BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ OSMANLI’DAN TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NE AĞAÇ BAYRAMLARI YÜKSEK LİSANS TEZİ Erhan KILIÇ Kent Ormancılığı Anabilim Dalı NİSAN 2020 BURSA TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ OSMANLI’DAN TÜRKİYE CUMHURİYETİ’NE AĞAÇ BAYRAMLARI YÜKSEK LİSANS TEZİ Erhan KILIÇ Kent Ormancılığı Anabilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Mustafa YILMAZ NİSAN 2020 20.04.2016 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliğinin 9/2 ve 22/2 maddeleri gereğince; Bu Lisansüstü teze, Bursa Teknik Üniversitesi’nin abonesi olduğu intihal yazılım programı kullanılarak Fen Bilimleri Enstitüsü’nün belirlemiş olduğu ölçütlere göre uygun rapor alınmıştır. iv Eşime ve çocuklarıma, vi ÖNSÖZ Dünya nüfusunun hızla artığı, küresel ısınmanın yaşandığı ve iklimlerin değiştiği bir dönemde olumsuzlukları olumlu hale getirmenin en kestirme yolu ağaç dikmek olsa gerek. Bu sebeple geleceğine sahip çık fidan dik, geleceğe nefes ol, çok geç olmadan vb. gibi sloganlarla insanlar fidan dikmeye davet edilmektedir. Benzer kaygılar geçmiş zamanda da yaşanmıştır. Ağaçlandırmayı kalıcı hale getirmek ve gönüllere ağaç sevgisini yerleştirmek için çok çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bunlardan bir tanesi de hiç şüphesiz ağaç bayramlarıdır. Ülkemizde 100 yıldan fazla geçmişi olan ağaç bayramlarının tarihini detaylı bir şekilde araştırmak ve toplumda bir farkındalık oluşturmak amacıyla bu tez konusu tercih edilmiştir. Ayrıca ormancılık tarihi konusunda geniş araştırmaları olan Orman Mühendisi Halil KUTLUK 1964 yılında ağaç bayramlarıyla ilgili olarak yazmış olduğu makalesinde ağaçlandırma ve ağaç bayramlarının tarihinin mutlaka bir doktora tezi olarak yazılması gerektiğini vurgulamıştır. Bu görevi üstlenecek öğrenciler için kaynak önerisi dahi yapmıştır. Ancak Halil KUTLUK’un 1976 yılında vefat etmesine rağmen mesleki vasiyetinin henüz yerine getirilmemiş olması üzücüdür. Bu bağlamda ağaç bayramlarının tarihi Prof. Dr. Mustafa YILMAZ hocamın önerisiyle yüksek lisans tez konusu olarak tarafımdan alınmıştır. Halil KUTLUK’un ruhu şad olsun ve kendisini saygıyla anıyorum. Tez çalışmam ağaç bayramlarının tarihçesi, ağaç bayramlarına ait mevzuat çalışması, ağaç bayramları için yapılan yayınlar ve ağaçlandırma için kurulan dernekler şeklinde alt başlıklar halinde hazırlanmıştır. Çalışmalarım sırasında destek ve yardımlarının esirgemeyen Danışman hocam Prof. Dr. Mustafa YILMAZ’a teşekkür eder şükranlarımı sunarım. 28 Nisan 2020 Erhan KILIÇ (Orman Mühendisi) vii viii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ .............................................................................................................vii İÇİNDEKİLER ...................................................................................................... ix KISALTMALAR ................................................................................................... xi ŞEKİL LİSTESİ....................................................................................................xii ÖZET ........................................................................................................... xiii SUMMARY .......................................................................................................... xiv 1. GİRİŞ ............................................................................................................... 1 1.1 Tezin Amacı ................................................................................................... 4 1.2 Literatür Araştırması ...................................................................................... 4 2. MALZEME VE YÖNTEM................................................................................. 9 2.1.1 Arşiv Belgeleri .........................................................................................9 2.1.2 Uzman Raporları ......................................................................................9 2.1.3 Kanun, kanun taslakları, yönetmelik ve talimatlar .....................................9 2.1.4 Gazete haberleri ...................................................................................... 10 2.1.5 Dergi makaleleri ..................................................................................... 10 2.1.6 Çağdaş araştırmalar ................................................................................ 11 2.1.7 Analiz ve Değerlendirme ........................................................................ 11 3. BULGULAR - TARTIŞMA .............................................................................. 13 3.1 Anadolu Ormanlarının Genel Durumu ...........................................................13 3.2 Türk Kültüründe Ağacın Önemi ....................................................................18 3.3 Ağaç Bayramının Tarihçesine Ait Bulgular ...................................................20 3.3.1 Osmanlı Devleti Dönemi’nde yapılan ağaç bayramları ........................... 21 3.3.2 Milli Mücadele Dönemi’nde yapılan ağaç bayramları ............................. 28 3.3.2.1 İzmir İktisat Kongresi sonrasında yapılan ağaç bayramları ...............30 3.3.2.2 Üç günlük İstanbul ağaç bayramı .....................................................33 3.3.3 Türkiye Cumhuriyeti döneminde yapılan ağaç bayramları ...................... 43 3.3.3.1 1924-1937 dönemi ...........................................................................43 3.3.3.2 1937-1956 dönemi ...........................................................................55 3.3.3.3 1956-1972 dönemi ...........................................................................70 3.3.3.4 1972-2019 dönemi ...........................................................................75 3.4 Ağaç Bayramına Yönelik Mevzuat Çalışmaları .............................................79 3.4.1 Osmanlı Dönemi mevzuat çalışmaları ..................................................... 79 3.4.2 Milli Mücadele Dönemi mevzuat çalışmaları .......................................... 80 3.4.3 Cumhuriyet Dönemi mevzuat çalışmaları ............................................... 81 3.5 Ağaç Sevgisi İçin Yapılan Yayınlar ...............................................................87 3.5.1 Osmanlı Dönemi’nde yapılan yayınlar .................................................... 87 3.5.2 Milli Mücadele Dönemi‘nde yapılan yayınlar ......................................... 88 3.5.2.1 Ağaç Dikelim isimli kitap ................................................................88 3.5.2.2 Ağaç Dikmek ve Zeriyatta Bulunmanın Dini ve İctimai Fevaidi ve Bu Babda Malumat-ı Nafia isimli kitap .............................................................91 ix 3.5.3 Cumhuriyet Dönemi’nde yapılan yayınlar .............................................. 92 3.5.3.1 Ağaç Dikmek isimli kitap ................................................................92 3.5.3.2 Ağaç Sevgisi isimli kitap .................................................................92 3.5.3.3 Diğer yayınlar ..................................................................................92 3.6 Ağaçlandırma İçin Kurulan Dernekler ...........................................................93 3.6.1 Osmanlı Dönemi’nde kurulan dernekler ................................................. 93 3.6.2 Milli Mücadele Dönemi’nde kurulan dernekler ....................................... 93 3.6.3 Cumhuriyet Dönemi’nde kurulan dernekler ............................................ 94 3.6.3.1 Ağaç Muhipleri Cemiyeti .................................................................94 3.6.3.2 Himaye-i Eşcar Cemiyeti .................................................................94 3.6.3.3 Bölgesel hizmet veren dernekler .................................................... 103 4. SONUÇ - ÖNERİLER .................................................................................... 106 KAYNAKLAR .................................................................................................... 109 ÖZGEÇMİŞ ........................................................................................................ 119 x KISALTMALAR A.}MKT.HR.İD. : Hariciye Nezareti İdare CCA : T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi COA : T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi DH.İ.UM. : Dahiliye İrade-i Umumiyye DH.UMVM : Umuru-ı Mahalliyye ve Vilayat Müdürlüğü M.Ö : Milattan Önce MF.MKT. : Maarif Nezareti Mektubi Kalemi MHM. : Sadaret Muhimme Kalemi Evrakı TBMMZC : Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi xi ŞEKİL LİSTESİ Sayfa Şekil 3.1 : Sivas Gökmedrese' de bulunan Hayat Ağacı ve Kalem Suresi ..............18 Şekil 3.2 : Bursa Mekteb-i Sultani öğrencilerinin hatıra fotoğrafı .........................24 Şekil 3.3 : Kazım Karabekir Paşa tarafından Sarıkamış’ta yapılan ağaç bayramı ...30 Şekil 3.4 : Karabekir Paşa'nın ağaç bayramları hakkındaki kongre notları .............31 Şekil 3.5 : İstanbul Vali Vekili Miralay Esad Bey .................................................37 Şekil 3.6 : Kağıthane ağaç bayramında izciler resmi geçit yaparken ......................39 Şekil 3.7 : Talebeleri Kalender Ziraat Yurdu’na götüren 64 numaralı vapur . ........40 Şekil 3.8 : Halkalı Ziraat Mektebi ........................................................................41 Şekil 3.9 : Elmalı Yuva köyü ağaçlandırma bayramı ............................................47 Şekil 3.10 : Bartın ağaç bayramı .............................................................................48 Şekil 3.11 : Uşak ağaç bayramı ..............................................................................48 Şekil