Is er sociaal leven in een shopping mall Nobel streven in Jakarta: de social mall MONIQUE KREMER EN JAN LEPELTAK In Europa proberen planners, treerde werkende middenklasse. tot aan de jaren negentig uitsluitend architecten en stedebouw- Overal is WiFi en in de Starbucks kun dezelfde faciliteiten beschikbaar als in kundigen er alles aan te doen je gemakkelijk werkafspraken maken. de jaren zeventig. Er was gewoonweg om de steden klein, leefbaar De shopping mall is allang niet meer geen publieke ruimte.’ In tropisch de plek waar mensen naartoe gaan Jakarta zijn nauwelijks stadsparken en groen te houden. In de hoop om efficiënt hun boodschappen te of andere plekken waar mensen dat mensen elkaar nog eens doen. Er wordt zelfs relatief weinig elkaar in de koelte kunnen ontmoeten. ontmoeten, plant men hier gekocht. Er wordt vooral gegeten, Slechts 9 procent van alle ruimte een mooi stadspark, daar een gedronken en geflaneerd. Hier kunnen wordt bestempeld als ‘groen’. In New wandelboulevard. Hoe anders Jakartanen op de hoogte blijven van York is dat 25 procent, in Berlijn zelfs wat hip, modern en westers is. 33 procent.* is dat in de metropool Jakarta, Met lede ogen zag Suryono hoe waar trottoirs ontbreken, de Jakarta letterlijk in een waskom veran- smog het ademen lastig maakt derde. Hij vertelt: ‘In de jaren zestig en waar elke dag een nieuwe liet president Soekarno allemaal grote betonnen wolkenkrabber verrijst. gebouwen aanleggen en hij veran- derde de hoofdingang naar de stad. Er is een chronisch tekort aan De oude Hollandse ingang verdween publieke ruimte. Maar misschien en hij besloot dat het groteske Jalan Anno 2010 zijn de shopping is er een oplossing – de Thamrin de nieuwe poort naar het shopping mall. malls in een grote oorlog bestuurscentrum van de archipel zou beland worden.’ Precies op de hoek daarvan In groter Jakarta zijn er inmiddels 125 shopping malls. Met namen als Plaza Senayan, Senayan City, Plaza Indonesia, Grand Indonesia, Pejaten Village, Cilandak Town Square geven ze de bezoeker de indruk dat precies op deze plek zich hét centrum van de Waskom stad bevindt. Hele (aangetrouwde) Al decennialang is de shopping mall families brengen het weekend in de het enige alternatief voor de Jakar- begon men begin jaren zestig met de mall door. Vader gaat naar de boek- taanse middenklasse, vertelt Suryono bouw van de eerste shopping mall, handel of bekijkt de nieuwste elektro- Herlambang, afdelingshoofd Urban met de zoete naam ‘Sarinah.’ Het liet nica, moeder kletst in de food court bij Planning, aan zijn bureau bij de zien dat Jakarta een moderne wereld- met haar zussen, de jongste kinderen Universiteit Tarumanagara in West- stad was – ook Obama herinnert zich rommelen onder begeleiding in de Jakarta. ‘Voor het strand bij Ancol in nog dat hoogste gebouw in town. De ballenbak, terwijl de oudere kinderen Noord-Jakarta moet je veel betalen, echte boom in het bouwen van malls naar de film of de computer hall gaan. de dierentuin is sterk verouderd, en kwam pas later, in de jaren tachtig, Door de week is de shopping mall de Puncak-berg voor daguitjes is in toen het olieproducerende Indonesië het kantoor voor de door files gefrus- het weekend één grote file. Er waren een grote economische groei door- 20 Tijdschrift voor sociale vraagstukken No. 1-2 / jan-feb 2011 Is er sociaal leven in een shopping mall? maakte. Ratu Plaza oftewel het Konin- actie kan plaatsvinden.’ De 48-jarige ginnenpaleis werd in 1981 gebouwd. architect was er zelf getuige van hoe Dit werd een van de eerste moderne de shopping malls als paddenstoelen shopping centres in Jakarta. In 1990 uit de grond schoten. Ook zag hij kwam er het decadente Plaza Indo- dat de nieuwe middenklasse steeds nesia bij. Toen pas leerde de midden- weer een modernere en hippere mall klasse in Jakarta de internationale verkoos. Anno 2010 zijn de shopping merken kennen: Louis Vuitton, Calvin malls in een grote oorlog beland en Klein, Franse cafés en Amerikaanse de bezoekersaantallen zijn per mall food courts. ‘In Indonesië zijn mensen schrikbarend gekelderd. Het gevolg gek op merken. Het is om stoer te is: mall mati, oftewel de dode shop- doen, je sociale status en je zelfpres- ping malls – een fenomeen dat ook tatie te tonen’, aldus Sandra Sunanto, in de VS en in Aziatische metropolen onderzoekster aan de Universiteit van speelt. Talloze malls zijn spookhuizen Tijdens het winkelen, Bandung. geworden waar klanten wegblijven wandelen en werken moet je en kiosk eigenaren in de schulden Tegen wil en dank wel gewoon kunnen bidden Maar er zijn ook steeds meer kritische geluiden. ‘We spreken daarom liever STEEDS GROTER over lifestyle centres’, vertelt Yogi In de jaren tachtig en negentig hadden van vastgoedbedrijf Bintaro Jaya. de shopping malls een omvang van Consumptie heeft steeds meer een 20.000 tot 40.000 vierkante meter. negatieve connotatie, ook bij de beter Tot aan het millennium steeg deze tot gesitueerde Jakartanen. Senayan 80.000 en 120.000 vierkante meter. City adverteert daarom met fabulous ik anders met mijn vrienden kan Ook ontstond er toen clustering. Hier- life in the city. Veel hoger opgeleiden afspreken. De een woont in Zuid- door zijn er nu acht of negen clusters zien de mall als een vorm van cultu- Jakarta, de ander in Oost en als we van malls in Jakarta. rele armoede en beschouwen het elkaar willen zien, kiezen we een mall De laatste ontwikkeling is het ‘Super- fenomeen als een dodelijk gebrek met de meest centrale ligging.’ block’: een reusachtige shopping aan creativiteit. ‘Het is vreselijk, al die De beroemde Indonesische architect mall, met een hotel en luxueuze malls,’ vertelt een oudere Chinees- Andramatin ziet juist allerlei aankno- appartementen. Op dit moment is de Indonesische heer. ‘Maar natuurlijk ga pingspunten in de shopping mall. steenrijke Lippo Group bezig met de ik er ook heen, want het is de enige Samen met architect Alex Wall en bouw van Sint Moritz, een shopping plek waar we lekker koel kunnen het Rotterdamse architectenbureau mall-complex met een omvang van wandelen.’ ‘De shopping malls zijn SHAU spreken zij over de social mall. een miljoen vierkante meter, volledig deprimerend’, vertelt Indra, een Hij legt uit: ‘De social mall moet alle uitgerust met ziekenhuis, trouwkapel, bezoekster. ‘Ze zijn zo zielloos. Het is sociale functies van alle groepen in school en spa. een teken van de culturele armoede de samenleving integreren, zodat er Op elke 372.000 inwoners is in Indo- die we hebben.’ Maar wat doet ze er meer sociale interactie tot stand komt. nesië nu een mall. Ter vergelijking: dan? ‘Afspreken met vriendinnen’, Want in Jakarta is er simpelweg geen in Bangkok is dat een op de 171.000 antwoordt ze. ‘Ik zou niet weten waar plek waar spontane sociale inter- inwoners. Bangkok heeft 150 malls. No. 1-2 / jan-feb 2011 Tijdschrift voor sociale vraagstukken 21 worden. Maar het is niet de taak van de mall om publieke ruimte te creëren. Dat is een taak van de staat. En we moeten ervoor zorgen dat de regering deze taak vervult.’ Talloze malls zijn Nu durven veel van de laagste-inko- mensgroepen, laat staan de armen, spookhuizen geworden waar niet eens binnen te stappen in een zijn geraakt. Die mall mati kunnen klanten wegblijven shopping mall: ze voelen zich er niet goed veranderen in gebouwen met op hun gemak; ze zijn bang om te vele functies, denkt Andramatin. ‘We veel te kopen. Maar ze worden er ook willen de functie van deze lege malls überhaupt niet toegelaten. Shopping optimaliseren.’ Het idee is dat in de malls zijn het ‘publieke domein’ van op shopping malls allerlei publieke func- zijn hoogst 40 procent van de bevol- ties komen, zoals een bibliotheek, een king van Jakarta die onder de midden- school. Zodat de shopping mall een Buurthuis klasse gerekend kan worden. Toch plek wordt waar verschillende mensen Shopping malls zijn nu nog afge- zie je zo af en toe dat de kampong de naartoe gaan. Veel voorbeelden zijn schermde, brandschone, van bede- mall binnentreedt: niet om te kopen, hiervan nog niet in Jakarta. ‘Sommige laars en armen ontdane gebouwen maar om in de parkeergarage eten malls hebben een fitness en laatst is waar het verborgen airconditio- en lekkers te verkopen – want ook de er een kantoor van de elektriciteits- ningsysteem voor verkoeling zorgt. gegoede middenklasse houdt nog voorziening geopend in een mall’, Architectenbureau Andramatin steeds van de saté en gefrituurde vertelt een jongere medewerker wil dat er meer verband ontstaat tempeh die op straat wordt verkocht. van Andramatin. Wel heeft iedere tussen de mall en de omliggende De malls proberen echt een ‘gemeen- mall een gebedsruimte en sommige omgeving. ‘De verhouding tussen schap’ te vormen en hun klanten aan hebben zelfs een hele moskee – de mall en de lokale gemeenschap zich te binden. Blok M Plaza richt zich want consumptie en religie kunnen die eromheen woont, ontbreekt. Dit nu specifiek op young executives, en heus goed samengaan. Tijdens het moet verbeteren. Ze hebben nu geen minder op tieners. ‘Niet alleen kun je winkelen, wandelen en werken moet je wederzijds voordeel van elkaar en dat lid worden met heuse membership- wel gewoon kunnen bidden. is verkeerd’, aldus Yogi Ferdinand, cards en twitterservice en dergelijke, De nieuwe ideeën van Andramatin een van de jonge architecten in het ook willen we een community vormen komen als geroepen. De afgelopen dynamische architectenbureau. Hij voor jazzconcerten op een vaste tijd’, jaren zijn de shopping malls verwik- wil dat de malls hun deuren openen vertelt Stefanis Ridwan, directeur van keld in een keiharde marketingoorlog. voor de lokale bevolking. Want die de Pakuwon Group, en tevens voor- De concurrentie is moordend. Daarom moeten de ruimte kunnen gebruiken zitter van de vereniging voor Indo- richten de malls zich nu exclusief op voor hun inspraakbijeenkomsten, voor nesische shopping malls.