TEORIE KOMUNIKACJI I MEDIÓW 7 Teorie komunikacji i mediów7 Od teorii do empirii Pod redakcją Kariny Stasiuk-Krajewskiej i Marka Graszewicza Wrocław 2014 Teorie Komunikacji i Mediów, t. 7: Od teorii do empirii Recenzenci naukowi Prof. dr hab. Marek Bratuń Prof. dr hab. Marek Jeziński Prof. dr hab. Kazimierz Wolny-Zmorzyński Redakcja Mikołaj Wojtaszek Korekta Maria Zebrany Projekt okładki Paulina Zielona DTP Aleksandra Snitsaruk © Copyright by Marek Graszewicz, Karina Stasiuk-Krajewska and Ofi cyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe ISBN 978-83-7977-062-5 Ofi cyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe 50–011 Wrocław, ul. Kościuszki 51a, tel. (71) 342 20 56, faks (71) 341 32 04 e-mail: ofi [email protected]; http://www.atut.ig.pl Spis treści Od redakcji ................................................................................................ 7 Dominik Lewiński Wiedza medialna. Zarys teorii socjodoksji .................................................. 9 Karina Stasiuk-Krajewska Komunikacja lekarz–pacjent: dyskursywne uwarunkowania interakcji ........ 25 Juraj Považan Komodity nových médií ............................................................................. 43 Juraj Holdos Th e Era of Social Networks and the Online Disinhibition Eff ect ................ 49 Imrich Jenča Is the Crisis of Journalism a Result of the Crisis in Central Europe? ............ 57 Michał Grala Współczesne tabu w komunikacji ............................................................... 63 Eliza Kowal Poprawność polityczna i karnawalizacja ...................................................... 75 Leszek Pułka Wrocławskie suburbia jako odpady komunikacyjne .................................... 85 Marek Palczewski Nowe nowe wartości informacyjne ............................................................. 97 Jerzy Biniewicz Spór o gender w polskich mediach .............................................................. 107 Paweł Nowak Akty mowy w transmisjach sportowych a przeobrażenia technologiczne...... 125 Waldemar Bojakowski Przygotowanie do wielkiego święta – dyskurs prasowy o Euro 2012 ............ 139 Michał Rydlewski Metafory i scenariusze „kultury upokarzania”. Interpretacja wybranych pro- gramów telewizyjnych ................................................................................ 165 Wojciech Sitarz Telewizja NTV jako narzędzie kształtowania opinii rosyjskiego społeczeństwa na przykładzie medialnego wizerunku Michaiła Chodorkowskiego ............. 187 6 ............................................................... Spis treści Anna Barańska-Szmitko Komunikowanie (nie)obiektywności na poziomie werbalnym ..................... 197 Artur Trudzik Czy jest miejsce dla Depeche Mode w rocku… „Tylko Rocku”? Analiza kwantytatywno-kwalitatywna z zakresu dziennikarstwa muzycznego ........... 215 Michał Ulidis Językowy obraz świata językoznawcy i literaturoznawcy w perspektywie kwantytatywno-korpusowej. Analiza porównawcza języka abstraktów dyser- tacji naukowych.......................................................................................... 237 Waldemar Mazur Fantastyka w służbie polityki ...................................................................... 253 Dawid Szkoła Strach przed nihilizmem ............................................................................. 261 Marta Kowalska Ścieżki dydaktyczne oparte na powieściach kryminalnych – wprowadzenie teoretyczne ................................................................................................. 273 Annette Siemes Technologia dla nas – czy my dla technologii? Znaczenie telefonu mobilnego z perspektywy młodych użytkowników – wyniki ankiety ............................ 283 Jerzy Cychański Wizerunek zewnętrzny i wewnętrzny policjanta. Jaki jest typowy policjant – wyniki i analiza badań empirycznych .......................................................... 311 Monika Łukasik-Duszyńska Studenci psychologii jako podmiot komunikowania w Unii Europejskiej ... 329 Mariusz Wszołek Dyferencje rynkowe w reklamie .................................................................. 343 Anita Filipczak-Białkowska Komunikowanie przez opakowanie. Perswazyjność etykiet produktów w per- spektywie lingwistyki płci ........................................................................... 353 Karolina Dobrosz-Michiewicz Pomiędzy słowami. O roli motywacji egotystycznych odbiorcy i skuteczności oddziaływania komunikatów perswazyjnych ............................................... 365 Barbara Kilijańska Procesy komunikacyjne w organizacji eventów ........................................... 377 Michael Fleischer Bełkot i sens oraz – co z tego wynika .......................................................... 387 Od redakcji Siódma już edycja „Teorii Komunikacji i Mediów” jest zbiorem tekstów zdecydo- wanie różnorodnych, mieszczących się ogólnie w ramach problematyki komuni- kacji pojmowanej jako system, proces, narzędzie i rezultat. Założeniem autorów i redaktorów była relacyjna wizja wiedzy o komunikacji. Zwykle udawało się to, trzeba więc mieć nadzieję, że jest tak i tym razem. Nie jest przypadkiem, że różno- rodność wskazana tutaj stanowi nieprzypadkową równowagę teorii i empirii, które w rozumieniu redaktorów tomu nie tylko są nierozłączne, ale najpewniej nie mogą bez siebie żyć. Hierarchiczność, paradygmatyczność, oznaczanie pól i pozycji ani nie są teoretycznie doniosłe – jako empirycznie słabo uzasadniane (ustanawiają ją bowiem raczej akty woli niż konsekwencje poznawania rzeczywistości) – ani este- tycznie pociągające. Wbrew pozorom nie są rezultatem wiedzy, a tylko środkiem pozornie ku niej wiodącym. Karina Stasiuk-Krajewska Marek Graszewicz Dominik Lewiński Uniwersytet Wrocławski Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wiedza medialna. Zarys teorii socjodoksji Poniższe rozważania podążają drogą, której kierunek wskazała niegdyś lingwistyka, formułując pojęcie „medialnego obrazu świata”. Za pomocą odmiennej, komu- nikologicznej perspektywy teoretycznej podejmę się szkicowej próby odpowiedzi na dwa zbiory pytań: po pierwsze, jak jest budowany medialny obraz świata? z jakich jednostek (elementarnych i wyższego rzędu) składa się wiedza medialna? jaką samo- wiedzę oferuje społeczeństwu komunikacja massmedialna?; i po drugie: czy i jak w porządek wiedzy medialnej wkomponowywane są same media? jak w konstrukcji medialnego obrazu świata współwystępują elementy referencji obcej mediów z ich referencją własną? I. Porządek socjodoksji Jeśli media masowe rozpowszechniają informacje, to założyć można, że powstaje wiedza. Jeśli media masowe prowadzą samoobserwację społeczeństwa, to założyć można, że powstaje samowiedza społeczeństwa (ogólnego systemu komunikacji) jako społeczeństwa. Jako taka, wiedza/niewiedza pozostaje własnością systemów psychicznych, ko- gnicji. Systemy psychiczne poznają, ale nie komunikują, systemy społeczne komu- nikują, ale nie poznają. Jednakże w swoich operacjach systemy społeczne kierują się założeniami dotyczącymi domniemanych, zgeneralizowanych stanów wiedzy/nie- wiedzy. Tylko dlatego newsy mogą być newsami, a znajomość prawa nie zwalnia od odpowiedzialności. Tylko dlatego lekcja szkolna jest możliwa. Bez owych kruchych, niepewnych i niejasnych założeń dotyczących wiedzy/niewiedzy żaden system spo- łeczny nie mógłby wytwarzać struktur (oczekiwalności). 10 ...................................................... Dominik Lewiński Wiedza medialna nie jest wyprofi lowana na zyski poznawcze, lecz na ko-orien- tację. Nie chodzi o to, żeby wiedzieć więcej, lepiej, dokładniej – aż po „obiektyw- ność” czy „prawdę”. Raczej chodzi o to, żeby komunikacje prowadzone były szerzej (choćby przez udostępnianie tematów) oraz by czynić je bardziej nawiązywalnymi – w sensie możliwych relacji Ego/Alter, czyli chodzi o dyspersję struktur. Założenia wiedzy, które mass media produkują, odnoszą się zarówno do ich wła- snych operacji, jak i (jednocześnie) systemów-w-środowisku. Wewnątrzsystemowe rozróżnienie między samoreferencją a referencją obcą prowadzone jest w tym przy- padku równolegle – media muszą pytać same siebie, czy dana informacja spełnia we- wnątrzmedialne kryteria (np. bycia newsem) oraz czy jest pozamedialnie znana. In- formacyjność informacji nie musi być wysoka, możliwe są oczywiście przypomnie- nia i redundancje – korzysta z nich zwłaszcza reklama i rozrywka. Ale też repetycje nie są jakimś rodzajem ubezpieczającego powstawanie wiedzy błędu, są koniecznym warunkiem możliwości czynienia założeń. Tyle już powiedziano o szkodliwości nad- miernego spożycia soli – że „każdy to już wie”. Gdyż dopiero wtedy możemy mówić o założeniu wiedzy, gdy informacja defi nitywnie przemienia się w nie-informację. Wiedza medialna jest zasadniczo wiedzą obserwacji drugiego stopnia, obserwacji obserwacji. Więc nawet jeśli medialnie poznajemy Naturę, to równocześnie pozna- jemy społeczeństwo-jako-obserwujące-Naturę. Jeśli medialnie poznajemy ubóstwo, z opiniami, atrybucjami, komentarzami: to poznajemy ubóstwo jako obserwator drugiego stopnia, poznajemy ubóstwo-w-społeczeństwie i poznajemy społeczeństwo obserwujące siebie poprzez/w ubóstwie. Wiedza medialna – tak jak i każda inna – potrzebuje własnych warunków moż- liwości. Nie chodzi o warunki transcendentalne, lecz o konfi guracje przestrzeni ładu, w której wiedza może uzyskać swoją pozytywność. W fundamentalnych dla niniejszych rozważań Słowach i rzeczach Michel Foucault ową przestrzeń ładu i jego modalności nazywa polem epistemicznym – episteme. Teoretyczną niefrasobliwo- ścią byłoby jednak potraktowanie