T.C. AYDIN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANABİLİM DALI 2019-YL-131 SARIVELİLER FOLKLOR VE YÖRÜKLERİ HAZIRLAYAN Hayriye Nur YÜKSEL TEZ DANIŞMANI Doç Dr. Caner IŞIK AYDIN- 2019 T.C. AYDIN ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE AYDIN Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel Eğitim Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programı öğrencisi Hayriye Nur YÜKSEL tarafından hazırlanan “Sarıveliler Foklorü ve Yörükleri ” başlıklı tez, ../…./.2019 tarihinde yapılan savunma sonucunda aşağıda isimleri bulunan jüri üyelerince kabul edilmiştir. Ünvanı, Adı Soyadı Kurumu İmzası Başkan Doç. Dr. Caner IŞIK AADÜ Üye Dr. Öğr. Üyesi Devrim ERTÜRK DEÜ Üye Dr. Öğr. Üyesi Berna AKYÜZ SİZGEN AADÜ Jüri üyeleri tarafından kabul edilen bu Yüksek Lisans Tezi Enstitü Yönetim Kurulunun ……………. tarih ……….. sayılı kararı ile onaylanmıştır. Doç. Dr. Ahmet Can BAKKALCI Enstitü Müdürü V. iii iv T.C. ADNAN MENDERES ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE AYDIN Bu yezde sunulan tüm bilgi ve sonuçların, bilimsel yöntemlerle yürütülen gerçek deneyler ve gözlemler çerçevesinde, tarafımdan elde edildiğini, çalışmada bana ait olmayan tüm veri, düşünce, sonuç ve bilgilere bilimsel etik kuralların gereği olarak eksiksiz bir şekilde uygun atıf yaptığımı ve kaynak göstererek belirttiğimi beyan ederim. ……/……/2019 Hayriye Nur YÜKSEL v vi ÖZET SARIVELİLER FOKLORÜ VE YÖRÜKLERİ Hayriye Nur YÜKSEL Yüksek Lisans Tezi, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Doç. Dr. Caner IŞIK 2019, XX+261 sayfa Geçmişten günümüze kadar Yörük kelimesinin kimleri kapsadığı hakkında çok çeşitli görüşler bulunmaktadır. Günümüzde Yörük kelimesi “yörü-, yürü-“ kelime kökünden gelen, yürüyen anlamındaki “Yürük” kelimesiyle kullanılır. Yörükler sürekli göç ettiklerinden kendilerine yürüyen Türk denilmiştir. Göçebe yaşam tarzı yaşayan Yörükler Anadolu’nun çeşitli yerlerine, siyasal baskılar, dönemin devlet adamlarının uyguladığı iskân politikaları, otlak yerlerinin yetmemesi, aşiret kavgaları, kız kaçırma sonrası küslükler, yerleşik hayatın cazipliği gibi sebeplerle dağılmışlar ve zaman içerisinde de buralara yerleşerek yerleşik yaşam tarzını benimsemişlerdir. Bu çalışmada Taşeli’nde şu anda göçerliği devam ettiren Sarıkeçili Yörükleri ile zamanla yerleşik hayata geçerek “yatuk” adını alan Yörükler ele alınmıştır. Çalışmanın temelinde, Taşeli’nin merkezinde kurulu olan Sarıveliler ilçesi vardır. Çalışma 6 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde Yörüklük Folklorü ve Sarıveliler üst başlığı işlenmektedir. Yörüklük tarihi, Yörüklüğün yöre ile ilişkisi, Sarıveliler tarihi, günümüzde Sarıveliler işlenir. İkinci bölümde; Sarıveliler’de halk edebiyatı üst başlığı işlenir. Bu başlıkta yöresel halk şairlerinden şiirler, kaynak kişilerden alınan ağıtlar ve maniler, halk hikâyeleri, masallar ve efsaneler ele alınmıştır. Üçüncü bölümde; Sarıveliler’de halk inançları, adetleri ve halk ilimleri üst başlığı işlenir. Bu başlıkta nazar inancı, öenmli bir ermiş olan Aksakal Ümm-i Sinan ve türbesi, Yeşil Direk Mağarası inancı, Büyülü Dede ve türbesi, Taşeli’nde halkın birbirine karşı durumları ve düşünceleri, sağaltım şifa ele alınmıştır. Dördüncü bölümde; Sarıveliler’de halk ekonomisi, el sanatları, giyim kuşam süslenme üst başlığı işlenmektedir. Bu başlıkta halk ekonomisi, el sanatları ve giyim, kuşam, süslenme konuları ele alınmıştır. vii Beşinci bölümde; Sarıveliler’de halk eğlenceleri, geçiş törenleri ve festivaller üst başlığı işlenir. Bu başlıkta halk eğlenceleri başlığında yetişkin ve çocuk oyunları, geçiş törenleri başlığında doğum, sünnet, okula başlama, askere gönderme, düğün ve ölüm konuları, festivaller başlığında I. Geleneksel Sarıveliler Karac’oğlan ve Yayla Şenliği başlığında Karacaoğlan ve ilçe ile ilişkisi ve çevre ile etkileşimleri ele alınmıştır. En son sonuç bölümü ile tüm bölümlerden elde edilen çıkarımlar yer almaktadır. Anlatımlara bazı yerlerde fotoğraflar da eklenmiştir. Bitmek üzere olan konargöçerlik ve ardından süregelen Yörüklük kültürü bu çalışmada ele alınmıştır. ANAHTAR KELİMELER: Yörük, Sarıveliler, Taşeli, Sarıkeçililer, Karacaoğlan viii ABSTRACT SARIVELI FOCLOR AND ITS TRADITIONS Hayriye Nur YÜKSEL Master Thesis, Department of Turkish Language and Literature Thesis Advisor: Lecturer. Member Esra ANGIN 2019, XX+261 pages From the past to the present day, there are various opinions about who includes the word Yörük. Nowadays the word Yörük is used with the word“ yörü-, yürü - “which comes from the root of the word,” Yürük " which means walking. Since the yörüks have migrated constantly, they have been called the Turks. Nomadic lifestyle living Yörükler different parts of Anatolia, political pressures, the settlement policies of the statesmen of the period, not enough grassland places, tribal fights, girl abduction , sedentary life, such as the attractiveness of the dispersed reasons and over time settled here and adopted the sedentary lifestyle. In this study, Sarikeçili Yörüklerini, which continues to migrate in Taşeli, and the Yörüks, which has been named as “yatuk”, were taken into the sedentary life over time. The foundation of the study is Sariveliler district, which is located in the center of Taşeli. The work consists of 6 parts. In the first part, Nomad folklore and Sariveliler top title are covered. History of nomadism, relationship of nomadism with the locality, history of Sariveliler , today Sariveliler are processed. In the second part; sariveliler's top title of folk literature is processed. In this title, poems from local folk poets, lamentations and manies taken from sources, folk stories, tales and legends are discussed. In the third section; sariveliler's folk beliefs, customs and folk sciences top title is processed. In this title, nazar belief, Aksakal Ümm-I Sinan and his tomb, green pole cave belief, magical Dede and his tomb, the people against each other in Taşeli States and thoughts, Healing Treatment were discussed. In the fourth section; sariveliler's public economy, crafts,clothing decoration top title ix is processed. In this title, the subjects of folk economy, crafts and clothing, kuşam, ornamentation are discussed. In the fifth section; sariveliler's public entertainment, transition ceremonies and festivals are handled the top title. In this title, adult and children's games in the title of public entertainment, transition ceremonies in the title of birth, circumcision, starting school, sending to the military, wedding and death issues, festivals in the Title I. Traditional Sariveliler Karac'oğlan and Highland Festival title Karacaoğlan and its relationship with the district and its interactions with the environment were discussed. Inferences from all sections are included with the most recent concluding section. Photographs have also been added to the narratives in some places. The concluding concertoism and the ongoing Yörüklük culture were discussed in this study. KEY WORDS: Yoruk, Sariveliler, Taşeli, Sarıkeçililer, Karacaoğlan x ÖN SÖZ Ortak değerleri, geçmişleri, inançları, kültürleri ve gelenekleri olan topluluklara millet denir. Bu değerler milleti bir paydada toplar. Milletlerin varlığını oluşturan kültürel değerler ve bunların yaşatılıp geliştirilerek yeni nesillere aktarılması milletler için çok önemlidir. Milletlerin birbirinden ayrım noktası da bu kültürel değerlerdir. Sanatı, tarihi, edebiyatı bir milletin en önemli kültürel değerlerindendir. Halk edebiyatı, milletin kendisini gördüğü ayna vazifesindedir. Türk Halk edebiyatı da bizim kendi özümüzü gördüğümüz aynamızdır. Millet olarak her türlü duygularımız halk edebiyatımızda saklıdır. Ağıtlarımız, manilerimiz, alkışlarımız, kargışlarımız, halk hikâyelerimiz, masallarımız, atasözlerimiz, deyimlerimiz vb halk edebiyatı ürünleri, bizim duygularımızın saklı olduğu hazine sandıklarımızdır. Her anımızda bu hazine sandığımızı fark etmesek de yanımızdan ayırmayız. Kendi değerlerimize benzeyen değerlerle karşılaştığımızda da kendimize daha yakın hisseder ve sandığımızın kapılarını aralarız. Lisans dönemimde sayın danışman hocam Doç. Dr. Caner IŞIK’ın yardım ve destekleri sayesinde derleme çalışması ve bitirme tezi ile biz de kendi hazine sandığımızın kapağını araladık. Derleme çalışmamız olan Karaman/Sarıveliler/Uğurlu Köyü Folklor Derlemesi ile başlanılan sandıktaki değerlerin keşfi bitirme tezi çalışmamız olan Uğurlu Köyü Folklorü ile devam etmiştir. Bu çalışmalar sırasında Uğurlu Köyü’nün kuruluşunda Yörük yerleşimi olduğu anlaşılır. Uğurlu’nun kuruluşundan hareketle etraflıca bir araştırıldığında o yörenin aslında tamamının Yörük kökenli olduğu öğrenilmiştir. Son göçer Yörükler olan Sarıkeçili Yörükleri de hala Taşeli’nde yaylamaktadır. Taşeli platosu Karaman ilinin Ermenek, Sarıveliler ve Başyayla bölgelerini içine alan platodur. Derlemeye başladığım ilk günden bu ana kadar her zaman desteğini ve engin bilgilerini esirgemeyen danışman hocam Doç. Dr. Caner IŞIK’a, hayatımın her aşamasında yanımda olan ve sonuna kadar hep desteğim olan ailem Birgül ÇANAKÇI YÜKSEL, Hüseyin YÜKSEL ve Emre YÜKSEL’e, tezimde her türlü sorularımı ve nazlarımı hiç bıkmadan, büyük bir sabır ve özveriyle karşılayan arkadaşım Hatice YILDIRIM’a, çalışmalarım sırasında maddi ve manevi desteklerini üzerimden asla çekmeyen tüm sevdiklerime sonsuz teşekkür ederim. Hayriye Nur YÜKSEL Aydın, 2019 xi xii İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY SAYFASI .............................................................................................. iii BİLİMSEL ETİK BİLDİRİM SAYFASI ................................................................................ v ÖZET