KIRŞEHİR AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ Yayın No: 001 III. ULUSLARARASI AHİLİK SEMPOZYUMU XIII. Yüzyıla Kadar Türk ve İslam Dünyasında Ahiliğin Temelleri THE III. INTERNATIONAL SYMPOSIUM OF AKHISM 5-7 Ekim / October 2017 KIRŞEHİR BİLDİRİLER CİLT 1 Kırşehir, 2018 III. ULUSLARARASI AHİLİK SEMPOZYUMU XIII. Yüzyıla Kadar Türk ve İslam Dünyasında Ahiliğin Temelleri 5-7 Ekim / October 2017 KIRŞEHİR -BİLDİRİLER- Bu bildiri kitabının hazırlanmasına katkı sağlayan Doç. Dr. Ahmet Gündüz’e, Yrd. Doç. Dr. Rıfat İlhan Çelik’e ve Okt. Fatih Çil’e teşekkür ederiz. Editörler: Prof. Dr. Ahmet GÖKBEL Doç. Dr. Ahmet DOĞAN Haberleşme Adresi: Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Rektörlüğü Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği web: https://basin.ahievran.edu.tr e-mail: [email protected] Tasarım Mert SARIYILDIZ Baskı SARIYILDIZ OFSET LTD. ŞTİ. İvogsan Ağaç İşleri Sanayi Sitesi 1358. Sokak No: 31 Ostim / ANKARA Tel: 0.312 395 99 94 - 95 [email protected] © Bu kitabın bütün hakları Kırşehir Ahi Evran Üniversitesine ait olup elektronik/dijital ortam dâhil, herhangi bir şekilde çoğaltılması, yayımlanması yasaktır. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. III. ULUSLARARASI AHİLİK SEMPOZYUMU XIII. Yüzyıla Kadar Türk ve İslam Dünyasında Ahiliğin Temelleri 5-7 Ekim / October 2017 KIRŞEHİR ORGANİZASYON KOMİTESİ ONURSAL BAŞKANLAR Bülent TÜFENKÇİ Gümrük ve Ticaret Bakanı Necati ŞENTÜRK Kırşehir Valisi Prof. Dr. Vatan KARAKAYA Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Rektörü DÜZENLEME KURULU BAŞKANI Prof. Dr. Ahmet GÖKBEL Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Rektörü Yardımcısı DÜZENLEME KURULU Doç. Dr. Ahmet GÜNDÜZ, AEÜ, Eğitim Fakültesi Doç. Dr. Ahmet DOĞAN, AEÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Hasan KARAKÖSE, AEÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Rıfat İlhan ÇELİK, AEÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi Öğr. Gör. Kâzım CEYLAN, AEÜ, Eğitim Fakültesi Öğr. Gör. İsmail KASAP, AEÜ, Eğitim Fakültesi Öğr. Gör. Mehmet ÖZDEMİR, AEÜ, Basın ve Halkla İlişkiler Müşaviri SEKRETERYA Yrd. Doç. Dr. Rıfat İlhan ÇELİK, AEÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi Okt. Fatih ÇİL, AEÜ, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Bölümü Uzman A. İstemi SAYLAM, AEÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi Arş. Gör. Hakan ÇALIK, AEÜ, Fen-Edebiyat Fakültesi III. ULUSLARARASI AHİLİK SEMPOZYUMU XIII. Yüzyıla Kadar Türk ve İslam Dünyasında Ahiliğin Temelleri 5-7 Ekim / October 2017 KIRŞEHİR BİLİM VE DANIŞMA KURULU Prof. Dr. Abdülkadir YUVALI, Erciyes Üniversitesi, (Emekli) Prof. Dr. Ahmet TABAKOĞLU, Marmara Üniversitesi, (Emekli) Prof. Dr. Ahmet Yaşar OCAK, TOBB Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Ali BOLAT, On Dokuz Mayıs Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Ali TORUN, Dumlupınar Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Ali YAKICI, Gazi Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Deborah G.TOR, University of Notre Dame, A.B.D Prof. Dr. Güllü YOLOĞLU, Milli İlimler Akademisi, Azerbaycan Prof. Dr. Güray KIRPIK, Gazi Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. İsmet ÇETİN, Gazi Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Kadir ÖZKÖSE, Cumhuriyet Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Kemal GÖDE, Süleyman Demirel Üniversitesi, Türkiye, (Emekli) Prof. Dr. Mehmet ÇELİK, Celal Bayar Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Mehmet ERSAN, Ege Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Mehmet S. SARIKAYA, Süleyman Demirel Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Mehmet ŞEKER, Dokuz Eylül Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Mehmet DEMİRCİ, Selçuk Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Mustafa KESKİN, Erciyes Üniversitesi, Türkiye, (Emekli) Prof. Dr. Nadir İLHAN, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Nimetullah HAFIZ, Priştine Üniversitesi, Kosova Prof. Dr. Nuri YAVUZ, Gazi Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Refik TURAN, Gazi Üniversitesi, Türkiye Prof. Dr. Reşat GENÇ, Gazi Üniversitesi, Türkiye, (Emekli) Prof. Dr. Scott REDFORD, Koç Üniversitesi, Türkiye Doç. Dr. Masoumeh DAEİ, Tebriz Peyame Nür Üniversitesi, İran Doç. Dr. Naile Süleymanova, Turizm ve Menecment Ü., Azerbaycan Doç. Dr. Süleyman ÖZBEK, Gazi Üniversitesi, Türkiye Yrd. Doç. Dr. Murat TUĞLUCA, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Türkiye Yrd. Doç. Dr. Rıfat İlhan ÇELİK, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Türkiye Dr. Abdul-Ghani A. Al-Ahjury, Al-Yemenia University, Yemen SUNUŞ slam’ın “fütüvvet” anlayışıyla Türkistan coğrafyasından taşınan “akı” ruhunun Anadolu’da mayalanmasıyla teşekkül etmiş olan “Ahilik”, İTürk-İslam medeniyetine pek çok alanda önemli katkılar sağlamış bir teşkilattır. Dinî, ahlaki, ictimai, ticari ve meslekî hatta askerî cepheleri bulunan “Ahilik Teşkilatı”, bu çok yönlü yapısıyla Müslüman Türkün dünyasında derin izler bırakmıştır. Anadolu’da Ahi Evran-ı Veli’nin Fütüvveti sistematik bir hâle sokmasıyla vücut bulan Ahîlik, XIII. yüzyıldan itibaren dinî-ictimai hayatımızın vazgeçil- mez bir unsuru olarak köylüsünden kentlisine tüm Anadolu insanının yaşamını şekillendirmiştir. Temelde iş ve meslek ahlakına yönelik bir teşkilat olarak karşı- mıza çıkan Ahilik, toplumsal yaşamın bu alanlarında bir farkındalık oluşturma- nın yanı sıra inançlı, ahlaklı, diğergam, sosyal dayanışmaya ve yardımlaşmaya önem veren, iş birliğini benimsemiş vatanperver bireyler yetiştirmek suretiyle de millî birlik ve bütünlüğün tesisinde önemli bir rol oynamıştır. Ahlak ve sanatı, Türk-İslam potasında eritmek suretiyle Anadolu insanının kalbine döken ve böylece toplumsal ruhu şekillendiren Ahilik, bugün insanımıza kaybetmiş olduğu değerleri yeniden kazandırmak ve bizi sağaltmak üzere yakla- şık bin yıllık bir tecrübeyle karşımızda durmaktadır. Ahilik tarih, sosyoloji, ilahiyat, iktisat, felsefe, dil ve edebiyat gibi sosyal bi- limlerin hemen her alanındaki araştırmacıların dikkatle incelemelerini gerektire- cek bir derinliğe sahiptir. Bu çok boyutlu yapının, dünün insanına ve toplumuna katmış olduğu değerler gibi bugünün insanına da vereceği çok şeyin olduğuna şüphe yoktur. Yeter ki Ahilik, sahasındaki uzmanlar tarafından bütün yönleriyle anlaşılmaya ve anlatılmaya çalışılsın. Ahi Evran-ı Veli’nin gayretleriyle Anadolu’da kök salmış olan Ahilik, bün- yesinde barındırdığı değerler manzumesiyle bugün yalnızca bu toprakların insa- nına değil; tüm insanlığa nefes aldırabilecek bir potansiyeli de barındırmaktadır. Bu eşsiz yapının derinlikli misyonunu icra edebilmesi yolunda son dönemlerde yeterli olmasa da bazı adımların atıldığını söyleyebiliriz. Bu adımlardan biri ve belki de en kararlısının Yeni Türkiye’nin Yenilikçi Üniversitesi olma yolunda SUNUŞ ilerleyen Kırşehir Ahi Evran Üniversitesince atıldığını söylemek mümkündür. Üniversitemiz bünyesinde, Anadolu irfanının kalbinin attığı ve Türk-İslam me- deniyetinin soluklandığı Ahilik, bu önemine binaen “Ahilik Kültürü ve Meslek Ahlakı” ismiyle tüm öğrencilerimize bir dönem zorunlu ders olarak okutulmak- tadır. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, ev sahipliği yapmış olduğu sempozyum- larla da Ahiliğin değerler manzumesinin kuvveden fiile çıkmasına katkı sağla- maktır. Elinizde bulunan kitabın da bu bağlamda 2017 yılında Gümrük ve Ticaret Bakanlığımızın himayeleriyle Üniversitemizin ev sahipliğinde düzenlenen “III. Uluslararası Ahilik Sempozyumu”nda sunulan bildirileri metinlerinden oluştu- ğunu belirtmek isteriz. “XIII. Yüzyıla Kadar Türk ve İslâm Dünyasında Ahiliğin Temelleri” alt başlığını taşıyan ve hem nicelik hem de nitelik itibarıyla oldukça memnuniyet verici bir düzeyde gerçekleşmiş olan sempozyumda yurt dışından ve yurdumuzun değişik illerinden teşrif eden katılımcılar tarafından toplam yet- miş değerli bildiri sunulmuştur. Tematik olarak gruplandırılan bildiriler, iki gün boyunca, üç salonda İslamiyet Öncesi Fetâ ve Fütüvvet Anlayışı; Fütüvvetin ve Ahi- liğin Kur’ani Temelleri I- II; İslami Dönemde Fütüvvet Anlayışı; Halife Nâsır ve Sonrası Fütüvvet Tasavvuru I-II; Fütüvvetnameler ve Fütüvvet Kültürü I-II; Ahi Kültüründe Tarihî Şahsiyetler ve Fütüvvet Algısı I-II; Esnaf Destanlarının Türk Kültürü ve Ahi Kültürünün Oluşumuna Etkileri; Anadolu’da Fütüvvet ve Ahilik; Ahi Evran ve Tarihî Kişiliği; Dinî Ekoller ve Ahilik I-II; Ahilik, Ticaret ve Esnaf I-II; Ahilik, Ticaret ve Ahlak; Farklı Coğrafyalarda Ahiliğin İzleri I-II; Genel Değerlendirme temel başlıkları etrafın- da katılımcıların ve dinleyicilerin dikkatlerine sunulmuştur. Sempozyumun düzenlenmesinden bildiri metinlerinin basımına kadar olan süreçte değerli katkıları bulunan Gümrük ve Ticaret Bakanlığımız başta olmak üzere Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği (TOBB), Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Konfederasyonu (TESK) ve Türkiye Esnaf ve Sanatkârlar Kredi ve Kefalet Koo- peratifleri Birlikleri Merkez Birliğine (TESKOMB), Üniversitemiz Rektörü Prof. Dr. Vatan Karakaya’ya, düzenleme kurulundaki arkadaşlarımıza, bilim kurulun- daki saygıdeğer akademisyenlere ve hepsinden önemlisi bildiri sahibi kıymetli bilim insanlarına teşekkür ederiz. Ahiliğin tükenmez hazinesinden devşirilmiş bu bildiri kitabının, bugün her zamankinden daha çok ihtiyacımız olan kardeşlik ruhunun yeniden ihyasına ivme kazandırması temennisiyle. EDİTÖRLER Prof. Dr. Ahmet Gökbel Doç. Dr. Ahmet Doğan Kırşehir 2018 VI III. Uluslararası Ahilik Sempozyumu İçİnDEkİLER AÇILIŞ KONUŞMALARI .......................................................................................... XIII BİLDİRİLER ..............................................................................................................XVII HALİFE NÂSIR Lİ-DÎNİLLÂH VE ŞİHÂBÜDDİN ÖMER ES-SÜHREVERDÎ İKİLİSİNİN FÜTÜVVET TEŞKİLATININ GELİŞİMİNDEKİ ROLÜ Doç. Dr. Âdem çaTak / arş. Gör. ahmet VuRaL .................................................... 1 UYGUR TÜRKLERİNDE FÜTÜVVET KÜLTÜRÜ FÜTÜVVET-NÂMELER VE AHİLİK TEŞKİLATINA ETKİLERİ Doç. Dr. Âdem ÖGER ................................................................................................... 13 ŞEHİRLEŞME-MEDENİLEŞME