CRNA GORA AGENCIJA ZA ZAŠTITU PRIRODE I ŽIVOTNE SREDINE STUDIJA ZAŠTITE ZAŠTIĆENOG PRIRODNOG DOBRA DOLINA RIJEKE ZETE Danilovgrad, Podgorica, novembar 2019. godine PROJEKAT: „STUDIJA ZAŠTITE ZAŠTIĆENOG PRIRODNOG DOBRA DOLINA RIJEKE ZETE“. OBRAĐIVAČ: AGENCIJA ZA ZAŠTITU PRIRODE I ŽIVOTNE SREDINE CRNE GORE. FINANSIRANJE STUDIJE: Opština Danilovgrad i Glavni grad Podgorica STRUČNI TIM AGENCIJE: mr Sonja Kralj, Izeta Trubljanin, Dr Milka Rajković, Dr Dragan Roganović, Duško Mrdak, mr Kasim Agović, mr Biljana Telebak, Dr Zlatko Bulić, mr Jelena Koprivica, Darko Saveljić SARADNICI NA PROJEKTU: Vesna Jovović, Dr Bogić Gligorović, Dr Snežana Vuksanović, Dr Snežana Dragićević, mr Boško Iković, Vuk Iković, mr Jana Iković, mr Marina Đurović, Mihailo Jovićević, Dr Jovan Marković KOORDINTOR RADA NA STUDIJI: Dako Saveljić ODGOVORNO LICE: Nikola Medenica, direktor Agencije za zaštitu prirode i životne sredine ZAHVALNOST: Tokom izrade ovog dokumenta konsultovana su mišljenja i stavovi brojnih eksperata koji su svojim radom na bilo koji način bili vezani za predmetno područje. Najveće i neizmjerno hvala potpredsjedniku Opštine Danilovgrad g. Iliji Grguroviću na zainteresovanosti i spremnosti na saradnju. SADRŽAJ UVOD ................................................................................................................................ 4 PRAVNI OKVIR PROGLAŠENJA ZAŠTIĆENOG DOBRA - PARK PRIRODE DOLINA RIJEKE ZETE .. 5 GEOGRAFSKE KARAKTERISTIKE PODRUČJA ........................................................................ 9 BIOLOŠKA RAZNOVRSNOST ............................................................................................. 19 GLJIVE ............................................................................................................................. 47 VODENI BESKIČMENJACI .................................................................................................. 54 INSEKTI ........................................................................................................................... 56 PUŽEVI I ŠKOLJKE ............................................................................................................. 78 SLATKOVODNI RAKOVI (RED DECAPODA) ........................................................................ 81 RIBE ................................................................................................................................ 83 VODOZEMCI I GMIZAVCI .................................................................................................. 86 PTICE ............................................................................................................................... 91 SISARI ............................................................................................................................. 93 PEJZAŽNE VRIJEDNOSTI ................................................................................................... 97 POLJOPRIVREDA ............................................................................................................ 105 TURIZAM ....................................................................................................................... 124 VELIKI ZAGAĐIVAČI ........................................................................................................ 125 ZONE ZAŠTITE ................................................................................................................ 129 MJERE ZABRANA I OGRANIČENJA .................................................................................. 134 ZAGAĐIVAČ PLAĆA ........................................................................................................ 135 KULTURNA BAŠTINA ...................................................................................................... 136 EFEKTI (POSLJEDICE) KOJE ĆE PROISTEĆI ZAŠTITOM PODRUČJA OPŠTINE DANILOVGRAD 152 KATASTARSKI PODACI OPŠTINA DANILOVGRAD I PODGORICA ....................................... 155 LITERATURA .................................................................................................................. 155 - UVOD Zaštićenim prirodnim dobrima, prema čl. 20 Zakona o zaštiti prirode, mogu se proglasiti djelovi prirode izuzetnih vrijednosti, koji se odlikuju biološkom, geološkom, ekosistemskom i predionom raznovrsnošću. Osnov za zaštitu predmetnog područja je definisan prostorno-planskom dokumentacijom lokalnih samouprava Danilovgrad i Podgorica. Ostvarivanje zaštite rijeke Zete od Glave Zete do ušća i rijeku Moraču i zaštita rijeke Matice, definisano je smjernicama za realizaciju Prostorno urbanističkog plana opštine Danilovgrad (2014). Kao obrazloženje za zaštitu predmetnog područa navodi se potreba zaštite mekousne pastrmke u gornjem toku rijeke Zete; zaštita potencijalnog međunarodno značajnog područja za ptice (IBA područje - Important Bird Areas); karakteristike predjela koje ga mogu nominovati za status Područja od posebne važnosti za zaštitu prirode (Areas of Special Conservation Importance – ASCI) koja čine EMERALD mrežu (identifikovana na osnovu Konvencije o očuvanju evropske divlje flore i faune i prirodnih staništa - Bernska konvencija); tipični vlažni ekosistemi donjeg toka rijeke Zete (zone Kosovog Luga, Martinića, Ždrebaonika i druge); močvarno područje Moromiš sa rijekom Bresticom koja čini sponu između Moromiša i rijeke Zete. U dokumentu se navodi potreba da se u saradnji sa Glavnim Gradom Podgorica izvrši zaštita dijela toka rijeke Matice sa njenom dolinom i okolnim izvorima. Matica nije pretrpjela značajniju izmjenu svojih ekosistema, a zadržala je i tradicionalni vid održivog korištenja resursa. Ova rijeka predstavlja jedan mozaik od više tipova staništa koja se nalaze na habitatnoj direktivi, a ujedno ta staništa prate i brojne vrste flore i faune koje su od lokalnog i međunarodnog značaja. U Prostorno urbanističkom planu Glavnog grada Podgorica (2014) kao jedan od potencijalnih objekata zaštite prirode navodi se potez Sitnica (Matica) – Mareza – Velje Brdo, na kojem se planira izgradnja sportsko-rekreativne zone. U ovom dokumentu za pojas Sitnica – Mareza – Velje Brdo, takođe stoji, da je navedeni prostor jedinstveni sistem zelenih površina kojeg zaokružuju predviđene površine namijenjene rekreativnoj poljoprivredi (urbane bašte), postojeće i predviđene zaštitne šume i rekreativne površine izletišta – Mareza; Na prostoru uz rijeku Sitnicu, Velje Brdo i izvorište Mareza, kao i dijelu koji pripada teritoriji opštine Danilovgrad, ističu se hidrološki fenomeni koji, zajedno sa vegetacijskim kompleksom i vidikovcima, predstavljaju specijalni oblik zaštite prirode označen kao predio posebnih prirodnih vrijednosti. Marezu, kao izvorište Podgorice, potrebno je zaštititi i uređivati kao zonu rekreacije, bez povrjeđivanja prirodnih i pejzažnih kvaliteta. Za ovaj prostor je predviđena i izrada prostornog plana područja posebne namjene, koji bi osim podgoričke obuhvatio i dio danilovgradske opštine. Smjernicama za izradu prostornih planova opština i generalnih urbanističkih planova iz Prostornog plana Crne Gore do 2020. godine, definisano je da za potrebe rekreacije stanovništva treba obezbijediti oblasti u nacionalnim i regionalnim parkovima i rekreacionim zonama kao što su Glava Zete i Mareza. PRAVNI OKVIR PROGLAŠENJA ZAŠTIĆENOG DOBRA - PARK PRIRODE DOLINA RIJEKE ZETE Nakon potpisivanja inicijative za očuvanje rijeke Donje Zete i izradu Studije zaštite za proglašavanje zaštićenog prirodnog dobra, sami postupak proglašenja započet je shodno čl. 28 Zakona o zaštiti prirode („Sl.list CG“ br. 054/16 i 18/19 - dr.z) zahtjevom za izradu stručne studije broj 01-245/1 od 06.02.2019. godine od strane Opštine Danilovgrad. Sredstva za izradu studije zaštite obezbijedili su Opština Danilovgrad i Glavni grad Podgorica. Nakon ovog, Agencija za zaštitu prirode i životne sredine uputila je Ponudu za izradu Studije zaštite za zaštićeno prirodno dobro – Dolina rijeke Zete, kojom je dat opis i sadržaj posla, vremenski okvir, stručnih tim i finansijski okvir. Ugovor o pružanju usluga br. 01-D_365/2 između Agencije za zaštitu prirode i životne sredine, Opštine Danilovgrad (u daljem tekstu Ugovor) potpisan je 06.03.2019.godine. Ovim Ugovorom se Opština Danilovgrad obavezala da donira Agenciji 9.618,00€, a Agencija se obevezala da svoj dio posla obavi kvalitetno, savjesno i u skladu sa pravilima struke, shodno zakonskim propisima, normativima i standardima za ovu vrstu posla a najkasnije do kraja oktobra 2019.godine. Prema odredbama čl. 28 Zakona o zaštiti prirode definisano je da Studija zaštite sadrži: opis prirodnih, stvorenih i predionih odlika prirodnog dobra, karakteristike, odnosno vrijednosti lokaliteta, postojeće stanje resursa sa procjenom njihove valorizacije, prostorni raspored sa kartografskim prikazom rasprostranjenja najznačajnih staništa i vrsta (ciljeva zaštite), ocjenu stanja područja, centralnu koordinatu zaštićenog područja, mišljenje u pogledu stavljanja prirodnog dobra pod zaštitu, predlog razvrstavanja prirodnog dobra prema značaju, predlog kategorije i zona zaštite (režima zaštite), predlog prostorne granice zaštićenog područja sa granicama zona i režimima zaštite, kartografski prikaz sa ucrtanim granicama zaštićenog područja, odnosno sa oznakom lokacije na osnovu podataka iz katastra nepokretnosti, koncept zaštite, unaprjeđenja, održivog razvoja, način upravljanja tim područjem, predlog mjera i uslova zaštite, predlog radnji, aktivnosti i djelatnosti koje se mogu obavljati u pojedinim zonama i režimima zaštite, radnje, aktivnosti i djelatnosti koje se ne