Redakcja naukowa Anna Chudzik, Robert Lipelt NNAA PPOOGGRRAANNIICCZZAACCHH Kultura – literatura – media a a i i d d e e m m – – a a r r u u t t a a r r e e t t i i l l – – a a r r u u t t l l u u K K . H H C C A A Z Z C C I I N N A A R R G G O O P P A A N N Pañstwowa Wyýsza Szkoùa Zawodowa ISBN: 978-83-61802-27-3 im. Jana Grodka w Sanoku ISSN serii Na Pograniczach Kultur i Narodów: 2451-2982 NA POGRANICZACH KULTURA – LITERATURA – MEDIA NA POGRANICZACH KULTURA – LITERATURA – MEDIA NA POGRANICZACH KULTURA – LITERATURA – MEDIA Redakcja naukowa Anna Chudzik, Robert Lipelt Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka w Sanoku Sanok 2017 Seria: Na Pograniczach Kultur i Narodów Tom: VIII Redakcja naukowa: Anna Chudzik, Robert Lipelt Korekta językowa: Sabina Florczak Rada Naukowa serii Na Pograniczach Kultur i Narodów: dr hab. Robert Lipelt dr hab. Kazimierz Maciąg dr hab. Witold Nowak dr hab. Beata Szluz dr hab. Dariusz Wojakowski dr Anna Chudzik dr Piotr Frączek dr Jolanta Karolczuk Recenzenci tomu VIII: prof. dr hab. Zbigniew Libera, dr hab. Kazimierz Maciąg Zdjęcie na okładce: Dzwony z Muzeum Dzwonów i Fajek w Przemyślu. Foto: Małgorzata Dziura Projekt graficzny, projekt okładki, skład: Andrzej Kucharczyk, Agencja Wydawnicza PAJ-Press, www.pajpress.com.pl Wydawca: Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka w Sanoku ul. Mickiewicza 21 38-500 Sanok www.pwsz-sanok.edu.pl Monografia została dofinansowana przez Państwową Wyższą Szkołę Zawodową im. Jana Grodka w Sanoku Wydanie pierwsze Copyright by Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jana Grodka w Sanoku Sanok 2017 ISSN serii Na Pograniczach Kultur i Narodów: 2451-2982 ISBN tomu VIII: 978-83-61802-27-3 Druk: Mazowieckie Centrum Poligrafii Printed in Poland SpiS treści Anna Chudzik, Robert Lipelt Wstęp ..................................................................................................................................... 7 I. KULTURA Katarzyna Smyk O tOżsamOści kulturowej człowieka pOgranicza. aniela Halczuk z Białej pOdlaskiej – pOrtret animatOrki kultury ................................................ 13 Mirosława Pindór dWunarOdowość, dWukulturowość W przestrzeni instytucjOnalnej – aspekt pOzytyWny. na przykładzie teatru těšínské divadlO W Českém těšíně ............................................................................................................... 37 Małgorzata Dziura dzwony W krajobrazie pOgranicza nadsańskiegO ................................................ 51 Ołena Kozakewych sztuka dzieWiarstWa na Huculszczyźnie W kOńcu XiX i na pOczątku XX Wieku ................................................................................................. 71 Ołeksandra Nimyłowycz tWórczOść juliusza zaręBskiegO W kOntekście dialOgu międzykulturowegO pOlska–ukraina ...................................................................... 87 II. LITERATURA Regina Faltyn tygiel kultury pOlskiej, niemieckiej i ukraińskiej W sytuacji pOgranicza pOstprzesiedleńczegO przez pryzmat pOkOleniowości W DWUNASTU STACJACH tOmasza różyckiegO ........................................................... 97 Spis treści Tomasz Chomiszczak pOgranicznik czasu. DE ARTE TEMPORIS W pOezji janusza szuBera ................ 105 Jacek Mączka nieBiański arcHiWariusz. O estetyce fOtOgrafii etnOgraficznej rOmana reinfussa ..........................................................................................................125 III. MEDIA Robert Lipelt reklama Handlowa W SanOku W pOczątkacH XX Wieku na pOdstaWie OgłOszeń prasowycH ........................................................................... 139 Yevheniya Yuriychuk infOrmatiOn space Of “neW tempOrary border areas” in ukraine ................ 159 BohdanYuskiv, Sergii Khomych ukraińskO-rOsyjski kOnflikt na Wschodzie ukrainy a prOpaganda W mediacH rOsyjskicH .....................................................................................................173 Bohdan Yuskiv kryzys migracyjnyW eurOpie. analiza zjaWiska W mediacH puBlicznycH .............................................................. 193 Anna Janiga-Ćmiel analiza taksOnOmicznapOziOmu spOłeczeństWa infOrmacyjnegO pOlski i WyBranycH państW .......................................................................................... 217 6 Anna Chudzik, Robert Lipelt państwowa Wyższa szkOła zawodowa im. jana grOdka W sanOku Wstęp Od 2013 roku w Sanoku odbywają się rokrocznie konferencje z cyklu „Na Pograniczach Kultur i Narodów”, a ich efektem jest każdorazowo wydawnictwo książkowe zawierające teksty wygłoszonych referatów. Pierwszy tom serii wydaw- niczej Na Pograniczach Kultur i Narodów ukazał się w 2014 roku, a książka, którą trzymają Państwo w rękach, to ósmy tom cyklu. Stale rosnąca liczba uczestników konferencji, która gromadzi specjalistów – naukowców i praktyków – z różnych ośrodków naukowych z Polski i z zagranicy, pozwala wnioskować, że tematyka pograniczy, często różnie definiowanych, w dalszym ciągu przyciąga dużą uwagę badaczy. Tematem ostatniej konferencji z cyklu „Na Pograniczach Kultur i Narodów” były „Gospodarka – społeczeństwo – kultura”. Podobnie jak podczas wcześniej- szych spotkań, kilkudziesięciu badaczy reprezentujących różne dyscypliny na- ukowe, m.in. ekonomię, rolnictwo, socjologię, historię, literaturoznawstwo i kul- turoznawstwo, dyskutowało o różnych aspektach funkcjonowania pograniczy w Europie. Przedstawiane wyniki badań, często o charakterze interdyscyplinar- nym, umożliwiają głębszy wgląd w skomplikowaną rzeczywistość społeczną, poli- tyczną i kulturalną terenów przygranicznych. Ze względu na złożoność przedsta- wianej problematyki, a także interdyscyplinarny charakter konferencji, pokłosiem ostatniej edycji konferencji są dwie książki pt. Na pograniczach. Tom VII serii wydawniczej, z podtytułem Społeczeństwo i gospodarka, poświęcony został sze- roko rozumianym zagadnieniom gospodarczym, społecznym i edukacyjnym re- gionów pogranicznych. Niniejszy VIII tom serii, z podtytułem Kultura – literatura – media, obejmuje z kolei zagadnienia dziedzictwa kultury duchowej i material- nej, twórczości literackiej i artystycznej oraz roli mediów w kształtowaniu obrazu współczesnych pograniczy. 7 Anna Chudzik, Robert Lipelt Tom VIII zawiera łącznie 13 tekstów autorów z Polski i Ukrainy. Pierwsze cztery z opublikowanych tekstów poświęcone zostały zagadnieniom kultury. Część tę otwiera artykuł Katarzyny Smyk pt. O tożsamości kulturowej człowieka pogranicza. Aniela Halczuk z Białej Podlaskiej – portret animatorki kultury. W spo- sób ciekawy i przystępny dla czytelnika na podstawie szeroko przeprowadzonych badań terenowych (fotografii, wywiadów, nagrań fonograficznych) próbuje Au- torka dokonać rekonstrukcji tożsamości i osobowości kulturowej Anieli Halczuk jako animatorki kultury tradycyjnej z południowego Podlasia. Mirosława Pin- dór w artykule pt. Dwunarodowość, dwukulturowość w przestrzeni instytucjonal- nej – aspekt pozytywny. Na przykładzie teatru Těšínské divadlo w Českém Těšíně przedstawia powojenną historię polsko-czeskiego dialogu społeczno-kulturowego na przykładzie instytucji kultury, jaką jest Teatr Cieszyński. Ta mało znana in- stytucja z polsko-czeskiego pogranicza jest świetnym przykładem współpracy różnojęzycznych zespołów dramatycznych (polskiego i czeskiego) w tworzeniu zjawisk artystycznych na pograniczach. Autorką kolejnego studium zamieszczo- nego w pierwszej części książki jest Małgorzata Dziura. W obszernym tekście zatytułowanym Dzwony w krajobrazie pogranicza nadsańskiego zajęła się opisem dzwonów, zwłaszcza kościelnych, jako przedmiotów mających różnoraki zwią- zek z codziennym życiem człowieka, bytującego w lokalnych społecznościach. Zwraca uwagę na dzwon nie tylko jako przedmiot materialny, ale również na jego głęboką symbolikę, nawiązującą do minionych czasów, tradycji i niezmienności rytmu codziennego życia w powiązaniu z rytmem czasu liturgicznego. Dokona- na analiza, mocno osadzona we własnych obserwacjach terenowych, rozmowach i wywiadach przeprowadzonych na terenie Pogórza Przemyskiego i Dynowskie- go, stanowić może doskonały materiał do komparatystycznych badań opisowych i interpretacyjnych tego wytworu sztuki ludwisarskiej na innych terenach kraju. W nurcie badań związanych ściśle z dziedzictwem kultury materialnej pozostaje tekst Oleny Kozakewych zatytułowany Sztuka dziewiarstwa na Huculszczyźnie od końca XIX do początku XXI wieku. To bardzo dobrze udokumentowany tekst zaj- mujący się sztuką dziewiarską Hucułów na przestrzeni ponad 100 lat. Autorka za- uważa, że do czasów drugiej wojny światowej ten rodzaj wytwórczości cieszył się dużym zainteresowaniem, a z jego upadkiem mamy do czynienia po wojnie, kiedy wraz z rozwojem produkcji fabrycznej i likwidacją wielu prywatnych warsztatów. Równocześnie jednak wskazuje na istnienie jeszcze kilku działających ośrodków produkcji wyrobów trykotowych na Huculszczyźnie. 8 Wstęp Kolejne teksty przenoszą nas w tematykę pogranicza w powiązaniu z twór- czością wybranych artystów. Ołeksandra Nimyłowycz opisuje twórczość Juliusza Zarębskiego, jednego z najbardziej utalentowanych kompozytorów i pianistów polskich drugiej połowy XIX wieku wywodzącego się z Ukrainy. Regina Faltyn omawia na przykładzie poematu Tomasza Różyckiego pt. Dwanaście stacji tra- giczne losy przesiedlonych mieszkańców terenów lwowskich na obszary Górnego Śląska i tworzenia się tam nowych zrębów kultury pod wpływem tradycji pol- skiej, niemieckiej i ukraińskiej. Znany już dobrze w literaturze przedmiotu motyw „kresowości” w twórczości Janusza Szubera zostaje uzupełniony w badaniach To- masza Chomiszczaka