Trudo Dejonghe & Sjef van Hoof Figuur 1: Ranglijst bezoek wedstrijden hoogste klasse betaald voetbal per 10.000 inwoners (2007/2008) bezoekers per 10.000 inwoners: 0 100 200 300 400 oortbordurend op de Duitse economisch Noorwegen De reikwijdte van een dienst of product is geograaf Walter Christaller noemt de Nederland volgens Christaller de afstand die een consu- Belgische economisch geograaf Trudo België ment bereid is af te leggen om een product of V Portugal Dejonghe voetbal een consumentengeoriën- dienst te betrekken. Voor een wedstrijd in de Engeland teerde dienst waarop de concepten ‘drempel- Spanje Amsterdam Arena komen mensen uit het hele waarde’ en ‘reikwijdte’ van toepassing zijn. Argentinië land naar Amsterdam; de thuiswedstrijden Daarnaast is er volgens Dejonghe sprake van Duitsland van HFC Haarlem trekken vooral publiek uit cumulatieve causatie binnen het betaalde Italië de directe omgeving. voetbal. De fi nanciële mogelijkheden van Bron: www.european-football-statistics.co.uk betaaldvoetbalondernemingen correleren Provincie sterk met de sportieve resultaten. Meer toe- Figuur 2: Omvang marktgebied Tussen 2003 en 2007 is de ‘consumptie’ schouwers leveren meer inkomsten op. Meer Ajax en Feyenoord van het betaalde voetbal in Nederland in de inkomsten vergroten de kans op sportief hoogste divisie verder gestegen: van 177 naar succes. Sportieve successen beïnvloeden 226 bezoekers per 10.000 inwoners per op hun beurt weer de inkomsten uit recettes, thuiswedstrijd in 2007. Dat is veel vergeleken sponsoring, merchandising en tv-uitzendingen. met andere Europese landen. Daarmee blijft Het werkt als een vliegwiel waarbij het aantal het bezoek in de hoogste klasse van het toeschouwers aan de basis staat van de Nederlandse betaalde voetbal tot de top van mogelijkheden die een club heeft. de wereld behoren (fi guur 1). In Christalleriaanse termen is de drempel- In 2003 had Ajax het grootste geografi sche waarde het minimale budget en het daaraan marktgebied binnen Nederland. De traditio- gerelateerde aantal bezoekers dat een club nele top-3 (Ajax, Feyenoord en PSV) nam in nodig heeft om binnen het betaalde voetbal 2003 41% van het totale Nederlandse markt- actief te zijn. Aan de onderkant van het spec- gebied voor zijn rekening. In 2008 was dit nog trum staan clubs als FC Eindhoven (met een maar 37%. Clubs als AZ, FC Groningen, begroting van € 1,5 miljoen en gemiddeld Heerenveen en verrassend genoeg ook Spar- 1550 toeschouwers) en FC Haarlem (€ 1,8 ta verwierven een aanmerkelijk groter markt- miljoen, 1889 toeschouwers). In de top van gebied. de Eredivisie hebben Ajax en PSV de ruimste Opvallend is het geslonken marktgebied begroting: respectievelijk € 65 miljoen en van Ajax en Feyenoord (fi guur 2). De Amster- Betaald voetbal € 58 miljoen (bij 49.015 en 33.176 toeschou- damse club heeft in een aantal gebieden wers). Het grote verschil tussen de onderkant en de bovenkant van het betaalde voetbal bracht PSV-directeur Jan Reker ertoe de kleinste clubs in het betaalde voetbal in 2008 ‘subsidiejunks’ te noemen. Zij kunnen volgens Reker alleen overleven dankzij de subsidie die de Eredivisie levert aan de Eerste divisie Grijpt de provincie (zo’n € 11 miljoen in 2008). Ook KNVB-voorzitter Henk Kessler vindt dat clubs in de onderste regionen van de Eerste divisie de drempelwaarde voor betaald voetbal niet halen. Daarom wil de KNVB de Eerste divisie inkrimpen tot zestien clubs en een degradatieregeling invoeren. Daarbij de macht? worden direct ónder de Eerste divisie twee topklassen geformeerd die de doorstroom van het amateurvoetbal naar het betaald In mei 2006 schreven Sjef van Hoof en Trudo Dejonghe in Geografi e over de omvang van de geografi sche voetbal en vice versa moeten faciliteren. marktgebieden in het betaalde voetbal. Anno nu heeft de top-3 van het betaald voetbal aan belang ingeboet Betaaldvoetbalclubs die de drempelwaarde niet halen, keren zo terug naar het amateur- en trekt ‘de provincie’ steeds meer bezoekers. Nieuwe stadions zijn een wapen in de strijd. voetbal. Zo wordt de sportieve hiërarchie in het voetbal aangepast aan de veranderende FOTO: EAZY sportieve en economische situatie binnen FOTO: KICK SMEETS/HOLLANDSE HOOGTE Nederland. Het stadion van FC Twente – nieuwe ring in aanbouw. 20 geografi e | februari 2010 geografi e | februari 2010 21 Figuur 3: Ontwikkeling marktgebieden Eredivisieclubs (2003-2007) Henk van Houtum columnco u door meer bezoekers binnen het eigen marktgebied – resultaat te kunnen opleveren Gemoedelijke rebellie (fi guur 3). WK 2018/2022 og even en we maken weer de jaarlijkse omkering van waarden mee Na de moderniseringsslag in de jaren Nin zuidelijk Nederland. Net voor de gemeenteraadsverkiezingen negentig en de uitbreidingen in het eerste wordt de dagelijkse machtsorde in tal van gemeenten theatraal en decennium na de millenniumwisseling willen spottend voor een paar dagen omver geworpen. En worden de vaste veel clubs nu grotere en betere stadions maatschappelijke kaders, de lokale machtspolitieke spelletjes en de eigen bouwen. In sommige gebieden heeft dit burgerlijke identiteiten met een vette knipoog gerelativeerd. De gekozen geleid tot uitbreiding c.q. inkrimping van de Prins Carnaval zwaait voor even de denkbeeldige scepter over menige invloedsfeer. Clubs in gebieden met een be- stad in het Zuiden. De stadssleutel van de burgemeester wordt sym- perkt aantal bezoekers op 100.000 inwoners bolisch overgedragen en de stadsnaam verandert, van Roosendaal tot (ADO Den Haag, Ajax) en clubs in een ge- Nijmegen, in Tullepetaonestad en Knotsenburg. Het volk neemt voor een bied zonder concurrerende voetbalclub (FC paar dagen het heft in eigen handen. Een gemoedelijke rebellie tegen de Groningen, Heerenveen) hebben de beste politieke macht en heersende maatschappelijke orde. vooruitzichten om te groeien na een uitbrei- Ondanks eeuwenlange natievorming en nationale integratie ligt de ding van het stadion. geografi sche carnavalsgrens in Nederland nog steeds bij de grote rivieren. De KNVB wil Nederland samen met de Natuurlijk, niet iedereen in het Zuiden doet mee. Een deel mijdt het car- KBVB (de Belgische Voetbalbond) kandidaat naval, trekt zich terug in vakantiehuizen in de bossen of gaat erop uit naar stellen voor de organisatie van het WK voet- de sneeuw (al is dat deze winter niet echt nodig). Voor degenen die mee- bal in 2018 of 2022. Daarvoor zullen vijf of doen is de omkering van de sociale orde een feest. Dat manifesteert zich zes nieuwe stadions in Nederland nodig zijn het meest in de verkleedpartij waarin de stoute verleiding, stoere over- met een minimale capaciteit van 40.000 toe- drijving en/of het heimelijke verlangen een grote rol lijken te spelen. schouwers. Naast de nieuwe geplande Kuip Met carnaval wordt ieder zijn eigen fantasie. De stad verandert in een in Rotterdam (80.000 toeschouwers) en de uitvergroot toneelstuk, waarin iedereen verkleed uitgebreide Amsterdam Arena (uitbouw naar Na drie dolle dagen meespeelt. Deze maskerade zou je met fi losoof 65.000) hebben Heerenveen, Alkmaar, Guy Debord de ‘Society of the Spectacle’ kunnen Utrecht, Enschede en Eindhoven ambities terug naar de noemen, waarin het woord spektakel zowel duidt marktaandeel ingeleverd; het heeft invloed meenten als Assen, Midden Drenthe en mensen op de wachtlijst. Ook om als argu- om hun bestaande stadions te vergroten en dwaasheid van op het schouwspel, als op de gecreëerde illusie. verloren aan AZ Alkmaar (bijvoorbeeld in Grootegast. De ex-gedeputeerden Marc Calon ment te kunnen gebruiken voor de uitbreiding op WK-niveau te brengen. Uitbreiding bij de Mensen worden wat persona letterlijk ooit Heiloo, Schagen, Langedijk, Bergen, Wierin- en Henk Bleker van de provincie Groningen van ons stadion. Je wilt je verzorgingsgebied Icarus AZ Alkmaar lijkt niet opportuun na de de dagelijkse orde betekende, namelijk een masker, een komische gen) en FC Utrecht (in Driebergen Rijsen- concluderen dan ook spijtig: ‘We hadden de zo maximaal mogelijk kunnen bedienen.’ teloorgang van hoofdsponsor DSB Bank. De representatie van het zelf tegenover anderen. burg, Veenendaal, Scherpenzeel). Feyenoord Euroborg naar 35.000 toeschouwers moeten De Duitse econoom Arne Feddersen geeft nieuwe uitbreidingsgolf zal bepalend zijn De carnavalextase verenigt, verblijdt en erotiseert. Voor velen voelt het heeft marktaandeel verloren in de gemeenten uitbreiden; met een beetje politieke wil was Nijland gelijk. Feddersen heeft het over het voor de toekomstige ruimtelijke verhoudingen collectieve carnavaleske masker als een bevrijding. Dwaasheid werkt als rondom Rotterdam (Cromstrijen, Schiedam, dat haalbaar geweest’. novelty effect van nieuwe voetbalstadions: als binnen het Nederlandse betaalde voetbal. • een fantasie die de pijn van het alledaagse verzacht, schreef Erasmus al in Spijkenisse, Albrandswaard en Oud Beijer- Directeur Hans Nijland van FC Groningen het oude stadion steeds voor minstens 90% zijn werk over de lof der zotheid. Het verlangen (voor even) een ander te land). Daar heeft vooral Sparta een sterkere ziet ondanks het gebrek aan capaciteit nog is uitverkocht, valt er een aanzienlijke stijging Bronnen: zijn is een positieve kracht, het is een sociale assemblage die mensen positie verworven. veel groeimogelijkheden in Zuidwest-Drenthe van het toeschouwergemiddelde te verwach- • Dejonghe, T. 2001. Het lokalisatievraagstuk van het ongeacht afkomst of stand met elkaar verbinden kan. Voor even ben je Onderzoek van de Utrechtse studenten en in de regio Hoogeveen. In het Dagblad van ten in het nieuwe stadion. In Nederland zou topvoetbal in België.