OPRACOWANIE STRATEGII ROZWOJU GDAŃSKIEGO OBSZARU METROPOLITALNEGO DO 2030 ROKU Diagnoza ogólna stanu rozwoju obszaru metropolitalnego Redakcja: Tomasz Brodzicki Krystyna Gawlikowska-Hueckel Tomasz Komornicki Gdańsk 2014 1 Spis treści 1. Wprowadzenie .............................................................................................................................. 4 2. Kluczowe wnioski .......................................................................................................................... 5 2.1. Najważniejsze ustalenia ..................................................................................................................... 5 2.2. Kluczowe rekomendacje .................................................................................................................. 10 3. Executive summary ...................................................................................................................... 16 3.1. Key findings ..................................................................................................................................... 16 3.2. Policy recommendations ................................................................................................................. 22 4. Ramy i zasadnicze wyzwania dla rozwoju Obszaru Metropolitalnego ............................................ 28 4.1. Ramy ogólne i uwarunkowania rozwoju Obszaru Metropolitalnego .............................................. 28 4.2. Zasadnicze problemy w rozwoju OM – drzewa problemów ........................................................... 30 5. Gospodarka i nauka, przedsiębiorczość i innowacyjność, internacjonalizacja OM ........................... 33 5.1. Charakterystyka rozwoju gospodarczego OM ................................................................................. 33 5.2. Internacjonalizacja OM .................................................................................................................... 40 5.3. Podsumowanie ................................................................................................................................ 43 6. Przestrzenne uwarunkowania i problemy rozwoju OM (środowisko, infrastruktura, układ funkcjonalny) ...................................................................................................................... 44 6.1. Stan i zagrożenia dla środowiska naturalnego ................................................................................ 44 6.2. Bezpieczeństwo energetyczne OM ................................................................................................. 46 6.3. Pokrycie planistyczne w obrębie OM .............................................................................................. 47 6.4. Infrastruktura transportowa OM ..................................................................................................... 48 6.5. Układ osadniczo-funkcjonalny ......................................................................................................... 51 7. Uwarunkowania społeczne, demograficzne i rynek pracy .............................................................. 54 7.1. Wprowadzenie ................................................................................................................................ 54 7.2. Demograficzno-osadnicze uwarunkowania rozwoju OM i migracje ............................................... 56 7.3. Rozwój zasobów ludzkich w OM ..................................................................................................... 64 7.4. Włączenie i rozwój kapitału społecznego OM ................................................................................. 68 8. Instytucjonalne uwarunkowania rozwoju OM ............................................................................... 72 8.1. Wprowadzenie ................................................................................................................................ 72 8.2. Współpraca JST w ramach OM ........................................................................................................ 74 8.3. Współpraca samorząd – sektor biznesu w ramach OM .................................................................. 78 8.4. Współpraca sektor nauki – biznes ................................................................................................... 79 8.5. Zarządzanie wieloszczeblowe i partnerstwo terytorialne w praktyce OM ..................................... 80 8.6. Wyniki badania ankietowego JST z OM ........................................................................................... 85 8.7. Identyfikacja podstawowych problemów związanych z zarządzaniem w OM ................................ 87 8.7.1. Infrastruktura transportowa i transport publiczny .................................................................. 87 8.7.2. Władztwo planistyczne a integracja działań prorozwojowych ................................................. 88 8.7.3. Współpraca gmin ...................................................................................................................... 89 8.7.4 Gospodarka lokalna i metropolitalna a zarządzanie rozwojem ................................................ 89 9. Benchmarking rozwoju OM .......................................................................................................... 91 9.1. Wprowadzenie ................................................................................................................................ 91 9.2. Benchmarking krajowy OM ............................................................................................................. 92 2 9.3. Benchmarking międzynarodowy ..................................................................................................... 95 9.4. Benchmarking metod zarządzania OM ........................................................................................... 96 9.5. Podsumowanie ................................................................................................................................ 99 10. Zróżnicowanie wewnętrzne OM ............................................................................................... 100 11. SWOT parametryczny Obszaru Metropolitalnego ...................................................................... 105 12. Rekomendacje ......................................................................................................................... 108 Spis literatury ................................................................................................................................ 116 Spis skrótów .................................................................................................................................. 125 Załącznik ....................................................................................................................................... 127 3 1. Wprowadzenie Diagnoza ogólna stanu Obszaru Metropolitalnego (OM) powstała na podstawie 10 diagnoz szczegółowych, które zostały opracowane przez zespół autorów, pracowników Instytutu Rozwoju w Sopocie, Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk w Warszawie oraz ich ekspertów zewnętrznych. Autorami diagnoz sektorowych byli (w kolejności alfabetycznej): Jerzy Bański, Anna Błażewicz-Stasiak, Tomasz Brodzicki, Konrad Czapiewski, Bożena Degórska, Marek Degórski, Krystyna Gawlikowska-Hueckel, Tomasz Grabowski, Jakub Kwiatkowski, Tomasz Komornicki, Rafał Wiśniewski, Piotr Rosik, Cezary Obracht-Prondzyński, Michał Przybyłowski, Piotr Siłka, Przemysław Śleszyński, Krzysztof Stachura, Marcin Stępniak, Piotr Tamowicz, Stanisław Umiński, Beata Zielińska. Diagnoza ogólna ma charakter syntetyczny, przedstawiono w niej tylko najważniejsze problemy, ograniczenia, wyzwania i perspektywy rozwoju OM. Dokładną analizę wszystkich poruszanych problemów można znaleźć w poszczególnych diagnozach szczegółowych. 4 2. Kluczowe wnioski 2.1. Najważniejsze ustalenia 1. Rozwój OM w historii podlegał skomplikowanym procesom, w wyniku których powstała aglomeracja zróżnicowana pod względem społeczno-gospodarczym, oparta na rozwoju funkcji wynikających z granicznego położenia, zarówno pod względem uwarunkowań fizyczno- geograficznych (naturalne funkcje portowe), jak i politycznych (biegun wzrostu o silnym znaczeniu geopolitycznym). OM jest dziś najważniejszym ośrodkiem miejskim położonym w północnej Polsce i jednocześnie w południowej części basenu Morza Bałtyckiego o regionalnej, lecz ponadnarodowej, sile oddziaływania. Stanowi jednocześnie centrum gospodarcze Pomorza. OM jest zatem położony peryferyjnie w układzie ogólnoeuropejskim, lecz centralnie z perspektywy bałtyckiej. 2. Aglomeracja jest ośrodkiem policentrycznym opartym przede wszystkim na potencjale gospodarczym rdzenia: Gdańska, Gdyni i Sopotu (Trójmiasto) oraz mniejszych ośrodków wzrostu położonych w jego bezpośrednim otoczeniu (Tczew, Pruszcz Gdański, Kartuzy, Rumia, Reda, Wejherowo, Puck, Lębork). Policentryczność i dwubiegunowość obszaru należy uznać jednocześnie za jego zaletę, jak i wadę oraz jako zasadniczy czynnik wyróżniający na tle innych metropolii polskich. Zasięg oddziaływania OM różni się między poszczególnymi funkcjami gospodarczymi i/lub metropolitalnymi. OM decyduje w dużym stopniu o dynamice rozwoju województwa pomorskiego i jest dla tego regionu kluczowy. 3. Jednym z głównych zasobów OM jest środowisko przyrodnicze. Składają się na to: nadmorskie położenie, urozmaicona polodowcowa rzeźba i związane