A R c H I T E c T u u R platform voor gemeentelijk arch tectuurbele d Het wordt warmer in Arnhem Herbestemming kazernes: Zuidlaren en Breda Orde en chaos in de stedebouw Concert met violen Dijken in Dordrecht en Zaltbommel Stadsarchitecten september 994 n r . 1 De kwaliteit van nieuwbouwwijken in Middelburg Wie is er nu wezenlijk geïnteresseerd? Johan de Koning Gerrit Schoenmakers nam op 24 juni, Je was 76 jaar lang wethouder, van 7978 tot 7994. Is eenmaal bewijsbaar anders. Zo'n soort grondexploita­ enkele weken na de nederlaag van dat niet wat veel? tie (zoals op de dorpen), dat is echt de dood in de zijn partij, de PvdA, bij de gemeente­ Nee, met jaloezie kijk ik naar John Wevers in Maas­ pot. Een stad moet veel meer kijken naar de totale raadsverkiezingen, officieel afscheid tricht die 20 jaar volmaakte als wethouder van stads­ kosten en opbrengsten van een bestemmingsplan. van zijn staat als Middelburgse vernieuwing en ruimtelijke ordening en pas nu con­ wethouder, plechtig uitgezwaaid door geestverwanten als Felix Rottenberg stateert dat de stad 'aardig op orde begint te komen'. Wat levert dat op? en Adri Duivesteijn. Vanaf het begin Daarentegen ben ik slechts acht jaar wethouder Een nieuwbouwwijk levert altijd veel meer op dan je van zijn carrière heeft hij het kunst­ stadsververnieuwing geweest, waarvan de laatste vier op het eerste gezicht zou denken. Een goed voor­ en cultuurbeleid van de gemeente aan jaar gecombineerd met ruimtelijke ordening. beeld daarvan is het Maisbaaigebied. Ik ging er van de orde gesteld en veel gewonnen: de Nu zijn die twee weer gesplitst. Dat is vervelend; als uit dat de woningbouw geld moest opleveren om het Vleeshal als expositieruimte voor wethouder ben je gedwongen te werken als de diri­ nieuwe museum van Van Eyck te kunnen bekostigen. installaties, Stichting Nieuwe Muziek gent die de partijen van het orkest in zekere mate sa­ Dat leek krap te kunnen. Nu de wijk eenmaal be­ (waarvan hij onlangs voorzitter menbrengt en zorgt dat de solist onbelemmerd zijn woond is, moet je concluderen dat hij zoveel oplevert werd), de architectuur van de beste prestatie kan neerzetten. Dat gaat nu veel min­ dat het museum wel een aantal verdiepingen hoger Maisbaai en natuurlijk Museum 13-IX, der gemakkelijk. Die splitsing is bedoeld om een had kunnen worden. een kunstenaarscentrum naar evenwichtige verdeling in het college te maken, want ontwerp van Aldo en Hannie van Eijck en Karel Appel. Van hem mag alles iedereen heeft wel in de gaten dat stadsvernieu­ Mooi uitgangspunt voor het uitbreidingsplan Veerse worden afgebroken als er maar iets wing/ruimtelijke ordening een van de weinige zaken Poort? fatsoenlijks voor in de plaats komt. is waarmee je - als je wilt tenminste - je kunt profile­ Nou, inderdaad. Hoewel de problematiek een geheel Als hij de eerste steen legt voor een ren . Een goed beleid is dan alleen mogelijk wanneer andere is . De Nationale Woningraad heeft ons er on­ gebouw, is die gesigneerd met 'Gerrit beide wethouders inhoudelijk op één lijn zitten of langs nog eens op gewezen dat vrijwel alle Nederlan­ S'. Een man, in de schaduw van wanneer een van de twee de ander qua persoon en ders bezeten zijn van de idee huis met een tuintje. Wibaut, die met graagte een inter­ karakter helemaal overheerst. Maar ook wanneer één Maar een nieuwbouwwijk kun je niet plannen op ba­ view geeft, maar met ergenis consta­ persoon stadsvernieuwing en ruimtelijke ordening sis van een woonwensenonderzoek. Dat levert een teert dat hij niet langer wethouder is, combineert, dan is er altijd het tegenspel van de col­ sociaal eenzijdige en dus onverantwoordelijke wijk dat kwaliteitsbeleid vaak van perso­ lege en de raad. nen afhankelijk blijkt en dat er een op. Daar zijn meerdere indicatoren voor nodig. De niet aflatende neiging bestaat om demografische ontwikkeling bijvoorbeeld; de vergrij­ kwaliteit als luxe te beschouwen. Hoe ga je daarmee om? zing of de vergroening, de gezinsverdunning, of de Kijk, een goed plan bedenken en een goed idee heb­ socia le indicatie. Dat is een politieke afweging die ben is niet zo moeilijk, maar om het een meerderheid mede het programma voor de nieuwe wijk bepaalt. te geven in het college en in de raad, dat is het pro­ bleem. Want als men daar niet wil of niet geïnteres• Wat is daarvoor jouw ideaal? seerd is in de vraag - dat zie je heel vaak - dan komt Het is het beste voor de stad om te streven naar een er dus niks van terecht. Wie is nou wezenlijk geïnte• flink inwoneraantal om activiteiten te genereren en resseerd in de kwaliteit van nieuwbouwwijken in naar multifunctionaliteit, ook in woningtypes. De ou­ Middelburg? Alleen als je ingrepen doet in het cen­ de binnensteden zijn daar een prachtig voorbeeld trum, krijg je een beetje belangstelling. Bij uitbrei­ van, zeker ook de Middelburgse. Die ziet er prima uit. dingswijken is men slechts geboeid door het dreigen­ Mensen zijn er ook trots op en werken er hard aan de verlies van het grondbedrijf en/of het dreigende om dat zo te houden. Dat is in nieuwe situaties lastig verlies van potentiële inwoners aan omliggende ge­ te realiseren, omdat het beste altijd meer risico meente, waar je zomaar kunt bouwen. Als grondex­ schijnt in te houden dan het gemiddelde. De politiek ploitatie heilig wordt verklaard, het saldo op nul uit­ neemt niet graag risico's, vandaar de opportunistische komt, is dat een schande voor een stad met een rijke liefde voor het gemiddelde. stedebouw en architectuur uit het verleden, zeker wanneer die thans omwille van het saldo-nul-syn­ Als de uitbreidingswijken worden zoals de oude bin­ droom nalaat architecten met goud in de vingers uit nensteden, gaat dat dan ten koste van de wervende te nodigen of via alchemistische ingrepen toelaat dat werking van die centra? Gerrit Schoenmakers goud vervalt tot gietijzer. Dat hangt van de economische activiteit af. Middel­ foto: Foto Select, P. Davidse burg is te klein om in een uitbreidingswijk bijvoor­ Denk je dat zulk verval te voorkomen is, in een demo­ beeld een V&D te vestigen. Voor dat soort zaken blijft cratisch model als de gemeenteraad? men toch op de binnenstad aangewezen. Voor een Ik heb me in het ruimtelijke ordeningsbeleid nooit la­ uitbreidingswijk is het desondanks van levensbelang ten chanteren door omliggende gemeenten die met dat een groot deel van de stadsbewoners op enigerlei een onverantwoordelijke snelheid bouwgrond op de moment in de nieuwe wijk zijn moet, bijvoorbeeld in markt brengen of door de vrijheid-blijheid-filosofie een sportvoorziening. Volkstuinen vervullen zo'n zelf­ die daar gangbaar is. Hoe vaak word je niet verweten de functie of een (ecologisch) wandelpark, bedrijfs­ dat Middelburg niet dezelfde mogelijkheden biedt ruimte voor allochtonen, clubhuizen van de scouting als Arnemuiden of Oostkapelle? Maar een stad is nu enzovoort. En niet te vergeten architectonische bij- Uitbreidingsplan Middelburg, dienst gemeentewerken, 1946 A = 't Zand, B = Griffioen Woningen 't Zand, ontwerp P.H .N. Briët, ca . 1941, gemeentearchief Middelburg zonderheid als attractie voor een specifieke groep zen (1951). Pas in de jaren 60 werd geëxperimenteerd van belangstellenden. met een supervisor, toen Berghoef gevraagd werd een masterplan te maken voor de wijk Dauwendaele. Deze opvatting over het functioneren van een uit­ Daarna kwam het ontwerp van Van Eyck voor de breidingswijk heeft geleid tot de vraag aan Theo Maisbaai, waarbij uiteindelijk een groep van architec­ Bosch en Alle Hosper voor een stedebouwkundig ont­ ten, zeg maar de paladijnen van Van Eyck, in dienst werp? van de gemeente kwam om problemen met de ont­ Wat geldt voor de wijk, dat die een meerwaarde wikkelaar te beslechten - een constructie die overi­ moet geven aan de stad als geheel, geldt eveneens gens heel goed gewerkt heeft - en nu het plan Bosch voor de ontwerpers. Ik vind dus dat plaatselijke ont­ en Hosper voor de wijk Veerse Poort. werpers moeten werken aan zo'n wijk. Daarenboven zochten we een aansprekende architect die als super­ De kans voor het plan van Bosch en Hosper is voorbij; visor op zou kunnen treden en desgewenst als mede­ het College van B&W heeft het plan veroordeeld. Is er ontwerper. Met Theo Bosch hebben we het eerst con­ nog kans voor een nieuwe supervisor? tact gehad en hij kon zich vinden in de uitgangspun­ Het is een schande dat het college alle adviezen, ook ten die wij toen op tafel legden. Wij wilden ook een van de eigen diensten, waaronder de welstandscom­ ontwerper uit de school van Van Eyck, waarmee we missie, aan de kant heeft geschoven en eigenmachtig goede ervaringen hadden in de Maisbaai en waarvan besloten heeft niet met Bosch en Hosper verder te we vonden dat daar een architectuur uit voortkwam gaan. Het college zal nu zelf een architect kiezen die die past bij de Middelburgse sfeer. Het is een eigen­ een 'Middelburgse' (7) wijk moet gaan ontwerpen. tijdse manier van bouwen, met veel aandacht voor de Op dit moment wordt door gemeentelijke adviseurs details. En dat is van grote waarde. Want een multi­ met grote hardnekkigheid gewezen op het vermeen­ functionele wijk met veel verschillende woningtypes de verschil tussen stedebouwers en architecten. Ik heb kan nog altijd mislukken als er onvoldoende aan­ nooit een dergelijk noodlottig onderscheid willen ma­ dacht is voor zorgvuldige architectuur en details. ken; het is toch zo logisch dat ze bij elkaar horen. Het lijkt me ook onmogelijk een supervisor te vinden voor Hoe functioneert een supervisor? een stedebouwkundig plan, waarover hij niet de vol­ Het kiezen van een supervisor is een democratisch ledige zeggenschap heeft gehad. Helaas bestaat nog proces. Veel mensen doen er hun zegje over. Maar als de kans dat het hele gebied in verschillende kavels hij eenmaal gekozen is, dan is hij de dictator, die zegt wordt uitgegeven aan verschillende architecten.