İçindekiler I. 1915’te vicdanlı duruş sergileyenlerin izinde......................................................................... 3 Nasıl bir yol izledik ? ................................................................................................................. 5 1915’te vicdanlı duruş sergileyenlerin onurlandırılması: Kimler ve nasıl ? ........................... 97 II. Konya Vilayeti .................................................................................................................. 129 Halep ve Konya Valisi Celal Bey: “Bütün dünyadaki düşmanlarımız toplanıp düşünseler bize bundan büyük bir fenalık edemezler” ................................................................... 129 Abdülhalim Çelebi: “Tarikatımızın esası insanlığa hizmettir” ............................................ 2016 III. Diyarbekir Vilayeti ........................................................................................................ 2318 Diyarbekir Vali Vekili Hamid bey: “Hukuki esaslara aykırı bu işe karışmak istemiyorum” ................................................................................................................................ 2519 Vicdani duruşlarını hayatlarıyla ödeyenler .......................................................................... 2721 Lice Kaymakamı Hüseyin Nesimi: “Bir vicdan meselesi” .................................................. 2822 Beşiri Kaymakam vekili Ali Sabit Es Süveydi .................................................................... 3124 Mardin Mutasarrıfı Hilmi Bey: Katliama iştirak edecek kadar vicdansız değilim .............. 3225 Derik: “Ne yazık ki küçük bir bölümünü kurtarabildik…” ................................................. 3528 Salkanlar .............................................................................................................................. 3628 Molla İskender Kazım ......................................................................................................... 3729 Derik Kaymakamı Reşid bey: Hüseyin Nesimi'nin öldürülmesinin uyarlanması mı ? ...... 3829 Midyat: “Hangi hakla Hristiyanlara verdiğimiz ahdı bozdunuz ?” ..................................... 3830 Ali Batte: “Devlet Heverkilerin tavrını hiç unutmadı” ........................................................ 4031 Midyat’ta diğer vicdanlı duruş sergileyenler ....................................................................... 4333 Zahrani Haco........................................................................................................................ 4333 Hammetko, Hacı Hasan, Hacı Halil ve Ali Keleş................................................................ 4333 Şeyh Fethullah ..................................................................................................................... 4434 Savurlu Vehbi Efendi: “Hristiyanlara haksızlık yapmayın, günahtır” ................................ 4535 IV. Kastamonu Vilayeti ....................................................................................................... 4737 Çelişkili bir portre: Kastamonu Valisi Reşid Paşa............................................................... 4737 Kastamonu Jandarma Kumandanı İzzet Bey: “İleride yaptıklarınızdan mesul edileceksiniz” ................................................................................................................................ 5039 Kastamonu Müslümanları: “Biz memleketimizde böyle şey istemeyiz” ............................ 5341 V. Sivas Vilayeti .................................................................................................................. 5442 Emir Paşa: “Ne sen insan incit, ne kimse seni incitsin” ...................................................... 5442 Sivas Vilayeti’nin diğer vicdanlıları .................................................................................... 5845 Merzifonlu iki Türk ............................................................................................................. 5845 Mesudiye ileri gelenleri ....................................................................................................... 5845 Ödek köylü Kadir Çavuş...................................................................................................... 5845 Zaralı Ali Efendi .................................................................................................................. 5945 VI. Erzurum Vilayeti ........................................................................................................... 6147 Bayezid mutasarrıfı Bagh Efendi ......................................................................................... 6147 Gumek köylüleri ve İsmail Ağa’nın hanımı ........................................................................ 6248 1 Erzincan’ın Ergan köyü sakinleri ........................................................................................ 6348 Erzurum’da diğer vicdanlı tavır sergileyenler ..................................................................... 6449 Bayburtlu üç Türk ................................................................................................................ 6449 Tehciri durdurmak isteyen Erzurumlular ............................................................................. 6449 Kemah, Hovit köyünden Halil ............................................................................................. 6449 Atuncuğ köyünden Molla .................................................................................................... 6449 VII. Ankara Vilayeti ............................................................................................................ 6550 Ankara Valisi Mazhar Bey: “Ben valiyim, eşkıya değilim” ................................................ 6550 Ankara Vilayetinin diğer vicdanlı isimleri .......................................................................... 6953 Mehmed Radi Bey: Daimi muhalif ...................................................................................... 6953 Keskinli Hacı Ömer Efendi: “Yaşananlar o kadar korkunç ki…” ....................................... 6953 Yozgat mutasarrıfı Cemal Bey: “Vicdanımdan gayrı hareket etmem” ............................... 7154 Talas nahiye müdürü Faik Bey ............................................................................................ 7355 VIII. Mamuretül Aziz Vilayeti ............................................................................................ 7356 Dersimli Seyit Ali ve diğer aşiret reisleri: “Dersim’e kaçan kurtulurdu”............................ 7356 Mamuretül Aziz Vilayetinin diğer vicdanlıları .................................................................... 7860 Karaçanlı Mustafa Ağa ........................................................................................................ 7860 Huleköy Ağaları ................................................................................................................... 7960 Asvan köyünün karşı yakası ................................................................................................ 7960 Kesrikli Mehmet Ağa ve diğerleri ....................................................................................... 8060 IX. Kütahya Mutasarrıflığı .................................................................................................. 8162 Kütahya Mutasarrıfı Faik Ali Bey ....................................................................................... 8162 Germinyanzade Ali Bey ve Hocazade Rasih Efendi’nin izinde .......................................... 8263 X. Diğer vilayetlerde vicdanlı duruş sergileyenler .............................................................. 8465 İzmir Vilayeti ....................................................................................................................... 8565 Trabzon Vilayeti .................................................................................................................. 8565 Adana Vilayeti ..................................................................................................................... 8665 Halep Vilayeti ...................................................................................................................... 8666 Suriye Vilayeti ..................................................................................................................... 8867 Bitlis Vilayeti ....................................................................................................................... 8867 Van Vilayeti ......................................................................................................................... 8968 Ek: Ermeni soykırımı sırasında emirlere karşı gelen devlet görevlileri, Ermenileri korumaya çalışan aşiret reisleri, dini önderler, eşraf ve sıradan insanlar listesi ........................... 9170 2 I. 1915’te vicdanlı duruş sergileyenlerin izinde Armine Guleserian – Ben de size çok basit bir soru sormak istiyorum. Sizin de benim kadar dürüstçe cevap vereceğinizi umarım. Armine Guleserian ayağa kalkar ve sandalyesini gösterir. Armine Guleserian – Buraya otur, olur mu ? Erdoğan Türkyılmaz – Neden ? Armine Guleserian – Kendini benim yerime daha iyi koyabilmen için. Erdoğan Türkyılmaz – İşte. Şimdi senin yerindeyim. Armine Guleserian – Şimdi bana bak. Erdoğan Türkyılmaz – Sandalyene, senin yerine oturdum. Sor ne soracaksan. Armine Guleserian – 1915’te Ermeni olmak ister miydin ? -Sessizlik1- Michel Beretti’nin Ermeni soykırımını reddeden karakteri Erdoğan