B LV Biblioteka T. 17 LingVariów Tom 17 Badania dialektologiczne Stan, perspektywy, metodologia metodologia , Materiały konferencji naukowej dialektologiczne „Gwara i tekst” Kraków, 27–28 września 2013 r. perspektywy Badania Stan, pod redakcją Macieja Raka i Kazimierza Sikory ISBN 978-83-7638-451-1 Uniwersytet Jagielloński www.akademicka.pl 9 788376 384511 Wydział Polonistyki Badania dialektologiczne Stan, perSpektywy, metodologia materiały konferencji naukowej „gwara i tekSt” kraków, 27–28 września 2013 r. pod redakcją macieja raka i kazimierza Sikory Biblioteka „LingVariów” T. 17 Redaktor naukowy serii Mirosław Skarżyński Badania dialektologiczne Stan, perSpektywy, metodologia materiały konferencji naukowej „gwara i tekSt” kraków, 27–28 września 2013 r. pod redakcją macieja raka i kazimierza Sikory Z prac Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego Biblioteka „LingVariów” T. 17 Badania dialektologiczne Stan, perSpektywy, metodologia materiały konferencji naukowej „gwara i tekSt” kraków, 27–28 września 2013 r. pod redakcją macieja raka i kazimierza Sikory Księgarnia Akademicka Kraków 2014 Recenzenci prof. dr hab. Bogusław Dunaj prof. dr hab. Eugenia Karpiłows’ka prof. dr hab. Anna Tyrpa Redakcja Emilia Kubicka Mirosław Skarżyński Przekład streszczeń Kamil Stachowski Okładka Paweł Sepielak Publikacja dotowana przez Wydział Polonistyki UJ ISBN 978-83-7638-451-1 © Wydział Polonistyki UJ and individual authors KSIĘGARNIA AKADEMICKA ul. św. Anny 6, 31-008 Kraków tel./fax 431-27-43, 422-10-33 w. 11-47 [email protected] www.akademicka.pl SpiS treści Wstęp .............................................................................................................................. 7 1. Zagadnienia ogólne i teoretycZne Bogusław Wyderka, Problemy teoretyczne współczesnej dialektologii ........................ 13 Józef Kąś, Gwara w słowniku gwarowym ...................................................................... 23 Halina Karaś, O planowanym Korpusie Gwar Polskich ................................................ 33 Halina Kurek, Tożsamość kulturowa polskiej wsi w epoce globalizacji i przemian społeczno-ekonomicznych .................................................................................... 45 Monika Buława, Zagadnienia aksjolingwistyczne w dialektologii – stan i perspektywy badań ............................................................................................. 55 Tomasz Kurdyła, Język ludowy a inne odmiany polszczyzny (uwagi teoretyczne) .............................................................................................. 65 Justyna Kobus, Opis statyczny czy dynamiczny fleksji gwarowej – rekonesans badawczy .............................................................................................................. 81 Jan Fellerer, Miejska gwara lwowska do 1914 roku. Źródła i problemy badawcze ...... 95 2. GWARA I TEKST Janina Labocha, Pamięć i zapomnienie w narracji autobiograficznej ........................... 105 Halina Pelcowa, Tekst gwarowy – oral history w perspektywie etnolingwistycznej .... 113 Тетяна Ястремська, Текст як джерело дослідження діалектної системи ............... 123 Kazimierz Sikora, Incipit w dialogicznym tekście gwarowym (rekonesans badawczy) ............................................................................................................. 137 Maciej Rak, Zróżnicowanie stylistyczne gwary w świetle statystyki leksykalnej (na materiale podhalańskim) ................................................................................ 157 3. GWARA W LITERATURZE Maciej Mączyński, Gwara podhalańska z perspektywy miłośników Tatr ..................... 169 Anna Mlekodaj, O literackim potencjale gwary podhalańskiej ..................................... 181 Zofia Kubiszyn-Mędrala, Ludowy tekst artystyczny jako źródło poznania gwary (na przykładzie Wesela hoczoskiego…) ................................................................ 189 Katarzyna Czarnecka, Tekst literacki jako źródło informacji o nieistniejącej już gwarze kresowej (Andrzej Mularczyk, Każdy żyje jak umie) .............................. 201 Joanna Kulczyńska, „Chlebne i miodne słowa”. Zastosowanie gwary w poezji Stanisława Młodożeńca ....................................................................................... 211 6 Spis treści 4. Zagadnienia SZcZegółowe Justyna Garczyńska, Analiza akustyczna samogłosek w gwarze kurpiowskiej ............ 223 Błażej Osowski, Leksyka wielkopolska w perspektywie historycznej. ‘Podwórze’ i ‘gospoda’ oraz ich warianty leksykalne ............................................................. 235 Konrad Kazimierz Szamryk, Dialektyzmy w kazaniach ks. Krzysztofa Kluka oraz w mowie mieszkańców Ciechanowca i okolic ............................................. 249 Ирина Бакланова, Особенности номинации женских народных украшений в севернорусских говорах .................................................................................. 257 Наталія Хібеба, Диференціація назв наречених відповідно до етапів у текстах про весілля на бойківщині ................................................................................. 267 Iwona Bielińska-Gardziel, Nazwy rodzinne w ustnych relacjach o rodzinie i słownikach gwarowych – problemy wartościowania ........................................ 283 Beata Ziajka, Konceptualizacja dziecka w języku mówionym mieszkańców wsi ........ 295 Anna Piechnik, Gwara w języku prasy lokalnej (na przykładzie „Głosiciela”) ............. 305 Екатерина Попова, Польские говоры Сибири: особенности говора полоноязычных поселений в Хакасии и Красноярском крае ......................... 313 Tomasz Jelonek, Miejsce i funkcja mikrotoponimów w ludowym obrazie świata (na przykładzie nazw terenowych Truskolas i wsi okolicznych w powiecie kłobuckim) ............................................................................................................ 323 Monika Kresa, Stylizacja gwarowa w serialu Blondynka w reżyserii Mirosława Gronowskiego ...................................................................................................... 331 5. KOMUNIKATY Maria Pająkowska-Kensik, O gwarze kociewskiej we współczesnych tekstach „Pomeranii” .......................................................................................................... 345 Katarzyna Staniszewska-Kogut, Wiersze Józefa Gary jako zapis etnolektu wilamowickiego ................................................................................................... 351 wStęp Pilna potrzeba kontynuacji dyskusji nad stanem i perspektywami rozwoju współczes- nej polskiej dialektologii nie budzi wątpliwości. Przed dialektologią stoją bowiem trudne pytania i wybory, związane z jednej strony z nieodwracalnymi procesami zanikania, niwelacji i transformacji tradycyjnych gwar ludowych, a z drugiej – z re- gionalizacją polszczyzny standardowej (potocznej), przyjmującej lokalne odmiany języka przy znacznym udziale podłoża gwarowego. Dialektologia znalazła się na rozdrożu, z trudnością zachowując autonomię wobec socjolingwistyki i języko- znawstwa antropologicznego. Wielu badaczy w opisie gwar porzuca (czasem nie- świadomie) podejście synchroniczne na rzecz historycznojęzykowego albo też szuka inspiracji w etnografii, pragmatyce językowej i semantyce kognitywnej. Ta sytuacja badawcza domaga się przede wszystkim większego zaangażowania środowiska dia- lektologicznego i tworzenia jak najszerszego forum wymiany myśli, a także dokład- niejszej refleksji teoretyczno-metodologicznej nad przyszłością dialektologii jako ważnej części językoznawstwa polonistycznego. Konferencja naukowa „Gwara i tekst” zorganizowana w dniach 27–28 września 2013 roku przez Katedrę Historii Języka i Dialektologii Wydziału Polonistyki Uni- wersytetu Jagiellońskiego była okazją do omówienia zagadnienia zaniedbywanego w pracach dialektologicznych – tytułowej zależności gwary i tekstu, a szczególnie takich tematów, jak: 1) gwara jako świadectwo języka mówionego; 2) gwara w per- spektywie kultury oralnej; 3) tekst gwarowy w ujęciu genealogicznym. Wielość poruszonych tematów sprawiła, że redaktorzy podjęli decyzję o wyda- niu materiałów pokonferencyjnych pod innym, szerszym tytułem niż temat konfe- rencji – Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. W niniejszym tomie znajduje się 31 artykułów językoznawców z Krakowa, Warszawy, Poznania, Lublina, Bydgoszczy, Białegostoku, Opola, Nowego Targu, Ostrawy, Lwowa, Pe- tersburga i Oksfordu. Ich studia dotyczą czterech głównych kręgów tematycznych, co znalazło odzwierciedlenie w układzie tomu. Zagadnienia ogólne i teoretyczne zostały poruszone przez ośmioro badaczy. Bo- gusław Wyderka zajął się problemami teoretycznymi współczesnej dialektologii, podkreślając konieczność nowych rozstrzygnięć wynikających ze zmian, jakie ob- serwujemy w związku z zanikiem jednych gwar i emancypacją drugich. Józef Kąś omówił leksykograficzne ujęcie gwary i wynikające z tego problemy (np. dobór 8 Wstęp słownictwa, jego pokoleniowe zróżnicowanie, ortografię gwarową, typ definicji). Uwagi te zostały poczynione na marginesie powstającego Ilustrowanego leksykonu gwary i kultury podhalańskiej. Halina Karaś zaprezentowała projekt Korpusu Gwar Polskich. Halina Kurek zajęła się problemem tożsamości kulturowej polskiej wsi w epoce globalizacji, jako egzemplifikację swoich rozważań podając materiały ze- brane w Polsce południowo-wschodniej. Monika Buława przedstawiła stan badań nad zagadnieniami aksjologicznymi w dialektologii, tematem, który dotychczas nie doczekał się monograficznego opracowania.