Statische beschrijving beheersgebied Liemers Veluwe Juli 2015 Statische beschrijving beheersgebied Liemers Veluwe Inhoud Introductie in de systeembeschrijvingen ................................................................................................ 3 1 Samenvatting Beheersgebied Liemers Veluwe ............................................................................... 5 2 Algemene informatie ..................................................................................................................... 10 2.1 Gebiedsbegrenzing en indeling ............................................................................................. 10 2.2 Bodem en ondergrond .......................................................................................................... 12 2.3 Historie .................................................................................................................................. 16 2.4 Landschap en landgebruik ..................................................................................................... 20 2.5 Natuur.................................................................................................................................... 22 3 Watersysteem ............................................................................................................................... 25 3.1 Algemeen: Beheersgebied Liemers Veluwe .......................................................................... 25 3.2 Oude Rijn ............................................................................................................................... 27 3.3 Liemers .................................................................................................................................. 28 3.4 Bevermeer ............................................................................................................................. 29 3.5 Veluwe ................................................................................................................................... 29 4 Waterkwantiteit ............................................................................................................................ 31 4.1 Peilbeheer.............................................................................................................................. 31 4.2 Waterbalans .......................................................................................................................... 35 4.3 Afvoerkarakteristieken .......................................................................................................... 38 5 Waterveiligheid en -overlast ......................................................................................................... 40 6 Waterkwaliteit ............................................................................................................................... 45 6.1 Algemene waterkwaliteit ...................................................................................................... 45 6.2 Chemische kwaliteit .............................................................................................................. 47 6.3 Ecologie ................................................................................................................................. 48 6.4 Stedelijke waterkwaliteit ....................................................................................................... 51 6.5 Zwemwater. ........................................................................................................................... 51 7 Grondwater ................................................................................................................................... 52 7.1 Ondiep (freatisch) grondwater .............................................................................................. 52 7.2 Kwel en wegzijging ................................................................................................................ 53 7.3 Grondwateronttrekking & -stroming .................................................................................... 54 1 Statische beschrijving beheersgebied Liemers Veluwe Juli 2015 7.4 Grondwaterkwaliteit ............................................................................................................. 54 8 Maatschappelijke functies ............................................................................................................. 55 8.1 Cultuurhistorie en watererfgoed ........................................................................................... 55 8.2 Beroepsscheepvaart .............................................................................................................. 56 8.3 Recreatie ................................................................................................................................ 56 9 Beheer en onderhoud ................................................................................................................... 58 Bijlage 1: Detailkaarten HEN / SED-wateren ............................................................................... 62 2 Statische beschrijving beheersgebied Liemers Veluwe Juli 2015 Introductie in de systeembeschrijvingen De systeembeschrijvingen zijn opgesteld onder verantwoording van de systeemkenners van de Unit Waterbeheer. Zij hebben ook de taak om gegevens waar nodig te corrigeren, te actualiseren en aan te vullen. Op- of aanmerkingen kan je mailen naar [email protected] of direct aangeven bij de systeemkenners Rutger Engelbertink, Anne- Reurink-Vuurens of Arie Koster. Voor elk van de 5 beheersgebieden ( zie kaart A: Schipbeek, Berkel, Baakse Beek, Oude IJssel en Liemers Veluwe) is een statische en een dynamische systeembeschrijving opgesteld, die via deze link digitaal worden ontsloten. Het onderliggende rapport is een kopie van de statische beschrijving van beheersgebied Liemers Veluwe. Statische beschrijvingen Doel : Snel een algemene indruk krijgen van het functioneren van een watersysteem en/of een thema binnen het beheersgebied. In de statische beschrijvingen zijn per beheersgebied relevante gebiedskenmerken beschreven die niet (snel) veranderen, zoals: de (hoogte)ligging, historie, bodem en ondergrond en algemene aspecten t.a.v. afvoerkarakteristieken, watersysteem, peilbeheer, wateroverlast, veiligheid, waterkwaliteit, B&O, ecologie, etc. Via de teksten wordt dus vrij algemene (gebieds)kennis ontsloten. Voor meer of gedetailleerdere informatie wordt vervolgens verwezen naar documenten, informatiesystemen (GEOWEB, H2GO), andere bronnen of specialisten. Aanvullingen en verbeteringen zijn altijd welkom. Dynamische Beschrijvingen Doel : Overzicht in beleids- en beheeropgaven en de vertaling ervan naar programmeerbare uitvoeringopgaven. In de dynamische beschrijvingen worden per beheersgebied de actuele (WRIJ-)opgaven in beeld gebracht. Het gaat hier om concrete beleidsopgaven en 'beheer' opgaven die voortkomen uit knelpunten of wensen vanuit beheer en onderhoud. In tegenstelling tot het statische deel bestaat het dynamische deel niet uit teksten. Het betreft een interactieve opgavenkaart met achterliggende gegevens per opgave. De opgaven worden doorlopend door de systeemkenners verzameld en bijgehouden. Zij zijn echter lang niet altijd 'trekker' van een opgave. Deze rol ligt regelmatig bij andere collega's. Wel hebben ze een bewakende rol t.a.v. de procesvoortgang en een coördinerende rol t.a.v. de prioritering. 3 Statische beschrijving beheersgebied Liemers Veluwe Juli 2015 Kaart A: 5 Beheersgebieden van WRIJ 4 Statische beschrijving beheersgebied Liemers Veluwe Juli 2015 1 Samenvatting Beheersgebied Liemers Veluwe Bodem, historie en landgebruik (Hoofdstuk 2) De hooggelegen stuwwal van Montferland en de Veluwe (tot wel 90 m+NAP) zijn ontstaan in de voorlaatste ijstijd. Hiertussen zijn meters dikke lagen grove grindhoudende zandlagen afgezet door de toen nog in noordelijke richting stromende Rijn en tijdens de zandverstuivingen van de laatste ijstijd. Deze lagen komen in de Bevermeer nog aan het oppervlak. De rest van het lagergelegen gebied is later bedekt met rivierklei. Bij de Oude Rijn is de laag soms wel 6 m dik, in de Liemers slechts 1 a 2 meter. De Liemers bestaat uit hogere oeverwallen en lagere komgronden. In de middeleeuwen is men begonnen met het aanleggen van dijken langs de Oude Rijn en de IJssel. Eerst in de buurt van nederzettingen, later zijn de stukken dijk met elkaar verbonden. Desondanks vonden er nog regelmatig overstromingen plaats ten gevolge van dijkdoorbraken. Tot 1690 was de afvoer van Oude Rijn, Nederrijn en IJssel maar klein. Na de aanleg van het Pannerdensch Kanaal in 1707 zijn de huidige gebiedsgrenzen ontstaan. Eind 18e eeuw hebben verbeteringswerken ervoor gezorgd dat de Rijn bij Lobith werd rechtgetrokken, dijken werden verstevigd en de afwatering via het Pannerdensch kanaal verbeterde. De huidige verdeling ontstond: de Waal 6/9, de Nederrijn 2/9 en de IJssel 1/9. Via de Lijmerse Overlaat (gedicht in 1852) en de Spijkse Overlaat (gedicht in 1956) liepen de Liemers en de Rijnstrangen regelmatig onder water. Ten behoeve van de afwatering werden achtereenvolgens de gemalen Liemers (1884), Bevermeer (1965) en Kandia (1969) opgeleverd. Het huidige watersysteem in de Liemers – Bevermeer is grotendeels in jaren ’60 en ’70 tot stand gekomen. Recent zijn verdeelwerken bij de Hondsbroeksche pleij (2012) en Pannerden (2014) opgeleverd om het Rijnwater beter te sturen. Op de stuwwallen ontspringen gegraven