PAÑSTWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY PAÑSTWOWY INSTYTUT BADAWCZY WOJCIECH MORAWSKI G³ówny koordynator Szczegó³owej mapy geologicznej Polski — A. BER OBJAŒNIENIA DO SZCZEGÓ£OWEJ MAPY GEOLOGICZNEJ POLSKI 1:50000 Arkusz DŸwierzuty (177) (z 2 tab. i 5 tabl.) Wykonano na zamówienie Ministra Œrodowiska za œrodki finansowe wyp³acone przez Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej WARSZAWA 2009 Autor: Wojciech MORAWSKI Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy ul. Rakowiecka 4, 00–975 Warszawa Redakcja merytoryczna: Agnieszka PRZYGODA Akceptowa³ do udostêpniania Dyrektor Pañstwowego Instytutu Geologicznego doc. dr hab. Jerzy NAWROCKI ISBN 978-83-7538-603-5 © Copyright by Ministerstwo Œrodowiska, Warszawa 2009 Przygotowanie wersji cyfrowej: Stanis³aw OLCZAK, Jacek STR¥K 2 SPIS TREŒCI I. Wstêp ......................................................... 5 II. Ukszta³towanie powierzchni terenu..........................................10 III. Budowa geologiczna .................................................17 A. Stratygrafia.....................................................17 1. Paleogen ....................................................18 2. Neogen .....................................................18 a. Mio-pliocen .................................................18 3. Czwartorzêd ..................................................18 a. Plejstocen ..................................................19 Zlodowacenia najstarsze ..........................................20 Zlodowacenie Narwi ..........................................21 Stadia³ dolny ............................................21 Stadia³ górny ............................................22 Zlodowacenia po³udniowopolskie .....................................22 Zlodowacenie Nidy ..........................................23 Stadia³ dolny ............................................23 Stadia³ górny ............................................23 Zlodowacenie Sanu 1 .........................................24 Zlodowacenie Sanu 2 .........................................25 Interglacja³ wielki (?) ...........................................26 Zlodowacenia œrodkowopolskie ......................................26 Zlodowacenie Odry ..........................................27 Stadia³ dolny ............................................27 Stadia³ górny ............................................30 Zlodowacenie Warty ..........................................31 Interglacja³ eemski .............................................32 3 Zlodowacenia pó³nocnopolskie ......................................32 Zlodowacenie Wis³y ..........................................32 Stadia³ œrodkowy ..........................................32 Stadia³ górny ............................................33 b. Czwartorzêd nierozdzielony ........................................41 c. Holocen ...................................................42 B. Tektonika i rzeŸba pod³o¿a czwartorzêdu .....................................43 C. Rozwój budowy geologicznej ...........................................45 IV. Podsumowanie ....................................................50 Literatura ......................................................52 SPIS TABLIC Tablica I — Szkic geomorfologiczny w skali 1:100 000 Tablica II — Przekrój geologiczny C–D Tablica III — Przekrój geologiczny E–F Tablica IV — Zestawienie profili otworów wiertniczych Tablica V — Szkic geologiczny odkryty w skali 1:100 000 4 I. WSTÊP Obszar objêty arkuszem DŸwierzuty po³o¿ony jest w zachodniej czêœci Mazur, na Pojezierzu Olsztyñskim, na wschód od Olsztyna. Jego granice wyznaczaj¹ nastêpuj¹ce wspó³rzêdne geograficz- ne: 20°45’–21°00’ d³ugoœci geograficznej wschodniej i 53°40’–53°50’ szerokoœci geograficznej pó³nocnej. Badany teren obejmuje powierzchniê oko³o 306 km2, z tego oko³o 14 km2 stanowi¹ jeziora. Obszar arkusza znajduje siê w obrêbie województwa warmiñsko-mazurskiego, na terenie powiatu olsztyñskiego (gmin: Barczewo, Biskupiec i Purda) i szczycieñskiego (gminy DŸwierzuty i Pasym). Poni¿sze opracowanie zosta³o wykonane w Zak³adzie Kartografii Geologicznej Pañstwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, na podstawie projektu badañ geologicznych wykonanego dla arkuszy: DŸwierzuty i Biskupiec w 2001 r., zatwierdzonego decyzj¹ Ministra Œrodowiska numer DG/kok/AO/489-NY-33/2003 z dnia 15.04.2003 r. Na obszarze arkusza DŸwierzuty terenowe prace geologiczno-zdjêciowe i dokumentacyjne by³y prowadzone w latach 2003–2005. W ramach tych prac wykonano zdjêcie geologiczne dla ca³ego badanego terenu. Prace dokumentacyjne objê³y: 2458 punktów dokumentacyjnych, w tym 104 sondy mechaniczne wykonane wiertnic¹ WH o ³¹cznym metra¿u 1352 m, 2292 sondy rêczne o ³¹cznym me- tra¿u 4896 m oraz 63 ods³oniêcia. Na mapie geologicznej zlokalizowano 126 punktów dokumenta- cyjnych (tab. 1), które zosta³y wykorzystane miêdzy innymi przy konstruowaniu przekrojów geologicznych. W 2003 roku wzd³u¿ œrodkowej czêœci g³ównego przekroju geologicznego zosta³ wy- konany profil sejsmiczny o d³ugoœci oko³o 10 km (Opak, 2003). W 2004 roku zosta³y wykonane trzy otwory badawcze (kartograficzne) o ³¹cznym metra¿u 734,0 m: Klucznik (otw. 28, g³. 303,0 m), Ner- wik (otw. 34, g³. 140,5 m) oraz S¹p³aty (otw. 35, g³. 299,5 m). W 2005 roku wzd³u¿ linii g³ównego przekroju wykonano dodatkowo (nieprzewidziany w projekcie badañ) profil elektrooporowy, o d³ugoœci oko³o 20 km (70 SGE), w ramach realizowanego równolegle tematu finansowanego ze œrodków Ko- mitetu Badañ Naukowych (Okrasa, 2005). Dla obszaru arkusza zosta³a wykonana Mapa anomalii lo- kalnych (Petecki, Twarogowski, 2006) na podstawie pó³szczegó³owego zdjêcia grawimetrycznego. 5 Tabela 1 Wykaz wybranych punktów dokumentacyjnych Numer punktu Rodzaj Rzêdna G³êbokoœæ Uwagi Lokalizacja punktu* (m n.p.m.) (m) na mapie wed³ug geologicznej notatnika terenowego 1 2 34 56 7 1 30 sm Jezioro Pisz 115 12 przekrój geologiczny A–B 2 28 sm Jezioro Pisz 115 14 przekrój geologiczny A–B 3 27 sm Jezioro Czarne 141 18 przekrój geologiczny A–B 4 1833 od Tumiany 113 7 piaski dolne 5 97 sm Tumiany 151 10 kem 6 1765 od Kolonia Kromerowo 152 6 kem 7 1755 sr Kojtryny 124 5 torfy na kredzie jeziornej 8 1812 od Zazdroœæ 146 5 morena martwego lodu Kolonia Nowe 999sm 165 10 morena martwego lodu Marcinkowo 10 1779 od Nowe Marcinkowo 135 7 gliny zwa³owe moren martwego lodu Kolonia Nowe 11 92 sm 178 8 forma akumulacji szczelinowej Marcinkowo 12 98 sm Nowe Marcinkowo 161 8 oz 13 103 sm Józefowo 156 8 oz 14 104 sm Józefowo 166 8 morena martwego lodu 15 102 sm £ugi 166 10 morena martwego lodu 16 101 sm £ugi 176 6 morena martwego lodu 17 100 sm Rudziska 174 10 forma akumulacji szczelinowej 18 52 sm Botowo-Kolonie 164 10 przekrój geologiczny C–D 19 53 sm Rudziska 156 10 przekrój geologiczny C–D 20 29 sm Kierzliny 127 4 przekrój geologiczny A–B 21 33 sm Studzianek 126 12 przekrój geologiczny A–B 22 31 sm Studzianek 119 12 przekrój geologiczny A–B 23 34 sm Jedzbark 119 22 przekrój geologiczny A–B 24 32 sm Jedzbark 148 12 przekrój geologiczny A–B 25 37 sm Odryty 146 4 i³y zastoiskowe 26 96 sm Klimkowo 140 5 morena martwego lodu 27 94 sm Kierzbuñ 163 4 oz 28 41 sm Leszno 180 10 morena martwego lodu 29 93 sm Barto³ty Ma³e 165 12 przekrój geologiczny C–D 30 43 sm Rasz¹g 170 12 przekrój geologiczny C–D 31 1636 Rasz¹g 180 – g³azy (forma akumulacji szczelinowej) 32 44 sm Rasz¹g 186 12 przekrój geologiczny C–D 33 45 sm Rasz¹g 161 5 przekrój geologiczny C–D 34 90 sm Rasz¹g 168 10 oz 35 91 sm Rasz¹g 174 6 morena martwego lodu 36 1915 od, sr Józefowo 148 10 kem 37 1542 od Rasz¹g 165 4 morena czo³owa 38 46 sm Rasz¹g 173 8 przekrój geologiczny C–D 39 47 sm Botowo 198 12 przekrój geologiczny C–D 6 cd. tabeli 1 123 4 56 7 40 48 sm Botowo 179 10 przekrój geologiczny C–D 41 49 sm Botowo 192 10 przekrój geologiczny C–D 42 50 sm Botowo 197 10 przekrój geologiczny C–D 43 51 sm Botowo 173 7 przekrój geologiczny C–D 44 1228 sr Klucznik 134 2 kopalnia torfów 45 35 sm Odryty 138 4 przekrój geologiczny C–D 46 1256 sr, od Odryty 135 4 kopalnia i³ów 47 26 sm Odryty 135 10 przekrój geologiczny A–B 48 25 sm Odryty 143 10 przekrój geologiczny A–B 49 36 sm Odryty 136 10 przekrój geologiczny A–B 50 24 sm Klucznik 146 7 przekrój geologiczny A–B 51 38 sm Odryty 149 22 przekrój geologiczny C–D 52 23 sm Klucznik 150 23 przekrój geologiczny A–B 53 95 sm Jezioro Po³udniewo 121 22 przekrój geologiczny C–D 54 39 sm Jezioro Po³udniewo 133 6 przekrój geologiczny C–D 55 40 sm Barto³ty Wielkie 119 10 przekrój geologiczny C–D 56 2008 od Kolonia Stawek 185 12 forma akumulacji szczelinowej 57 1513 od Rasz¹g 180 6 forma akumulacji szczelinowej 58 1530 Botowo 180 kamienie z „polew¹” 59 89 sm Rumy 178 6 gliny zwa³owe (wysoczyzna morenowa falista) piaski i ¿wiry wodnomorenowe na piaskach 60 1574 od Dymer 155 3 i ¿wirach wodnolodowcowych 61 22 sm Klucznik 125 30 przekrój geologiczny A–B 62 21 sm Nerwik 140 20 przekrój geologiczny A–B 63 20 sm Nerwik 147 20 przekrój geologiczny A–B 64 65 sm Nerwik 148 18 przekrój geologiczny A–B 65 13 sm Kar 166 20 przekrój geologiczny A–B 66 12 sm Kar 185 20 przekrój geologiczny A–B 67 69, 11 od, sm S¹p³aty 160 6 + 30 przekrój geologiczny A–B 68 62 sm S¹p³aty 160 10 przekrój geologiczny A–B 69 64 sm S¹p³aty 169 12 przekrój geologiczny A–B 70 63 sm S¹p³aty 159 10 przekrój geologiczny A–B 71 60 sm S¹p³aty 155 12 przekrój geologiczny E–F 72 87 sm Rumy 184 10 morena martwego lodu 73 68 sm S¹p³aty 164 22 przekrój geologiczny A–B 74 91 sm S¹p³aty 174 6 kem 75 66 sm Laurentowo 170 10 przekrój geologiczny E–F 76 69 sm Laurentowo 151 30 przekrój geologiczny A–B 77 88 sm