Verdrinken in (ont)polderen Identiteitsgevoelige strijdpunten als uitdaging voor politieke bestuurders Aster van Tilburg Universiteit Utrecht Opleiding: Master Publiek Management Afstudeerorganisatie: De Nederlandse School voor Openbaar Bestuur Datum: 29 juni 2010 Begeleider 1 USBO: Prof. Dr. Mirko Noordegraaf Begeleider 2 USBO: Dr. Karin Geuijen Begeleider NSOB: Dr. Martijn van der Steen Voorwoord Utrecht, 29 juni 2010 Voor u ligt mijn afstudeeronderzoek voor de Master Publiek Management van de opleiding Bestuurs- en Organisatie wetenschap aan de Universiteit Utrecht. Dit onderzoek gaat over de manier waarop politieke bestuurders om kunnen gaan met identiteitsgevoelige strijdpunten. Hiervoor is gekeken naar de discussie rondom de ontpoldering van de Hedwigepolder in Zeeland. Het idee voor dit afstudeeronderzoek is ontstaan uit een verwondering over die kleine polder in Zeeland waar zo ontzettend veel „gedoe‟ over ontstond. Wat maakt het onder water zetten van 400 hectare grond zo belangrijk dat er zelfs een conflict met Vlaanderen over kon ontstaan? Vele uren en kilometers richting Zeeland en richting Vlaanderen hebben mij geleerd dat iets wat op het eerste gezicht klein en simpel lijkt dat helemaal niet hoeft te zijn. Achter de façade van een simpel vraagstuk vond ik politieke intriges en vele geruchten hierover. Een emotionele verbondenheid met een eeuwenlange strijd van Zeeuwen tegen het water. En een ondoorzichtig schouwspel van individuele personen die op allerlei strategische manieren probeerden om hun eigen doelen te bereiken. Ik heb me met veel plezier gestort op het ontrafelen van dit fascinerende proces rondom de Hedwigepolder. Daarbij heb ik een nieuwe provincie leren kennen, Zeeland, en heb ik mogen spreken met veel bijzondere mensen die elk hun eigen verhaal te vertellen hadden. Ik ben alle mensen die de tijd en bereidheid hadden om mij hun verhaal van de Hedwigepolder te vertellen erg dankbaar. Ook wil ik hierbij de begeleiders van mijn onderzoek, Mirko Noordegraaf, Karin Geuijen en Martijn van der Steen, bedanken voor alle goede ideeën, inspiratie en kritische noten die mede hebben geleid tot dit onderzoeksverslag. Aster van Tilburg 1 Inhoud 1. Inleiding ............................................................................................................................ 4 1.1 Vraagstelling ....................................................................................................................................... 6 1.2 Relevantie............................................................................................................................................ 8 1.3 Leeswijzer ........................................................................................................................................... 9 2. Identiteitsgevoelige strijdpunten .................................................................................... 10 2.1 Strijdpunten ...................................................................................................................................... 10 2.2 De rol van identiteit bij strijdpunten ............................................................................................ 12 2.3 De rol van emoties bij strijdpunten .............................................................................................. 15 2.4 Identiteitsgevoelige strijdpunten en emoties ............................................................................... 16 3. Managen van betekenisgeving: sprekende verhalen, strategische personen en betekenisvolle praktijken .................................................................................................... 18 3.1 Betekenisgeving ............................................................................................................................... 18 3.2 Processen van betekenisgeving ...................................................................................................... 19 3.3 Sprekende verhalen ......................................................................................................................... 19 3.4 Betekenisvolle praktijken ................................................................................................................ 23 3.5 Strategische personen ..................................................................................................................... 24 3.6 Managen van betekenisgeving ....................................................................................................... 26 3.7 Sprekende verhalen, strategische personen en betekenisvolle praktijken ............................... 33 4. Onderzoek naar betekenissen van de Hedwigepolder ................................................... 34 4.1 Onderzoek naar betekenisgeving .................................................................................................. 34 4.2 Onderzoeksstrategie ........................................................................................................................ 35 4.3 Onderzoeksmethoden .................................................................................................................... 36 4.4 Operationalisatie .............................................................................................................................. 39 5. De Hedwigepolder in overzicht ...................................................................................... 40 5.1 Tijdlijn en actoren ............................................................................................................................ 40 5.2 Oude spanningen tussen Nederland en Vlaanderen .................................................................. 43 5.3 De natuur van de Westerschelde ................................................................................................... 44 5.4 Momenten en gebeurtenissen ........................................................................................................ 44 6. Onder de kaasstolp.......................................................................................................... 46 6.1 Overleg en consensus achter de schermen .................................................................................. 46 6.2 Verhalen en strategie ....................................................................................................................... 47 6.3 Conclusie: de rol van bestuurders ................................................................................................. 55 2 7. Op de barricade ............................................................................................................... 57 7.1 Groeiend verzet en een zoektocht naar alternatieven ................................................................ 57 7.2 Druk vanuit actiecomités, de Tweede Kamer en belangengroepen ......................................... 58 7.3 Conclusie .......................................................................................................................................... 77 8. De Hedwigepolder als hoofdpijndossier ........................................................................ 79 8.1 Wel of niet ontpolderen? ................................................................................................................ 79 8.2 Strategie van politieke hoofdpijn ................................................................................................... 80 8.3 Conclusie .......................................................................................................................................... 89 9. Conclusie ......................................................................................................................... 91 9.1 Bestuurders rondom de Hedwigepolder ...................................................................................... 91 9.2 Bestuurders zoeken naar een reddingsboei.................................................................................. 96 9.3 Aanbevelingen: Luctor et Emergo ................................................................................................ 97 9.4 Tot slot ............................................................................................................................................ 100 10. Literatuur ...................................................................................................................... 101 3 1. Inleiding Waar eens 't gekrijs der meeuwen, Verstierf aan 't eenzaam strand, Daar schiepen zich de Zeeuwen Uit schor en slik hun land; En kwam de stormwind woeden, Hen dreigend met verderf, Dan keerden zij de vloeden Van 't pas gewonnen erf. (Zeeuws-Vlaamse volkslied, J.N. Pattist en J. Vreeken 1917) „Ontpolderen snijdt in de Zeeuwse ziel‟ zei Karla Peijs, commissaris voor de koningin in Zeeland, in 2007 in de Volkskrant (17-12-2007) als reactie op verzet tegen de ontpoldering van de Hertogin Hedwigepolder in Zeeland. Hierbij verwees zij naar de eerste regels van het Zeeuws-Vlaamse volkslied en de eeuwenlange strijd die de Zeeuwen voeren tegen het water. Plannen om de Hedwigepolder te ontpolderen komen voort uit afspraken met Vlaanderen om de Westerschelde, de doorgang naar de Antwerpse haven, verder uit te diepen. Om de natuur in de Westerschelde te herstellen zou de Hedwigepolder onder water gezet moeten worden. Protesten, en de oprichting van verschillende actiecomités, zorgden voor veel vertraging in deze plannen en voor onderzoeken waarin ruim 150 alternatieven werden