DZIEJE SAMORZĄDU I ADMINISTRACJI W GMINIE BEJSCE 1809-2010 LUBLIN 2010 Szanowni Państwo Niniejszą publikacją mam przyjemność zwrócić Państwa uwagę na historię tą bliższą i tą dalszą Gminy Bejsce. Niech ta publikacja będzie okazją do złożenia głębokiego hołdu uznania mieszkańcom Gminy Bejsce oraz stanie się okazją do refleksji na przyszłością i planami na przyszłość. Na dorobek tej Gminy pracowało wiele pokoleń mieszkańców. Nie sposób wymienić wszystkich, którzy swoim wysiłkiem i poświęceniem przyczynili się do rozwoju kulturowego, intelektualnego i gospodarczego Gminy. 2 Wszystkich nas łączy piękna i bogata historia. Wspólnie nią połączeni, dzień po dniu, swoją obywatelską postawą i lokalnym patriotyzmem pracujemy na naszą Małą Ojczyznę, każdego dnia staramy się i tworzymy jej przyszłość. Składam serdeczne podziękowania i wyrazy szacunku wszystkim tym, którzy tworzą nowe warunki rozwoju Gminy. Dziękuje dyrektorom szkół, nauczycielom, kierownikom z zakładów pracy i jednostek organizacyjnych, wszystkim członkom Rad Narodowych i samorządom poszczególnych kadencji, przewodniczącym rad, naczelnikom i wójtom. Wydając publikację Dzieje Samorządu i Administracji w Gminie Bejsce 1809-2010r. chcemy w ten sposób zachować pamięć o Gminie i jej mieszkańcach w sercach na czas dłuższy niż jeden dzień czy jedno spotkanie. Pragniemy dziejami zainteresować każde pokolenie - od najstarszych pokoleń i młodzież. Życzę Mieszkańcom Gminy pomyślności w życiu osobistym, pracy i działalności na rzecz środowiska. Życzę spełnienia marzeń. Dziękuje również reprezentantom za cenne uwagi o charakterze merytorycznym i formalnym oraz wyrazić wdzięczność autorom Panu Leszkowi Zugaj za wielką troskę o edytorską stronę publikacji. 3 Mam prawo przypuszczać że, ta publikacja przyniesie wiele radości i satysfakcji mieszkańcom Gminy jak również wszystkim osobom, które się z nią zapoznają. Wójt Gminy Bejsce Bejsce dnia 03.11.2010 roku WSTĘP W 2010 roku mija 20 lat od chwili utworzenia pierwszych wolnych wyborów do samorządu gminnego i ustanowienia w pełni samorządowych gmin w Polsce. Gmina Bejsce uzyskała samorząd. Jednak historia samorządu to nie tylko ostatnie lata, ale ponad dwieście lat, od chwili wprowadzenia zalążków samorządu gminnego w czasach Księstwa Warszawskiego. Niniejsza praca jest próbą przeglądu dziejów samorządu i administracji w okolicach Bejsc w latach 1809-2010. Opracowanie dotyczy głównie dziejów samorządowych i administracyjnych tego obszaru, dlatego czytelnik nie znajdzie tutaj opisów walk w czasie wojen światowych, walk partyzanckich, opisów dworów z tej okolicy i dziejów rodzin ziemiańskich. Skupiliśmy się na historii samorządu i społeczności lokalnych. Był to czas wprowadzania samorządu gminnego-wioskowego (1809-1863), czas ustanowienia gmin terytorialnych pod nadzorem urzędników carskich (1864-1915). W 1918 roku ustanowiono rady gminne, następnie przeprowadzono reformę samorządu gminnego ( 1933 ). W czasie I i II wojny światowej gminy wykonywały ściśle polecenia władz okupacyjnych. Po II wojnie światowej stopniowo ograniczano samorząd, aż do jego zniesienia 1950 roku. W czasach PRL przeprowadzono zupełnie nie udaną reformę podziału kraju na gromady (1954-1972). Dopiero od 1973 roku zaczęto naprawiać błędy i ustanowiono większe gminy w obecnym kształcie terytorialnym. Właśnie wtedy powstała gmina Bejsce. Od 1990 roku ta gmina działa na zupełnie nowych zasadach. Praca niniejsza powstała głównie na podstawie nigdzie nie publikowanych archiwaliów gminnych i gromadzkich. Ma na celu ukazanie osiągnięć obecnej gminy ale też pokazanie ludzi i wydarzeń z poprzednich okresów. 4 W związku z tym, że dawne akta te nie są w najlepszym stanie i dotyczą długiego okresu, mogą powstać różnice w zapisach nazwisk niektórych osób, za co z góry przepraszamy. LATA 1809-1864 W 1795 roku upadła I Rzeczpospolita. Bejsce i okolice zajęły wojska austriackie w ramach II zaboru. Ten region, w ramach Cesarstwa Austrii, nazwano Galicją Zachodnią. W wyniku wojen napoleońskich, z początku XIX wieku, dawny podział administracyjny został zmieniony. Powstałe w 1807 roku Księstwo Warszawskie było namiastką państwa polskiego podległą całkowicie woli Napoleona i podporządkowaną jego polityce wojennej. Księstwo Warszawskie zostało zobowiązane do dostarczenia określonej liczby rekrutów do wojska i środków potrzebnych do prowadzenia wojny. Nie dało się tego wykonać bez sprawnej, nowoczesnej administracji, której w Polsce nigdy jeszcze nie było. Francuzi przeszczepili na nasz grunt swoje rozwiązania ustrojowe. Wprowadzono konstytucję (lipiec 1807), zniesiono formalnie poddaństwo chłopów, nadając im wolność osobistą, ale nie było jeszcze mowy o uwłaszczeniu. Wprowadzono Kodeks Napoleona - zbiór prawa cywilnego nieznanego wcześniej w Polsce. W kwietniu 1810 roku obszar dawnego województwa sandomierskiego podzielono na nowe jednostki administracyjne; departamenty (na czele z prefektami), a te na powiaty (na czele z podprefektami). Władze Księstwa Warszawskiego nie chciały odwoływać się do dawnych podziałów terytorialnych z czasów I Rzeczpospolitej, ani na podziałach z czasów zaboru austriackiego. Oparto się głównie na graniach naturalnych (np. rzeki). Okolice Bejsc włączono w skład powiatu skalbmierskiego o w departamencie krakowskim.1 Nowy podział administracyjny nie wszystkim się podobał, ale mimo początkowych oporów ze strony społeczeństwa (….) podział ten jest o wiele bardziej racjonalny i korzystny z 1 Z dziejów ziemi kieleckiej, Książka i Wiedza, 1970 (KW PZPR w Kielcach, WRN w Kielcach), s. 14. 5 punktu widzenia interesów ludności aniżeli dotychczasowe podziału. Jest rzeczą godną podkreślenia, iż stał się on podstawą prawie wszystkich późniejszych podziałów tej części kraju w XIX i XX wieku.2 W czasach Księstwa Warszawskiego po raz pierwszy wystąpił podział na gminy. Na mocy dekretu księcia warszawskiego z 23 lutego 1809 roku utworzono gminy wiejskie i miejskie. Obszar gminy wiejskiej łączył się z obszarem majątku dworskiego. Minimalny obszar gminy wynosił 10 dymów (10 domów). Funkcję wójta pełnił dziedzic majątku. Oficjalnie był mianowany przez prefekta z pośród obywateli gminy czytać i pisać umiejących. Funkcję wójta mogła pełnić jedna osoba na obszarze kilku gmin wiejskich. W każdej gromadzie wiejskiej wójt wyznaczał swoich zastępców - sołtysów. Wójt mógł też wyznaczyć swojego zastępcę za zgodą podprefekta. Wójt miał zadania: „rozsyłać i podawać do publicznej wiadomości rozkazy i zarządzenia rządowe, administrować majątkiem gminy, wypłacać pieniądze dla pracowników gminy, kierować robotami publicznymi”3. Wójt prowadził księgi ludności, wyznaczał podwody i kwatery dla wojska. Pełnił on swoją funkcję bezpłatnie. Wójtami często byli też dzierżawcy, księża, a nawet czasem kobiety. Wójtowie mieli prawo sądzenia ludności na swoim terenie. Podlegali jego władzy sądowniczej mieszkańcy gminy oraz obcy złapani na gorącym uczynku. Organem doradczym i nadzorującym wójta była rada gminna. Składała się z członków mianowanych przez prefekta z listy kandydatów przedstawionych przez wieś. Gmina licząca do 100 mieszkańców miała trzech, a od 100 mieszkańców pięciu radnych. Zapisano w dekrecie, że „radni powinni umieć czytać i pisać”. Z tym ostatnim było najgorzej. Nie dało się szybko nadrobić wiekowego opóźnienia w dziedzinie szkolnictwa. Wybierano, więc radnych niepiśmiennych, bo innych nie było. Do obowiązków rady gminnej należało: - czynić wnioski do rady powiatowej mogące mieć wpływ na oznaczenie kwoty, którą gmina wykonać może z nałożonych na powiat ciężarów publicznych, - naradzać się nad potrzebami gminy i czynić starania w kierunku ulepszania miejscowej administracji, - układać dochody i wydatki gminy oraz proponować składki. Rada bez wezwania zbierała się 1 grudnia w celu układania dochodów, jakie z właściwości gminnej uzyskać można. Dnia 1 kwietnia i 1 października zbierała się dla celów omówienia robót publicznych. Miała bowiem obowiązek rozłożenia prac szarwarkowych między mieszkańców. Urząd wójta sprawowała osoba wyznaczona przez dziedzica. W każdej wsi w okolicach Strzyżewic ustanowiono sołtysa. W 1815 roku, wraz z upadkiem Napoleona Bonaparte, upadło również Księstwo Warszawskie. Na gruzach tego państwa powstało Królestwo Polskie pod berłem cara Rosji. Rosjanie przejęli system administracyjny dawnego państwa. Nowe przepisy o podziale administracyjnym weszły w życie 16 stycznia 1816 roku. Według nowych regulacji departamenty zostały nazwane województwami i nie zmieniły kształtu. Utrzymano też powiaty (w tym powiat lubelski), jednak powiatu miały być odtąd tylko okręgiem wyborczym. Rosjanie wprowadzili nowy podział na obwody skupiające po 2 Tamże, s. 77. 3 Mencel T, Gmina dominalna w Królestwie Polskim przed uwłaszczeniem, [w:] Gmina wiejska i jej samorząd, pod red. H. Brodowskiej, Warszawa 1989, s. 107-108. 6 kilka powiatów w ramach województw.4 Dawny departament krakowski przemianowano na województwo krakowskie. Od tej chwili Bejsce weszły w skład województwa krakowskiego, obwodu miechowskiego5 i powiatu skalbmierskiego.6 Ukazem carskim z 8 marca 1837 roku województwa przemianowano na gubernie. Natomiast w 1842 roku obwody przemianowano na powiaty, dawne powiaty stały się okręgami niemającymi większego znaczenia.7 W ten sposób Bejsce stał się częścią guberni krakowskiej i powiatu miechowskiego. 15 czerwca 1841 roku gubernia krakowska została przemianowana na gubernię kielecką (Kraków należał bowiem do Austrii). W Królestwie Polskim utrzymano Kodeks Napoleona, pozostały też z pewnymi modyfikacjami gminy wiejskie. Według Konstytucji Królestwa Polskiego wójt to było „ostatnie