University of Groningen Geschiedschrijving over het Nederlandse communisme Schrevel, Marlies; Voerman, Gerrit Published in: De communistische erfenis IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from it. Please check the document version below. Document Version Publisher's PDF, also known as Version of record Publication date: 1997 Link to publication in University of Groningen/UMCG research database Citation for published version (APA): Schrevel, M., & Voerman, G. (1997). Geschiedschrijving over het Nederlandse communisme: een aanvullende bibliografie, 1986-1996. In M. Schrevel, & G. Voerman (editors), De communistische erfenis: bibliografie en bronnen betreffende de CPN (blz. 139-160 ). Amsterdam - Groningen: Stichting Beheer IISG / DNPP. Copyright Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Take-down policy If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately and investigate your claim. Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum. Download date: 12-11-2019 De Communnische Erfenis DE COMMUNISTISCHE ERFENIS BIBLIOGRAFIE EN BRONNEN BETREFFENDE DE CPN Margreet Schrevel Gerrit Voerman (red.) Stichting beheer IISG I DNPP Amsterdam 1997 Deze uitgave kwam tot stand met financiële steun van de Stichting tot Beheer van de Archieven van de CPN. ISBN 90 6861 130 5 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestem­ ming van de uitgever. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced and/or published in any form, by print, photoprint, on microfilm or any other means without the prior permission from the publisher. Druk: Koninklijke Wöhrmann B.V., Zutphen Omslag: Bert Heesen Produkties, Utrecht INHOJD Inleiding 7 Chronologie 11 1. Organisatiestructuur van de Komintern 15 G. Voerman 2. Stukken met betrekking tot de CPH/CPI' in het archief van de Komintern, 1919-1943 [1945] 39 M Schrevel 3. Archieven in het IISG 73 M Campfins en M. Schrevel 4. De Centrale Inlichtingendienst en de CPH/CPN (1919-1940) 97 B. de Graaf! 5. De verzamelingen van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie over de CPN 113 C.JF Stuldreher 6. Bewegend beeld 119 B. Hogenkamp 7. Beeld- en geluidmateriaal over het Nederlands communisme op het IISG 125 Th. Duijker 8. CPN-geluidsdocumenten in bewaring bij het Nederlands Audiovisueel Archief te Amsterdam 131 F de Kok 9. Geschiedschrijving over het Nederlandse communisme: een aanvullende bibliografie, 1986-1996 139 M. Schrevel en G. Voerman 6 COMMUNISTISCHE ERFENIS 10.De CPN in cijfers, 1909-1991 161 G. Voerman en j. Warmer Lijst van afkortingen 171 Register 174 Auteurs 189 INLEII>NG In 1986 verscheen Van bron tot boek. Apparaat voor de geschiedschrijving van het communis­ me in Nederland. Toen deze bundel uitkwam, was de CPN net uit de Tweede Kamer verdwenen. Niemand zou op dat moment hebben kunnen vermoeden dat de CPN binnen vijf jaar niet meer zou bestaan: nadat de partij in de jaren 1989-1990 met PSP, PPR en EVP samenging in GroenLinks, werd zij op 15 juni 1991 opgeheven. Ongetwijfeld nog veel meer onvoorspelbaar dan het einde van de CPN was de ondergang van de Sovjet­ Unie. In 1985 was Gorbatsjov als secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie (CPSU) aangetreden. Zijn hervormingspolitiek van glasnost en perestroika leidde mede tot de val van de Berlijnse muur in 1989 en van het 'reëel bestaande socialis­ me' in Oost-Europa. In augustus 1991 moest deCPSUafstand doen van haar machtsmo­ nopolie dat zij sinds 1917 had bezeten. Het Sovjet-imperium viel geheel uiteen. Nu het communisme in zijn georganiseerde verschijningsvorm in Nederland vrijwel geheel van de politieke en geografische kaart is verdwenen en daardoor een min of meer afgerond geheel vormt, is het nuttig een nieuw overzicht samen te stellen van de bronnen die bij het bestuderen van deze stroming bruikbaar zijn. Hiervoor bestaat des te meer reden omdat als gevolg van de omwenteling in de Sovjet-Unie bepaalde archieven die ten tijde van de Koude Oorlog geheel en al gesloten waren, sinds enige tijd toegankelijk zijn geworden. Het betreft hier niet alleen het in het voormalige Instituut voor Marxisme­ Leninisme in Moskou ondergebrachte archief van de Communistische Internationale (hier aangeduid met de Duitse afkorting Komintern), maar ook het daar eveneens gedeponeerde persoonlijke archief van de vooroorlogse leider van de CPN, D.]. Wijnkoop. Het materiaal uit het Komintern-archief dat op de CPN betrekking heeft, is sinds enige tijd op film raadpleegbaar op het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis (IISG). De inven­ taris hiervan is opgenomen in hoofdstuk twee. Teneinde de organisatorische status van de stukken beter te kunnen bepalen, wordt in hoofdstuk één eerst de structuur van de Komintern kort geschetst. Ook in Nederland is de hoeveelheid 'communistisch' archiefmateriaal drastisch toegenomen. De opheffing van de CPN is hieraan natuurlijk debet. Zo gaven nogal wat partijafdelingen en -districten hun archieven in bewaring aan het IISG, al dan niet via de Stichting tot beheer Archieven CPN. Ook werd de inventarisatie van het landelijke partijarchief inclusief de aanvullingen daarop voltooid. Verder werden ook persoonsar­ chieven van prominente partijleden toegankelijk. Een voorbeeld van deze categorie is de collectie van P. de Groot, die na zijn aantreden in 1938 bijna vier decennia lang partij­ leider was. Van de archieven van deze personen en van (lokale en regionale onderdelen 8 COMMUNISTISCHE ERFENIS van) de partijorganisatie van de CPN - voor zover op het IISG gedeponeerd - biedt hoofdstuk drie een overzicht. Naast dit uit communistische hoek afkomstige materiaal zijn recentelijk ook documenten beschikbaar gekomen van een tweetal externe instanties die zich met de CPN hebben bezig gehouden. Zo werden de communisten en hun partij gedurende het interbellum geobser­ veerd door de Centrale Inlichtingendienst (Cl). Om te voorkomen dat het archief van de Cl in de handen van de nazi's zou vallen, werd het in de meidagen van de 1940 vernietigd. In de afgelopen jaren is onder auspiciën van het Instituut voor Nederlandse Geschiedenis (ING) dit Cl-archief voor zover mogelijk weer gereconstrueerd. Hiervoor is in een aantal vooroorlogse departementale en gerechtelijke archieven naar Cl-documenten gezocht, die vervolgens werden gekopieerd. De mogelijkheden die deze collectie biedt voor het onderzoek naar het communisme in de periode 1919-1940 zijn beschreven in hoofdstuk vier. Helaas is het niet mogelijk een goed overzicht te krijgen van de documenten betreffende de CPN die worden beheerd door de naoorlogse opvolger van de Cl, de Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD). Oe archieven van de BVD zijn slechts in zeer beperkte mate toegankelijk voor historisch onderzoek. Oe Stichting tot beheer Archieven CPN heeft van de BVD de beschikking gekregen over een kleine verzameling beleidsstukken, zoals rap­ portages over de CPN aan de minister-president of de minister van Binnenlandse Zaken. Deze stukken zijn als annex toegevoegd aan de inventaris van het partijarchief van de CPN. Een tweede verzameling van door een externe instantie gevormd archiefmateriaal met betrekking tot de CPN - naast die van de Cl - die de laatste jaren voor historici toegank­ elijk werd, bestaat uit de documenten afkomstig van het nationaal-socialistische Reichssi­ cherheitshauptamt in Berlijn. De geheime politie van de nazi's verzamelde al vóór 1940 informatie over het Nederlandse communisme. Na de oorlog bracht het Rode Leger deze documenten over naar de Sovjet-Unie, waar zij in Moskou in het zogenaamde Osoby Archiv (Bijzonder Archief) werden opgeslagen. Pas in 1993 kreeg het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie (RvO) kopieën hiervan in handen. In hoofdstuk vijf wordt niet alleen deze collectie beschreven, maar ook het overige materiaal op het RvO met betrek­ king tot de CPN en het communistische verzet. Naast deze leidraad in de lawine aan recentelijk beschikbaar gekomen archiefmateriaal bevat deze bundel ook gegevens betreffende een bronnencategorie die in Van bron tot boek niet aan de orde zijn gekomen. In de volgende drie hoofdstukken passeren de vindplaatsen van audio-visueel materiaal betreffende de CPN de revue. In hoofdstuk zes staan de bewegende beelden centraal: films en opnamen van cv-programma's in het kader van de zendtijd voor politieke partijen. Oe uitgebreide 'communistische' fotocollecties van het IISG komen in het zevende hoofdstuk aan bod. Van de bewaarde opnamen van de radio­ uitzendingen die in het kader van de zendtijd voor politieke partijen hebben plaatsgevon­ den, wordt in hoofdstuk acht een inventarisatie gegeven. Tevens is hierin een overzicht opgenomen van de geluidsopnamen die zijn gemaakt van CPN-congressen. INLEIDING 9 De opheffing van de CPN heeft er niet toe geleid dat de partij in het vergeetboek is geraakt - integendeel. De openstelling van voorheen gesloten archieven in Moskou en van de archieven van de CPN en haar politici heeft ertoe geleid dat er nog