ՀՀ ԳԵՂԱՐՔՈՒՆԻՔԻ ՄԱՐԶ RA GEGHARKUNIK MARZ Մարզկենտրոնը` Marz centre ք. Գավառ Gavar town Տարածաշրջանները` Territoires Գավառ, Gavar, Ճամբարակ, Tchambarak, Մարտունի, Martuni, Սևան, Sevan, Վարդենիս Vardenis Քաղաքները` Towns Գավառ, Gavar, Ճամբարակ, Tchambarak, Մարտունի, Martuni, ք.Գավառ Սևան, Sevan, s.Gavar Վարդենիս Vardenis Տարածքը 5348 քառ. կմ/ Territory sq. km ՀՀ տարածքում մարզի տարածքի տեսակարար կշիռը 18 % Territory share of the marz in the territory of RA Քաղաքային համայնքներ 5 Urban communities Գյուղական համայնքներ 87 Rural communities Քաղաքներ 5 Towns Գյուղեր 93 Villages Բնակչության թվաքանակը 2010թ. հունվարի 1-ի դրությամբ 241.5 հազ. մարդ/ Population number as of January 1, 2010 ths. persons քաղաքային 79.6 հազ. մարդ/ urban ths. persons գյուղական 161.9 հազ. մարդ/ rural ths. persons Քաղաքային բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 33 % Share of urban population size ՀՀ բնակչության ընդհանուր թվաքանակում մարզի բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը, 2009թ. 7.4% Share of marz population size in RA population size, 2009 Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր 348700 հա / Agricultural land ha այդ թվում` վարելահողեր 95148. հա/ including: arable land ha ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2010 239 MARZES OF THE REPUBLIC OF ARMENIA AND YEREVAN CITY IN FIGURES, 2010 ՀՀ Գեղարքունիքի մարզը գտնվում է Հայաստանի RA Gegharkunik marz is situated in the East of the Հանրապետության տարածքի արևելքում` շրջա- territory of the Republic of Armenia, surrounding the Lake պատելով Սևանա լիճը: Sevan. Մարզը հյուսիսից սահմանակից է ՀՀ Լոռու և Տավուշի It borders RA Lori and Tavush marzes from the North, մարզերին, արևելքից` պետական սահմանով, from the East it borders the state border of Azerbaijan, սահմանակից է Ադրբեջանին, հարավից` ՀՀ Վայոց ձորի from the South – RA Vayots Dzor marz, from South-West – մարզին, հարավ-արևմուտքից` ՀՀ Արարատի մարզին և RA Ararat marz and from the West – RA Kotayk marz. արևմուտքից` ՀՀ Կոտայքի մարզին: Մարզի ամենաերկար ձգվածությունը հյուսիս-արև- The longest extension of the marz from the North-West մուտքից հարավարևելք կազմում է 115 կմ, արևմուտքից to the South-East comprised 115 km, from the West to the արևելք` 85 կմ, ամենախոր իջվածքը Գետիկ գետի East - 85 km, the deepest landslide is the canyon of the կիրճն է (Ձորավանք գյուղ, 1325 մ), ամենաբարձր կետը` Getik river (village of Dsoravank, 1325 m), the highest peak Աժդահակ լեռան գագաթը (3598 մ): – Ajdahak mountain (3598 m). Բարձր լեռներն են Սպիտակասարը (3555 մ), Spitakasar (3555 m), Vardenis (3522 m) and Geghasar Վարդենիսը (3522 մ), Գեղասարը (3446 մ): Ամենա- (3446 m) are the highest mountains. Argitchi (51 km), երկար գետերն են Արգիճին (51 կմ), Գավառագետը (47 Gavaraget (47 km) and Masrik (45 km) are the longest կմ) և Մասրիկը (45 կմ): rivers. Ամենամեծ լիճը Սևանա լիճն է (1260 կմ2, բարձ- Sevan is the largest lake (1260 km2, the height above րությունը ծովի մակերևույթից` 1898մ), համեմատաբար sea-level is 1898m); the crater lakes of Ajdahak and փոքր լճերից են Աժդահակի և Աղմաղանի Aghmaghani are comparatively small lakes - up to 50 m in խառնարանային լճերը` մինչև 50 մ տրամագծով և 15 մ diameter and at a depth of 15 m. խորությամբ: Մարզի տարածքով անցնում է Երևան-Սևան- Yerevan-Sevan-Dilijan highway of republican Դիլիջան հանրապետական նշանակության մայրուղին: importance runs through the territory of the marz. “South- Գործում է Սելիմի լեռնանցքով անցնող <<Հարավ- North” highway passing through the mountain of Selim is Հյուսիս>> մայրուղին: being constructed. ՀՀ Գեղարքունիքի մարզում է գտնվում Սևանա լիճը, The Lake Sevan is located in RA Gegharkunik marz, որը ոչ միայն մարզի, այլ նաև հանրապետության which is of particular importance not only for the marz but համար ունի առանձնահատուկ կարևորություն: Այն for the republic as well. It is the largest pool of fresh water Հարավային Կովկասի քաղցրահամ ջրերի ամենամեծ of the Southern Caucasus. The lake has vital influence not ավազանն է: Լիճն էական ազդեցություն ունի ողջ մարզի only on balance of environment protection but on economy ոչ միայն բնապահպանական հավասարակշռության, of the whole marz as well. այլ նաև տնտեսության վրա: Մարզի տարածքում է գտնվում <<Սևան>> ազգային “Sevan” national park is located in the territory of the պարկը (կազմավորվել է 1978թ.): Այն զբաղեցնում է marz (founded in 1978). It occupies the territories of the Սևանի միջլեռնային գոգավորության հատակը կազմող Lake Sevan comprising the bed of intermontane concavity Սևանա լճի և դրա հատակից ազատված տարածքները: of Sevan and those freed from its bed. The surface area Մակերեսը կազմում է 150.1 հազ.հա, որից 24.9 հազ.հա` comprises 150.1 ths. ha, 24.9 ths. ha of which are lakeside առափնյա ցամաքային տարածքներ են: Լիճը land territories. It is surrounded with the slopes of շրջափակված է Արեգունու, Գեղամա, Վարդենիսի, mountain chains of Areguni, Geghama, Vardenis, Pambak Փամբակի և Սևանի լեռնաշղթաների լանջերով: Այստեղ and Sevan. The species of 1600 plants and 330 animals are պահպանվել են բույսերի 1600 և կենդանիների 330 preserved here. տարատեսակներ: Մարզում են գտնվում բազմաթիվ հանքավայրեր, Numerous mines are situated in the marz of որոնցից են ոսկու, դոլոմիտի, բազալտի, ավազի, Gegharkunik such as the mines of gold, dolomite, basalt, հրաբխային տուֆի հանքավայրերը: Շահագործվող sand, volcanic tuff. A part of exploiting mines extracts the հանքավայրերից մի մասին բաժին է ընկնում երկրում considerable part of ores in the country. արդյունահանվող հանքաքարի զգալի մասը: 2009թ.-ին մարզի տնտեսության հիմնական հատ- In 2009 the share of economy main branches of RA վածների տեսակարար կշիռները հանրապետության Gegharkunik marz in total volume of correspondent համապատասխան հատվածների ընդհանուր ծավալում branches of the republic comprised. կազմել են. ¾ արդյունաբերություն` 1.8 %, ¾ industry 1.8 %, ¾ գյուղատնտեսություն 17.0 %, ¾ agriculture 17.0 %, ¾ շինարարություն` 3.3 %, ¾ construction 3.3 %, ¾ մանրածախ առևտուր 1.3 %, ¾ retail trade 1.3 %, ¾ ծառայություններ` 1.0 %: ¾ services 1.0 %. 240 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2010 MARZES OF THE REPUBLIC OF ARMENIA AND YEREVAN CITY IN FIGURES, 2010 Մարզի տնտեսության առաջատար ճյուղը The leading branch of economy of the marz is գյուղատնտեսությունն է, հատկապես հացահատիկի, agriculture, particularly production of grain, potato, կարտոֆիլի, բանջարեղենի և անասնաբուծական vegetable and animal husbandry product. The marz of մթերքի արտադրությունները: ՀՀ Գեղարքունիքի մարզը Gegharkunik is the main supplier of fresh fish to the թարմ ձկան հիմնական մատակարարն է: population of the republic. Մարզի արդյունաբերության հիմնական ուղղությու- Mining industry is the main trend of industry of the նը հանքագործական արդյունաբերությունն է: Կարևոր marz. Manufacturing is also of great importance, in which նշանակություն ունի նաև մշակող արդյունաբերությու- the following branches of industry have bigger share: նը, որի մեջ առավել մեծ տեսակարար կշիռ ունի սննդա- machinery, building materials and food industry. մթերքի, ներառյալ` խմիչքները, արտադրությունը: Բեռնաուղևորափոխադրումները մարզում իրակա- Freight and passenger transportations in the marz are նացվում են ավտոմոբիլային տրանսպորտով: implemented by road transport. Մարզկենտրոնը Գավառ (2009թ. տարեվերջին`25.7 The marz centre is Gavar town (25.7 ths. inhabitants in հազ. բնակիչ) գտնվում է Երևանից 92 կմ հեռավորու- end of year 2009); it is situated in the distance of 92 km թյան վրա: Քաղաքը նախկինում հանրապետության from Yerevan. The town once used to be one of the արդյունաբերական կենտրոններից էր, սակայն մի շարք industrial centres of the republic, but the production of խոշոր գործարանների աշխատանքների դադարեցման industrial output was considerably shortened because of պատճառով արդյունաբերական արտադրանքի թողար- discontinuance of works of a number of large factories. կումն էապես կրճատվել է: Այժմ տնտեսության առաջատար ճյուղը և բնակչու- Nowadays, the agriculture is the key branch in թյան հիմնական զբաղվածության ոլորտը գյուղատնտե- economy and the main sphere of employment of սությունն է : population. Քաղաքի արդյունաբերության հիմնական ուղղութ- Nowadays manufacturing is the main trend of industry յունը մշակող արդյունաբերությունն է, որի մեջ առավել of the town, in which the following branches of industry մեծ տեսակարար կշիռ ունեն մեքենաշինության, շինա- have bigger share: machinery, building materials, light and նյութերի, թեթև և սննդի արդյունաբերության ճյուղերը: food industry. Սևան քաղաքը (2009թ. տարեվերջին`21.7 հազ. բնա- Sevan town (21.7 ths. inhabitants in the end of year կիչ, Երևանից 66 կմ հեռավորությամբ) գտնվում է 2009, in the distance of 66 km from Yerevan) is located on Սևանա լճի հյուսիս-արևմտյան ափին: Տնտեսության the northwestern shore of Sevan lake. The turizme is the առաջատար ճյուղը և բնակչության հիմնական key branch in economy and the main sphere of զբաղվածության ոլորտը զբոսաշրջությունն է : employment of population. Քաղաքի արդյունաբերության հիմնական ուղղու- Manufacturing is the main trend of industry of the թյունը մշակող արդյունաբերությունն է, որի մեջ առավել town, in which the following productions of industry have մեծ տեսակարար կշիռ ունեն շինանյութերի, քիմիական, bigger share: building materials, chemical, food and սննդի և մեքենաշինության արդյունաբերության machinery productions. արտադրությունները: Մարտունի քաղաքը (2009թ. տարեվերջին`12.1 հազ. Martuni town (12.1 ths. inhabitants in the end of year բնակիչ) գտնվում է Սևանա լճի հարավ-արևմտյան 2009) is located on the southwestern shore of Sevan lake (in ափին (Երևանից 130 կմ հեռավորության վրա): the distance of 130 km from Yerevan). Industry is the main Տնտեսության գլխավոր ճյուղն արդյունաբերությունն է, branch of economy, though considerable reduction of թեև վերջին տարիներին արձանագրվել է թողարկվող volumes of produced output has been recorded