Concerto symphonique pour piano avec orchestre op. 62 / Music from the Opera Luisa di Montfort Concerto symphonique pour piano avec orchestre op. 62 / Music from the Opera Luisa di Montfort WYKONAWCY / PERFORMERS Jonathan PLOWRIGHT fortepian / piano Jakub DRYGAS klarnet / clarinet Aleksandra KUBAS-KRUK sopran / soprano Łukasz BOROWICZ dyrygent / conductor Orkiestra Filharmonii Poznańskiej / Poznań Philharmonic Orchestra MICHAŁ BERGSON (1820-1898) Concerto symphonique pour piano avec orchestre op. 62 [1] Allegro con fuoco ed agitato ........................................................ 12:36 [2] Andante sostenuto ......................................................................... 05:16 [3] Allegro vivace, alla Zingarese ...................................................... 05:27 [4] Mazurek nr 1 op. 1 / Mazurka No. 1, Op. 1 ............................... 03:38 [5] Mazurek nr 4 op. 1 / Mazurka No. 4, Op. 1 ............................... 04:16 [6] Grand polonaise héroïque ........................................................... 09:43 [7] Polonia! Mazurka pour piano ...................................................... 02:18 [8] Wstęp do opery Luisa di Montfort op. 82 / Introduction to the Opera Luisa di Montfort, Op. 82 .......... 03:59 [9] Luisa di Montfort op. 82 – scena i aria na klarnet solo i orkiestrę / Luisa di Montfort, Op. 82 – Scene and Aria for Solo Clarinet and Orchestra ............................................... 08:33 [10] Il Ritorno na sopran i orkiestrę / Il Ritorno for Soprano and Orchestra.................................... 04:47 Czas całkowity / Total time: ........................................................ 60:35 OD DYRYGENTA Karłowicz i Karol Szymanowski). W Polsce, Żyjemy w epoce odkryć muzycznych. w związku z sytuacją polityczną, w XIX stule- Historia muzyki polskiej, która przez wiele ciu nie rozwinął sieę w p łni ruch orkiestrowy, lat była określana i defi niowana poprzez popularna była natomiast muzyka operowa, twórczość tylko najwybitniejszych kompo- kameralna i przede wszystkim fortepiano- zytorów, odzyskuje pełny obraz – pozna- wa. W takim środowisku wzrastał bohater jemy twórców zapomnianych, niedocenia- niniejszego albumu – Michał Bergson. nych, czasami wręcz ignorowanych (mimo Michał Bergson urodził się 20 maja ich wielkich osiągnięć dla kultury polskiej). 1820 roku w Warszawie, w rodzinie polskich Epoką, której historia muzyki polskiej Żydów, od pokoleń kształtującej oblicze pisana jest obecnie w dużej mierze na nowo, miasta. Jego przodkowie byli świetnymi jest czas zaborów. Dziewiętnaste stulecie kupcami i bankierami, a od imienia jego dla historii muzyki europejskiej to czas naj- pradziadka wywodzi się nazwa istniejące- większych zmian – wyboistej drogi od póź- go do dzisiaj jednego z osiedli Warszawy – nego klasycyzmu poprzez rozkwit i zmierzch Szmulowizny. Dobrobyt skłaniał Bergsonów romantyzmu, aż po początek wszystkich do dzielenia się dobrami doczesnymi, ro- trendów nowoczesnych. W muzyce polskiej dzina ma wielkie zasługi w zakresie pionier- to czas dwóch tytanów: Fryderyka Chopina skich działań dotyczących opieki społecznej i Stanisława Moniuszki – dzięki ich twórczo- i oświaty. Komfortowe połączenie wyso- ści polska muzyka przetrwała, zyskała nowe kiego statusu majątkowego z postępowym oryginalne oblicze. światopoglądem przywodzi na myśl ana- Geniusz Chopina był dla pokoleń młod- logię do rodziny Mendelssohnów – Michał szych kompozytorów źródłem inspiracji, Bergson był tylko 11 lat młodszy od Felixa z drugiej strony jego cień stał się dla wie- Mendelssohna. lu twórców przeszkodą nie do pokonania Żywiołem Bergsona stała się gra for- (o trudzie zerwania z tradycją „pochopi- tepianowa. Stosunkowo szybko wyjechał nowską” wypowiadali się m.in.: Mieczysław za granicę, gdzie pogłębia ł studia pod kie- 7 runkiem Friedricha Schneidera, Carla Frie- stały powierzone dyrygentowi i kompozy- dricha Rungenhagena oraz Wilhelma Tau- torowi Maciejowi Żółtowskiemu. Literatura berta. Aktywny zawodowo, głównie w Italii tematu praktycznie nie podaje informacji i Szwajcarii, Bergson rozwinął karierę pe- o utworze (błędnie w większości z nich po- dagogiczną w Konserwatorium w Genewie, jawia się nawet tonacja utworu – właściwa gdzie był profesorem od 1863 roku. Obok to e-moll, a nie es-moll). Karta tytułowa muzyki fortepianowej tworzył muzykę ka- rękopisu zawiera informację o prawykona- meralną oraz operową, wpisując się tym niu, które odbyło się 22 marca w 1868 roku samym w najpopularniejsze trendy styli- w paryskiej sali Herz, partię solową wyko- styczne swojej epoki. Kompozytor zmarł nał kompozytor. w Londynie, gdzie spędził ostatnie lata ży- Odkrycie rękopisu Concerto symphoni- cia, 9 marca 1898 roku – jego twórcze życie que jest momentem szczególnie ważkim dla zamknęło się wraz z końcem wielkiej epoki historii muzyki polskiej, literatura wzbogaca muzycznego romantyzmu. się o utwór, który cechują: fenomenalna wir- Bezpośrednią inspiracją dla powstania tuozeria partii solowej w stylu brillant, świet- niniejszego albumu było odkrycie rękopi- na orkiestracja (przepiękna instrumentacja su Concerto symphonique pour piano avec części środkowej) oraz charakterystyczny orchestre op. 62 w londyńskim antykwa- i taneczny fi nał alla Zingarese (podobnie jak riacie. Rękopis, po uprzednim sprawdzeniu w II Koncercie skrzypcowym Henryka Wie- jego zawartości i czytelności przez znako- niawskiego). mitego pianistę i odkrywcę muzyki polskiej Solista Jonathan Plowright dokonał Jonathana Plowrighta, został zakupiony autorskiego wyboru dzieł na fortepian przez Filharmonię Poznańską. Edycja kry- solo Bergsona, które uzupełniają część tyczna i stworzenie materiału wykonaw- albumu poświęconą muzyce fortepiano- czego (w oparciu o wszelkie dostępne źró- wej. Zarówno Grand polonaise héroïque, dła, w tym pierwodruk sporządzonej przez jak i Polonia! Mazurka pour piano stanowią kompozytora wersji na fortepian solo) zo- świadectwo próby kontynuacji tradycji 8 chopinowskiej, próby bardzo udanej i ory- stosuje legatur, lecz zmienia metrum – ginalnej. Jonathan Plowright tak charakte- przypis Łukasz Borowicz) stanowi dowód ryzuje muzykę Bergsona: Styl kompozycji dogłębnego zrozumienia języka harmonii. fortepianowych Bergsona jest chwilami bar- Druga część albumu zawiera muzykę dzo intuicyjny; widoczne są też, oczywiście, operową Bergsona. Dziełem życia kompo- wpływy Chopina. Słychać to w Mazurkach zytora była czteroaktowa opera Luisa di z opusu 1, zwłaszcza w kolorystyce i barwie Monfort (Bergson skomponował także ope- dźwięku, choć przy bardzo ograniczonym retkę Qui va à la chasse perd sa place). Luisę wykorzystaniu chopinowskich ozdobników. di Montfort wystawiono dwukrotnie: w Livor- Tu i ówdzie wplata on jakieś niespodzianki, no (1847) oraz w Hamburgu (1849). Muzyka już to w postaci jakiejś nietypowej harmonii, utworu nawiązuje do najlepszych cech epo- niespodziewanych zwrotów narracji, zmien- ki grand opéra, widoczne są także wpływy nego metrum i frazowania, już to wprowa- techniki bel canto. dzenia pobocznych wątków muzycznych. Pierwszym fragmentem z Luisy di Powstały później Koncert charakte- Montfort prezentowanym w albumie jest ryzuje się bardziej widocznymi wpływami preludium otwierające dzieło. Wydanie Mendelssohna, zwłaszcza w delikatnych fi - krytyczne (przygotowane przez Macie- guracjach szesnastkowych, lecz nawet tutaj ja Żółtowskiego) opracowane zostało Bergson wprowadza bardzo subtelne zmia- na podstawie kopii rękopisu z biblioteki ny mogące zaskoczyć wykonawcę. Conservatoire de musique de Genève, Jak można oczekiwać, wykorzysta- udostępnionego Filharmonii Poznańskiej. nie w Grand Polonaise Heroique takich Utwór rozpoczyna cytat melodii hymnu technik pianistycznych, jak tremolo w linii Królestwa Francji Vive Henri IV. Kunsztow- basu i rozłożone akordy umożliwia wpro- ne opracowanie (zarówno pod względem wadzenie do partytury szerokiej gamy kontrapunktu, jak i harmonii) przywodzi faktur orkiestrowych, zaś zastosowanie na myśl skojarzenie z uwerturą do Huge- specyfi cznej długości nut (kompozytor nie notów Giacoma Meyerbeera (podobnie jak 9 dzieło Meyerbeera opera Bergsona opo- Scene et air de l’opéra Luisa di Montfort wiada historię z czasów Królowej Margot). pour clarinette et orchestre. Charaktery- XIX-wieczny druk libretta w wersji włosko- styczna dla rozbudowanej arii grand opéra języcznej zawiera streszczenie akcji dzieła: struktura (recytatyw – aria – cabaletta) Powszechnie znana jest krwawa wojna, jaka tworzy narrację, która w przepiękny spo- dotknęła Francję w XVI wieku, a także Liga sób pokazuje wirtuozowskie możliwości [Katolicka] utworzona w Paryżu przeciwko klarnetu. Co ciekawe, obecnie popularność hugenotom, kierowana przez Radę Szesna- (szczególnie w Stanach Zjednoczonych) stu, którzy byli przywódcami szesnastu dziel- zdobywa wersja na klarnet i orkiestrę dętą. nic miasta. Epizod z owych czasów posłużył Aby zaspokoić ciekawość słuchaczy, za kanwę tego melodramatu. Opowiada on chcących posłuchać fragmentu muzyki o dniu 22 marca 1594 roku, kiedy to Henryk Bergsona na głos i orkiestrę, postanowili- IV z Nawarry, po zawarciu rozejmu z przy- śmy zakończyć album wirtuozowskim Ron- wódcą Ligi, księciem [Karolem] Mayenne, do-Valse Il Ritorno na sopran i orkiestrę. Ma- triumfalnie wkroczył do Paryża. Niezwykłe teriały orkiestrowe zostały udostępnione oddanie, jakie okazała Luisa Montfort swe- Filharmonii Poznańskiej przez Bibliothèque mu małżonkowi, odnotowana została w kro- nationale de France w Paryżu. Kompozycja nikach pochodzących z czasów, których do- ma w sobie lekkość, dźwięczność