Twee Over het verleden, de toekomst en het heden van de Nederlandse vakbeweging miljoenIn gesprek met 25 vakbondsvoorzitters ledenBert Breij Uitgave van de Vakbondshistorische Vereniging vvhvhv bboek_p01_02_HT.inddoek_p01_02_HT.indd 1 116-09-20086-09-2008 001:34:381:34:38 colofon © deze uitgave: Vakbondshistorische Vereniging, Amsterdam, 2008 © tekst: Bert Breij, Amsterdam, 2008 © illustraties: zie illustratie verantwoording basisontwerp: De Werksalon, Weesp uitwerking en productie: Kitty Molenaar, Amsterdam Deze uitgave kwam tot stand in samenwerking met Communication Concert in Weesp. ISBN EAN 978 90 71562 06 8 NUR 740 illustratie verantwoording AFMP: 211. Bert Janssen: 163. ANP: 17; 112. Martine Jansen: 221. Aob: 173. Ton Kastermans: 155. Paul Babeliowsky: 142. Ben van Meerendonk/IISG: 85 Roy Beusker: 195. Bas Meijer: 167. Eric Brinkhorst: 225. Bas Moerman: 231. CMHF: 207 Henk Nieuwenhuijs: 152; 159. CNV: 131. Opland/Pictoright: 89; 108; 113; 148. Ben Donkers: 217. Sem Presser/MAI: 101. Rafael Drent: 203. Prive collectie: 25; 27; 30; 40; 88; 104; 105; 106; 129; 138. Fotostudio André Ruigrok: 175. Han Singels: 109; 110; 135. Fotostudio De Bock: 161. Spaarnestad Photo Archief: 21; 47; 52; 56; 60; 70; 71;72; 73; 99; 143; Dijkema: 191. 193; 201; 222; 223; 230. Foto P&I: 229 Peter van Straaten/Van Lennep productiebos: 119. FNV: 149. Gerard Til: 123; 141. John de Haas: 98. Norbert Voskens: 187. Dirk Hol: 139; 147. Nelly Wuis: 199. Hollandse Hoogte: omslag; 124; 200; 213; 218. IISG: 4; 15; 19; 26; 32; 34; 36; 38 ; 39; 40; 41; 42; 43; 44; 45; 46; 48; 49; 50; 51; 53; 56; 57; 58; 59; 61; 62; 63; 64; 66; 67; 70; 74; 77; Met zorgvuldigheid hebben we getracht de rechthebbende te 78; 87; 103; 105; 107; 116; 127; 130; 136; 144, 145; 146; 150; 151; achterhalen. Eventuele rechthebbenden die we niet gevonden hebben 160; 164; 172; 180; 183; 198; 212, 228. worden verzocht contact op te nemen met de uitgever. vvhvhv bboek_p01_02_HT.inddoek_p01_02_HT.indd 2 116-09-20086-09-2008 001:34:381:34:38 INHOUDSOPGAVE 5 Voorwoord 155 Jaap Jongejan, CNV Bedrijvenbond 160 Dirk Swagerman, CNV Dienstenbond Hoofdstuk 1 163 Dick van Haaster, FNV Bouw 7 ALLEEN VOORUITGANG KAN ONS BEVRIJDEN 167 Arend van Wijngaarden, CNV Hout en Bouw 170 Walter Dresscher, Algemene Onderwijsbond Hoofdstuk 2 174 Michel Rog, CNV Onderwijs 3 HOE STAAT NEDERLAND ER IN 2050 VOOR? 177 Huub Elzerman, Nederlandse Vereniging van Journalisten 187 Edith Snoey, ABVAKABO FNV Hoofdstuk 3 191 Paul Koeslag, CNV Publieke Zaak 5 200 JAAR IN POLDERVLUCHT 195 Herman Leisink, FNV KIEM ?? Een aanloop 198 Anya Wiersma, FNV Vrouwenbond 34 De 19e en het begin van de 20e eeuw 203 Jacques Teuwen, De Unie 34 • Socialisten en marxisten 206 Reginald Visser, CMHF 48 • De liberalen 210 Wim van den Burg, AFMP/FNV 52 • De rooms-katholieken 216 Hans van Duijn, NPB 60 • De protestants-christelijken 220 Marcel van den Broek, NAUTILUS NL 66 De tijd van erkenning: 1918-1945 225 Martin Spanjers, FNV Zelfstandigen 80 Na 1945: de jaren van de integratie 228 Ben Francooy, FNV HORECABOND 231 Aldert Hazenberg, ANBO Hoofdstuk 4 235 Ledenaantal van de gesproken 3 vakcentrales 122 25 VOORZITTERS en 22 bonden 123 Agnes Jongerius, FNV Vakcentrale 131 René Paas, CNV Vakcentrale Hoofdstuk 5 138 Ad Verhoeven, MHP Vakcentrale 236 WAT IK U WILDE ZEGGEN… 140 Jeroen Glas, FNV Jong 146 Klaas Pieter Derks, CNV Jongeren 149 Henk van der Kolk, FNV Bondgenoten 254 Literatuurlijst twee miljoen leden 3 VHV boek_HT.indd 3 16-09-2008 01:20:29 Je mag de kijk op het verleden niet bevriezen Huizinga VHV boek_HT.indd 4 16-09-2008 01:20:29 VOORWOORD De Vakbondshistorische Vereniging bestaat dit jaar 25 jaar. Een van de eerste publicaties die de VHV uitbracht was een brochure onder de titel ‘De Vakbeweging jubileert’. Het was een beschrijving op welke wijze door de jaren heen aandacht werd besteed aan jubilea en jubilarissen. Nu jubileert de VHV zelf. En daar wordt natuurlijk op verschillende wijze bij stilgestaan. In het verleden werd bij jubilea al gauw gedacht aan een gedenkboek waarin dan trots een resumé werd gegeven van de handel en de wandel en de resultaten die in de loop van de jaren waren geboekt. Ook bij dit jubileum is gekozen voor een boek. Maar niet zo maar een boek. Het is werkelijk een uniek boek geworden. Een boek ook waar de VHV trots op is dat dit verschijnt bij gelegenheid van het 25-jarig jubileum. Nog nooit immers is het vertoond dat zo goed als alle voorzitters van de vakcentrales en de daarbij aangesloten bonden in één gezamenlijke uitgave hun visie geven op de betekenis van historisch bewustzijn en het belang daarvan voor de toekomst van de vakbeweging. Het is ook een boek dat uitdaagt om met elkaar de discussie over dit onderwerp te voeren. Een boek ook dat tongen losmaakt en hopelijk mensen in beweging brengt. Het boek heeft als titel meegekregen: twee miljoen leden. En als ondertitel: Over het verleden, de toekomst en het heden van de Nederlandse vakbeweging. Daarmee wordt aangetoond dat de vakbeweging – ook al wordt er wel eens badinerend gesproken over de representativiteit - een maatschappelijke factor van grote betekenis is, altijd is geweest en, tenzij er gekke dingen gebeuren, ook in de toekomst zal blijven. Maar dat neemt niet weg dat een discussie over de toekomst niet moet worden geschuwd. Staand in het heden en kijkend naar het verleden moet de toekomst in het vizier worden genomen. Daar nodigt dit boek toe uit. De VHV zal daar graag een verdere bijdrage aan leveren. Het initiatief voor het boek is geboren uit een discussie van een paar mensen van de VHV met Bert Breij over het toekomstperspectief van de VHV, maar in het verlengde daarvan ook over de toekomst van de vakbeweging zelf. Die zijn immers onlosmakelijk aan elkaar verbonden. De VHV heeft vervolgens aan Bert gevraagd vorm en inhoud te geven aan het idee en Bert heeft die uitdaging met graagte aanvaard. Bert, oud vakbondsjournalist, en diensthoofd Industriebond FNV, en thans directeur van Communication Concert, heeft alle interviews met de voorzitters zelf gedaan en ook verder bewerkt. Daarnaast heeft hij met een aantal relevante gebeurtenissen, feiten en cijfers het boek gecompleteerd. Hij deed dit als een geïnteresseerd lid van de VHV. Uiteraard heeft Bert van de VHV alle ruimte gekregen bij het maken van het boek, twee miljoen leden 5 VHV boek_HT.indd 5 16-09-2008 01:20:32 waaronder de keuze van de onderwerpen en soms ook een wat persoonlijk getinte inkleuring en interpretatie van feiten. Die komen daarmee ook voor zijn rekening. Wij zijn Bert en alle anderen die verder aan de totstandkoming van het boek hebben mee gewerkt veel dank verschuldigd. Wij wensen u veel leesplezier en wij hopen dat de inhoud in de komende tijd veel aanleiding zal zijn voor gesprek en bezinning. De VHV wil daarvoor graag een platform bieden. Namens het bestuur van de VHV Jaap van der Linden, voorzitter 6 twee miljoen leden VHV boek_HT.indd 6 16-09-2008 01:20:33 HOOFDSTUK 1 ALLEEN VOORUITGANG KAN ONS BEVRIJDEN ZUILEN Je kunt proberen de toekomst van de vakbeweging te voorspellen, en zelfs denken dat je die kunt beïnvloeden met meer spiegels en kralen, en brood en spelen voor het (jonge) volk. Zoals nu. Je kunt allerlei cruciale momenten er bijhalen, en personen aanwijzen die van groot belang zijn geweest. Generaties elkaar laten opvolgen. Wijzen op de rol van de vakbeweging in de Stichting van de Arbeid of de Sociaal Economische Raad, of op de cao, op maatschappijvisies, ideologieën en religies. Je kunt de praktijk van de onderhandelingen, de strijd en betrokkenheid van de georganiseerde werknemers laten zien. Daar alle reden voor het succes aan toewijzen, en ook het verlies, waar zeker veel voor te zeggen valt. Je kunt op iets vaags duiden dat ‘het poldermodel’ heet, en dat ons karakter of onze manier van doen zou kenmerken. Je kunt de ontwikkeling van de economie, of de scholingsgraad of het communicatieverkeer er bijhalen. Je kunt goede en verkeerde keuzes maken. Je kunt dit allemaal doen, vooral als het zinnig is, en het elkaar raakt of gewoon omdat je het leuk vindt. Ja, je kunt dit allemaal doen. Maar de rode draad in de geschiedenis van de vakbeweging in Nederland lijkt toch ‘de verzuiling’ en ‘ontzuiling’ en alle positieve en negatieve gevolgen daarvan. Zuilen met eigen gemeenschappen erin, zelfverzorgend met elites als leiders. Verzuilde gemeenschappen, die vaak fel tegenover elkaar stonden, maar wel hun eigen herkenbaarheid hadden, in ieder geval in eigen kring, maar vaak ook daarbuiten. Maar die elkaar niet echt goed kenden. Die elkaar eigenlijk vaak als de pest wilden mijden, elkaars geschiedenis en werkelijkheid ook vervalsten of niet wilden begrijpen, of deze ook anders dan de werkelijkheid inkleurden, zoals ze dat ook ten positieve met hun eigen geschiedenis en werkelijkheid deden. Het is juist dit spanningsveld, waardoor elke zuil extra competitief presteerde, maar die de zuilen ook samenbracht, omdat je samen als werkers sterker staat in een wereld die groter is dan jezelf. In het verleden, in het heden, en in de toekomst. En nu? Nu is de kracht van de zuilen grotendeels verdwenen, en daarmee gelukkig ook haar beklemmende werking. Maar hun nalatenschap is nog overal actueel en herkenbaar. “Alleen vooruitgang in de wetenschap, alleen meer feiten en ontdekkingen konden het verleden bevrijden van de ideologisch gekleurde weergaven van de protestanten, liberalen en socialisten, die elk, hoe eerlijk gemeend ook, met de nationale geschiedenis aan de haal twee miljoen leden alleen vooruitgang kan ons bevrijden 7 VHV boek_HT.indd 7 16-09-2008 01:20:33 gingen.”, zegt de historicus P. Geyl (1887-1966). ‘Verkokerd’, ‘verzuild’, keek elke groep om zich heen naar de wereld, en men dacht zelf het middelpunt van alle krachten te zijn geweest, of had op zijn minst die pretentie.