P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz ŁĘKNICA (645) i TRZEBIEL (646) Warszawa 2006 Autorzy: Jacek Gruszecki *, Przemysław Dobek ** , Anna Pasieczna ** , Hanna Tomassi-Morawiec ** Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska ** Redaktor regionalny: Jacek Ko źma ** Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska ** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa, 2006 Spis tre ści I. Wst ęp – (J. Gruszecki) ...................................................................................................... 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – (J. Gruszecki) ......................................... 4 III. Budowa geologiczna – (J. Gruszecki) ............................................................................... 7 IV. Zło ża kopalin – (J. Gruszecki) ........................................................................................ 11 1. Węgle brunatne ............................................................................................................ 11 2. Gliny ogniotrwałe......................................................................................................... 14 3. Surowce ilaste ceramiki budowlanej............................................................................ 15 4. Kruszywo naturalne...................................................................................................... 16 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – (J. Gruszecki) ....................................................... 17 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – (J. Gruszecki) ................................... 19 VII. Warunki wodne – (J. Gruszecki) ..................................................................................... 21 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 21 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 21 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 24 1. Gleby – (A. Pasieczna, P. Dobek) ................................................................................ 24 2. Pierwiastki promieniotwórcze – (H. Tomassi-Morawiec) ........................................... 28 IX. Składowanie odpadów – (J. Gruszecki) .......................................................................... 32 X. Warunki podło ża budowlanego – (J. Gruszecki) ............................................................ 39 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – (J. Gruszecki) ............................................................. 40 XII. Zabytki kultury – (J. Gruszecki) ..................................................................................... 44 XIII. Podsumowanie – (J. Gruszecki) ...................................................................................... 45 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 46 I. Wst ęp Przy opracowywaniu arkusza Łęknica i Trzebiel Mapy geo środowiskowej Polski w ska- li 1:50 000 (MGsP) wykorzystano materiały archiwalne z tych arkuszy, wykonanych w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA (Golczak, 1999). Mapy sporz ądzono na podkładzie topograficznym w układzie 1942: Weisswasser (Ł ęknica) i Sagar (Trzebiel). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcj ą opracowania MGsP (In- strukcja..., 2005). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowanie odpa- dów), warunki podło ża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak że w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Lubuskim Urz ędzie Wojewódzkim, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych i Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Zielonej Górze, a tak że w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie, Przedsi ę- biorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA oraz Instytucie Upraw, Nawo żenia i Gleboznawstwa w Puławach. Wykorzystano te ż informacje uzyskane w starostwach powia- towych, urz ędach gmin i od u żytkowników złó ż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące poszczególnych złó ż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło żenie arkusza Łęknica wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne: 14o30’-14o45’ dłu- go ści geograficznej wschodniej oraz 51o30’-51o40’ szeroko ści geograficznej północnej, 4 a wi ększa jego cz ęść obejmuje terytorium Niemiec. Natomiast wi ększa cz ęść obszaru arkusza Trzebiel (14 o45’-15 o00’ długo ści geograficznej wschodniej i 51 o30’-51 o40’ szeroko ści geo- graficznej północnej) nale ży do Polski. W dalszej cz ęś ci pod okre śleniem „obszar arkusza Łęknica (Trzebiel)” nale ży rozumie ć tylko ich polsk ą cz ęść . Pod wzgl ędem administracyjnym obszar obu arkuszy poło żony jest w południowo- zachodniej cz ęś ci województwa lubuskiego, w powiecie żarskim. Znajduj ą si ę tu gminy: Bro- dy, Tuplice, Lipinki Łu życkie, Żary, Przewóz, Trzebiel i miasto Ł ęknica. Dwie ostatnie jed- nostki administracyjne obejmuj ą obszar arkusza Ł ęknica. Według podziału regionalnego (Kondracki, 2002) omawiany obszar arkuszy znajduje si ę w mezoregionach: Kotlina Zasiecka (makroregion Obni żenie Dolnołu życkie), Wał Mu ża- kowski (makroregion Wzniesienia Łu życkie) i Bory Dolno śląskie (makroregion Nizina Ślą- sko-Łu życka) nale żą cych do podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (fig. 1). W za- chodniej cz ęś ci arkusza Trzebiel zaznacza si ę Mezoregion Wzniesienia Żarskie b ędący ma- kroregionem Wał Trzebnicki, podprowincji Niziny Środkowopolskie. Najbardziej interesuj ącą forma morfologiczn ą jest Wał Mu żakowski. Ma on posta ć otwartego ku północy łuku, rozci ętego przez dolin ę Nysy Łu życkiej na dwie symetryczne cz ęś ci. Jego wschodnia cz ęść le ży w granicach Polski i rozci ąga si ę w kierunku SW - NE po okolice Tuplic na arkuszu Lubsko (609). Charakterystyczn ą cech ą ukształowania powierzchni tej moreny spi ętrzonej s ą ci ągi obni żeń i grzbietów (od 2 do 20 m) o szeroko ści od 10 do 200 m uło żone równolegle wzgl ędem siebie, w bardzo niewielkiej odległo ści. Obni żenia tere- nu cz ęsto wypełnione s ą wod ą. We wschodniej cz ęś ci łuku Mu żakowa mo żna zauwa żyć ła- godne pagórkowate formy (morena akumulacyjna) uło żone poprzecznie do wy żej wymienio- nych form. Wyci śni ęte ku powierzchni utwory neogenu z pokładami w ęgla były przedmiotem eksploatacji górniczej (podziemnej i powierzchniowej) od połowy XIX wieku do lat siedem- dziesi ątych XX wieku. Pozostałe po nich zapadliska wypełnion ą s ą wod ą. Na ich przedłu że- niu znajduj ą si ę tak że tzw. „rowy wietrzeniowe”. S ą to zapadliska powstałe na skutek wie- trzenia, zalegających powy żej zwierciadła wód gruntowych, pokładów w ęgla brunatnego (Ko źma, red., 2005). Kotlina Zasiecka to kilka poziomów tarasów Nysy Łu życkiej z przylegaj ącym do nich obszarem równiny wodnolodowcowej. Natomiast wyst ępuj ący na zachód od Wału Mu żakow- skiego obszar Borów Dolno śląskich to tarasy pradolinne rzeki Skrody. Wzniesienia Żarskie to obszar z wyra źnie zaznaczaj ącymi si ę na powierzchni kilkoma ci ągami moren czołowych. Najwy ższe wzniesienie 180,5 m n.p.m. znajduje si ę na wschód od Nowych Czapli, a najni żej poło żona jest dolina Nysy Łu życkiej (około 90 m n.p.m.). 5 Fig. 1. Poło żenie arkusza Łęknica i Trzebiel na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 − granica podprowincji, 2 – granice makroregionów, 2 − granice mezoregionów, 4 − granica pa ństwa Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Wzniesienia Zielonogórskie Mezoregion Wzniesie ń Zielonogórskich: 315.71– Wzniesienia Gubi ńskie Podprowincja: Niziny Sasko-Łu życkie Makroregion: Obni żenie Dolnołu życkie Mezoregiony Obni żenia Dolnołu życkiego: 315.23 – Kotlina Zasiecka Makroregion Wzniesienia Łu życkie Mezoregion Wzniesie ń Łu życkich: 317.46 – Wał Mu żakowski Makroregion: Pojezierze Leszczy ńskie Makroregion: Nizina Śląsko-Łu życka Mezoregion Nizina Śląsko-Łu życkiej: 317.74 – Bory Dolno śląskie Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Makroregion: Obni żenie Milicko-Głogowskie Mezoregion Obni żenia Milicko-Głogowskiego: 318.31 – Obni żenie Nowosolskie Makroregion