzmem a kreacją ................................................................................................................................ 33 DARIA BRUSZEWSKA-PRZYTUŁA, Współczesna rodzina, czyli gra (ze) stereotypem ............................................................................................................... 47 MAGDALENA OCHMAŃSKA, Komiks serialem – kryzys twórczy, powiew świeżości czy znana procedura ................................................................................... 65 JUSTYNA BUCKNALL-HOŁYŃSKA, Amerykańskie adaptacje brytyjskich seriali ................................................................................................................................................... 79 ALEKSANDRA DRZAŁ-SIEROCKA, Przepis na soczysty prequel. Hannibal jako serial kulinarny .................................................................................................................. 97 ALEKSANDRA BĄCZEK, Tworzywo, Mięso, Życie, czyli ciało w serialu Hannibal ..............................................................................................................................111 PIOTR PRZYTUŁA, Człowiek w Czarnym lustrze mediów. Dystopijna wizja świata w brytyjskim serialu telewizyjnym ..........................................................123 ALEKSANDRA RÓŻALSKA, Wojna z terroryzmem w amerykańskich serialach telewizyjnych ....................................................................................................................135 MICHAŁ RÓŻYCKI, Czarna lista – noir, sekrety i szpiedzy w erze wojny z terrorem ..........................................................................................................................151 AGNIESZKA SMORĘDA, Apokalipsa w amerykańskich serialach telewizyjnych ....................................................................................................................163 MICHAŁ KOTLIŃSKI, Cyborgi i ludzie. O kontekstach kulturowych i recepcji serialu Ghost in the Shell: Stand Alone Complex ..................................................179 Anna Krawczyk-Łaskarzewska Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie Alchemia słów, obrazów, rodzajów Drugi tom monografii Seriale w kontekście kulturowym stanowi próbę przekrojowego ujęcia seriali z punktu widzenia ich cech gatunkowych, dominujących motywów i/lub (trans)mutacji, jakim owe cechy i motywy ulegają w zależności od intencji twór- ców, kontekstu społeczno-kulturowego i mechanizmów rynko- wych rządzących produkcjami telewizyjnymi, zwłaszcza jeśli chodzi o adaptowanie formatów i franczyz. To sprzężenie zwrot- ne, zwłaszcza w wymiarze polityczno-ideologicznym, wywiera ogromny wpływ na ostateczny kształt seriali i sposoby filtrowa- nia, dramatyzowania i interpretowania świata rzeczywistego. Paleta badanych gatunków i mediów jest względnie sze- roka, zwłaszcza biorąc pod uwagę szczupłe ramy niniejszej pu- blikacji. Zawsze są one jednak traktowane nieco instrumental- nie, bo przecież gatunkowe reguły i chwyty niemal nigdy nie ist- nieją same dla siebie, w estetycznej próżni, lecz pomagają reali- zować nadrzędne cele scenariuszowe. Czytelnik znajdzie więc tutaj rozważania na temat anime, seriali opartych na mandze i komiksach, sitcomów, politycznych thrillerów, science fiction w jej skrajnie przygnębiających odsłonach, telenowel, a nawet seriali kulinarnych. Autorzy tekstów badają sposoby, w jaki pro- dukcje reprezentujące wspomniane wyżej gatunki czerpią inspi- rację z innych gatunków, a także innych mediów (w tym spo- łecznościowych), czego rezultatem są nieraz trudne do wyobra- żenia hybrydy: seriale na opak, których „opaczność” skłania wi- downię do myślenia o konwencjach gatunkowych w kategoriach inteligentnej, frapującej gry, a nie sztywnych ograniczeń. Wśród analizowanych wątków tematycznych na pierwszy plan wysuwa się wojna z terroryzmem i wiążąca się z nią mniej lub bardziej krótkowzroczna wizja wspólnot zawodowych, naro- dowych i religijnych. Sposoby ich przedstawiania w popularnych angloamerykańskich serialach XXI wieku dobitnie świadczą o tym, że oprócz funkcji rozrywkowej telewizja w dalszym ciągu vii Anna Krawczyk-Łaskarzewska stanowi narzędzie kształtowania rzeczywistości zgodnie z inte- resami klas posiadających i sprawujących władzę. Wydaje się, że bardziej złożoną i krytyczną refleksję na temat świata, w jakim żyjemy tu i teraz, proponują seriale klasyfikowane jako science fiction i nie jest to żadnym zaskoczeniem dla nawykłych do futu- rystycznego sztafażu widzów: zarówno w literaturze, jak i w fil- mie, motywy apokaliptyczne i postapokaliptyczne oraz dystopij- ne wizje przyszłości zawsze służyły twórcom do komentowania i kontestowania bieżących wydarzeń. Analiza gatunkowa fabularnej telewizji, przyglądanie się serialowym motywom i ich zmutowanym wersjom pozwala również skupić uwagę na specyficznych właściwościach narracji realizowanej w medium wizualnym. Szczególnie interesujący jest tu przypadek serialu Hannibal. Łączy on wszak pozornie nie- pasujące do siebie konwencje horroru, dramatu, kryminalnego procedurala, thrillera i komedii, a nawet programu kulinarnego, a przy tym nie stroni od refleksji o charakterze antropologicz- nym i poetyckiej alegorii, która pomaga zwizualizować przeista- czanie się postaci i łączących je związków. W planie ogólniej- szym Hannibal ilustruje coraz powszechniejszą tendencję do wskrzeszania i przerabiania ikonicznych franczyz. Ów prequel, czy, jak woli Andrew Scahill, preboot opiera się na geście twór- czego powtórzenia: dosłownie przepisuje oryginał, niejako „po- twierdzając jego kompletność i spójność” (Scahill 2016: 333), lecz jednocześnie poszerza i komplikuje ramy opowieści, nagra- dzając tę część widowni, która pamięta tetralogię Thomasa Har- risa i jej adaptacje filmowe, równoważąc elementy nowatorskie i przewidywalne, celebrując odmienność tego, co teoretycznie powinno być znane, oswojone, podobne czy wręcz identyczne (por. Klein, Palmer 2016: 3). Przykład Hannibala pokazuje „twórczy potencjał gatun- ków” (Klein, Palmer 2016: 4), paradoksalną oryginalność reite- racji i re-interpretacji oraz przyjemność, jaką ta transtekstualna zabawa w chronologię i charakterologię oferuje widzom. Przy okazji warto jednak spojrzeć na tego rodzaju przeróbkę w szer- szym kontekście przetwarzania tekstów, mnożenia ich zgodnie z logiką kapitalistycznego nadmiaru, ustawicznego niezadowo- lenia z „oryginałów”, które jednak stanowią niewygodny punkt viii Alchemia słów, obrazów, rodzajów odniesienia, bo przypominają adaptującym, że ich teksty tak na- prawdę nigdy całkiem nowe nie będą – że nie mają szansy zaist- nieć jako teksty bez precedensu. Z drugiej strony, mają za to zdolność rozrastania się, przekraczania granic tekstualnych pierwowzorów i granic mediów, w których będą się replikowały (Klein, Palmer 2016: 4). To z myślą o praktykach współczesnego filmu i telewizji, ich zdolności do zapożyczania, wchłaniania i przetwarzania materiału z rozmaitych, nieraz zaskakujących źródeł Amanda Klein i R. Barton Palmer proponują stosowanie terminu „wielorakości” (multiplicities) (Klein, Palmer 2016: 2). I chociaż Lynda Hutcheon i Siobhan O’Flynn podkreślają wagę samego procesu adaptacji, argumentując, że jego zasady można sprowadzić do wspólnego mianownika, bez względu na medium czy granice gatunkowe (2013: xvi), to nie będzie wielkim nadu- życiem teza, iż pytania o przyszłość telewizji – o to, jak długo bę- dzie jej dane przeżywać złoty wiek i zaspokajać „rozbudzony apetyt na jakość”1 – są w gruncie rzeczy pytaniami o logikę transformacji, ekspansji, konsumpcji i recepcji gatunków. Bibliografia: Hutcheon Lynda, O’Flynn Siobhan, 2013, A Theory of Adaptation, Lon- don, New York. Klein Amanda Ann, Palmer R. Barton, red., 2016, Cycles, Sequels, Spin- offs, Remakes, and Reboots: Multiplicities in Film and Television, Austin. Scahill Andrew, 2016, Serialized Killers: Prebooting Horror in „Bates Motel” and „Hannibal”, w: Cycles, Sequels, Spin-offs, Remakes, and Reboots: Multiplicities