SPONSOR KULTURY POLSKIEJ* leopoldJ11/ia11 Kro11e11be1g Prezes Rod)' /3011k11Ho11d/011'ego11 · zoinicjoll'al * Wc11~'iZC1ll ' ie. TEATR NARODOWY i 11 • roku Filhomwnii \\'{mzou ·skieJ. oraz .1po11soro1l'a l jej dz ia /a ln ość. ~fi 11 a11so1m / 1899 b11do11 ' ~' Rok za ł oże ni a I Founded in 1765 11· *Ze środkóll' Banku Ho11cl/011 ·ego \\'{11~1·:::mcie SA :::okupiono i11stm111e 11 (J' 11111 z1•cz11 e dla lr'ielkiej Orkiestr)' Teatru ~l'll!/Ó11ic:::11ej , \ 'orodo11'e,~o. ~~, Giuseppe Verdi RIGOLETTO Opera w trzech aktach I Opera in three acts Libretto FRANCESCO MARIA PIAVE I: I I EVTLRPE. EV T E R T'E V1(__1 ff - . •~ 1tf:.1 1;, 1 ?W ,-,1/~111 ~' > J; :nrf• ~ ts BANK HANDLOWY W WARSZAWIE SA Premiera I Premiere ROK 1870 12 MARCA I MARCH 1997 ZAŁOŻEN I A 00-9'i0 \i'a1V:t\\':I. ul.Chałuhi1i,kil'go H. :--h.poot 129. t<:I : W 22) (190 :\H 12. l:I\ . (() 22) 8:\0 Ol U. telex: Hl 1 Hl I hh\\' pl. •• Giuseppe Verdi RIGOLETTO Opera w trzech aktach I Opera in three acts Libretto FRANCESCO MARIA PIAVE według dramatu Victora Hugo Król się bawi after Victor Hugo's drama Le Roi s'amuse Oryginalna wersja językowa I In the original Italian Tekst polski na tablicy świetlnej według przekładu Jana Chęcińskiego Dyrygent I Conductor TIZIANO SEVERINI Reżyseria I Director GILBERT DEFLO Scenografia I Set designer EZIO FRIGERIO Kostiumy I Costumes designer FRANCA SQUARCIAPINO Przygotowanie chóru I Chorus director JAN SZVROCKI Choreografia I Choreographer ZOFIA RUDNICKA Prapremiera I World premiere 11 MARCA I MARCH 1851 Gran Teatro La Fenice, Wenecja Premiera polska I Polish premiere 8 LISTOPADA I NOVEMBER 1853 Teatr Wielki, Warszawa Rig a·le tto . Rigoletlo / ,r;.,„„ ///. Premiera obecnej realizacji I Premiere of this production 12 MARCA I MARCH 1997 XIX-wieczne projekty kostiumów Rigoletta wed łu g litografii wydanej przez Ricordiego Teatr Narodowy, Warszawa (Museo Teatrale alla Scala, Mediolan) SEZON 1996/ 97 SEASON TREŚĆ Dyrektor generalny I Genera l director Giuseppe Verdi ( 6) Janusz Pietkiewicz Opery Verdiego (11) Sekretarz generalny I General secreta1y Quattrini o Verdim (14) Dyrektor Managing director za r ządza j ący I Warszawskie prawykonania dzieł Verdiego (15) Krzysztof Torończyk „Król się bawi" Victora Hugo (18) Dyrektor artystyczny opery I Artistic director of Opera Henryk Ryszard Peryt Swo l k i eń „Rigoletto" Verdiego (25) Dyrektor artystyczny dramatu I Artistic director of Drama Jerzy Grzegorzewski „Rigoletto" w Warszawie Premiera polska ( 46) Dyrektor mu zyczny I Music director Dalsze inscenizacje (52) Grzegorz Nowak Wiktor A. Bregy Naczelny scenograf I Principal designer Między realizmem a wdziękiem konwencji (56) Andrzej Kreiitz-Majewski Zygmunt Gloger Dyrektor ba letu I Ba llet director Błaźni polscy (60) Emil Wesołowski Francesco Maria Piave Dyrektor chóru I Choru s cl irector Rigoletto (65) Jan Szyrocki Libretto w przekładzie Jana C h ęc iń s ki ego Dyrektor ds . techniki I Technica l director Obsada (81) Mirosław Łysik Twórcy przedstawienia (82-87) Dyrektor ds . administracji I Aclm inistra tive director Ryszard Grąbkowski Treść opery I Synopsis (89) Wydawnoctwo Teatru Na rodowego ISBN 83-86727-46-2 5 10 w wiosce Le Roncole w Busseto Parmy) 1813 paźd z i e rnik a p o bliżu ( K s ięstwo przychodzi na świ a t Giuseppe Fo1tunino Francesco Verdi , syn sklepikarza Carla Verdiego i wiejskiej praczki Luigi z domu Uttini. muzyczne syna , ojciec kupuje mu stary szpinet. Giuseppe 1821 D oce niaj ąc zd o l n ośc i rozpoczyna n a uk ę mu zyki u miejscowego organisty Luigiego Baistrocchiego. poparciu Antonia Barezziego, hurtownika sklep ojca 1823 D z i ę ki zao p a truj ącego a zarazem aktywnego melomana, dosta je do gimnazjum i do muzycznej c hł o pi ec s i ę sz k o ły w Busseto, kierowanej przez Ferdinanda Provesiego. Giuseppe bierze coraz w pracach miejscowej Filharmonii. 1827 żywszy ud z i a ł S po rzą d za fortepianowe, komponuje. orkiestra wykonuje publicznie jego wyc i ąg i Bu sse t a ń s k a Maestro Provesi ceni jako dobrego w nim swego u we rtur ę . c hł o p ca pi a ni s t ę w i dząc n as tę pcę. 1829 Pr ośba o przyznanie mł ode mu Ve rdiemu wa ku jącego miejsca orga nisty w pobliskiej parafii zostaje odrzucona. z poparcia Barezz iego i skromnego stypendium m1 e1scowego 1832 Ko r zys t a j ąc Towarzystwa udaje do Med iolanu. Egza min do D o br oczy nn ośc i s i ę ws t ę pn y konse1watorium (fortepian) daje wynik ni e p o m yś ln y z powodu przekroczonych 18 lat i ... nielombardzkiego pochodzenia ka ndydata. Verdi pozostaje jednak w Mediolanie. Bierze lekcje teorii i kompozycji u Vincenza Lavigny. Za jmuje s i ę r ów ni eż d y 1 yge nturą i poznaje mu zyczn<1. lit e ra turę 1836 Zostaje mianowany maestro cli musica gminy I3usseto. Poś lubi a có rk ę swego protektora, Ma rg h e rit ę Barezzi. Komponuje z towarzyszeniem fortepianu . W lipcu rodzi mu 1838 Sześć ro mansów s i ę syn Icilio, ale w sierpniu umiera córeczka Virginia. Po kontraktu pó łto rarocz n a wygaś ni ęc iu z g min ą Busseto, Verdi przenosi s i ę do Mediolanu. Za Giuse ppiny Strepponi, której partia 1839 n a m ową ś pi ewacz ki s p o d o b a ł a s i ę sopranowa w operze Verdiego Oberto, impresa rio Ba1tolomeo Merelli przyjmuje o p e r ę do wykonania w Tea tro alla Sca la. W umiera kompozytorowi me di o l a ń s kim p aźd z i e rniku syn lcilio. W listopadzie premiera Oberta odnosi znaczny sukces. Firma Ri cordi nabywa prawa publikacji opery. Podpisuje kontra kt z Merellim na komiczn<J W marcu 1840 o p e r ę Dzie ń królowania. umiera żo n a Verdiego. Po niepowodzeniu premie1y swej ope1y komicznej w Tea tro alla Sca la, Verdi bliski jest rezygnacji z zawodu kompozytora. Impresa rio Merelli próbuje za inte r eso wać go jednak nowym tematem operowym. 1842 W marcu w ielki sukces ope1y Na bucco w Mediolanie z G iu se ppin ą Strepponi w roli kobiecej. g ł ów n e j 1843 Opera Lombardczycy odnos i w Medio lanie w ielki sukces art ys tyczn y i patriotyczny. Verdi zdobywa za mówienia. Dla p e łn ą ni eza l eż n ość fin a n sową. Sy pi ą s i ę Wenecji komponuje o pe r ę Ernani do libretta mł od ego poety Francesca Marii Piavego we dłu g dramatu Victora Hugo. Obraz Achille Sca lesego, 1858 7 1844 W weneckim Gran Teatro La Fenice Ernani odnosi p e łn y sukces. Powstaje 1855 Nieszpory sycylijskie wystawione po francusku w Operze Pa1yskiej zos ta j ą dobrze pie1wsza opera Verdiego dla Rzymu - Dwaj Foskariusze, rów ni eż do li bretta Piavego. przy j ę te. Po niemal dwuletniej n i eobecnośc i Verdi powraca do Busseto. Zostaje przy j ę ta życz liwi e, Verdiego wywo łuj ą przed kurtyn ę 30 ra zy. Opera nie zdobywa 1857 Paryski sukces Trubadura. W Wenecji niepowodzenie nowej opery Verdiego jednak trwa ł ego powodzenia. Simon Boccanegra do libretta Piavego. Podobnie jest w Rimini z Arnoldem, będ ący m 1845 N ikłym sukcesom Joanny d'Arc w Mediolanie i Alziry w Nea polu towarzyszą przeróbk ą wcześ ni e j szego Stif.felia. glosy o twórczej dekadencji Verdiego. Istotnym powodem są s ł abe libretta i k o ni ecz ność ec hu . s i ę komponowania w s t ały m pośp i Na lamach „Kuriera Warszawskigo" ukazuje 1859 Entuzjastyczne przyjęcie premiery Balu maskowego w rzymskim Teatro Apollo. pie1wsza wzmianka „o panu Verdi". 29 kwietnia Verdi i Strepponi biorą cichy ś l ub w kośc i e l e w Coll onges-Sous-Saleve w Sabaudii. Kompozytor zostaje wybrany w Busseto do przedstawicielstwa maj ącego 1846 Wenecki sukces Attyli przywraca Verdiemu zachwiarn1 nieco p o pu l a rn ość. Zły w Turynie g losować za przyłączeni e m Ks i ęstwa Parmy do Piemontu pod berłem przysz ł ego sta n zdrowia zmusza go do rezygnac ji z zaproszenia do Londynu . Rozpoczyna pracę króla zjednoczonych Wioch. nad Makbetem, swoją pi e 1 wszą ope rą sze k s pi rows k ą. wego 1861 Pod osobistym naciskiem Cam illa Cavoura , w ł aśc i poli tycznego przywódcy 1847 Sukces Makbeta we Florencji. Powodze nie premie1y Zbójców w Londynie. Verdi całych j ed noczącyc h s i ę Wioch, Verdi przyjmuje wybór na posła do pie1wszego włoskiego odrzuca korzys tn ą o fe rt ę lond y ń s ki ego impresa ri a Benjamina Lumleya, nie m ogąc uwo l ni ć parlamentu , któ1y w tym samym roku poweź mie hi s t o 1 yczną decyzję utworzenia Królestwa w ł osk i c h Pa1yża s i ę od swych kontraktów. Przerabia dla Lombardczyków. Opera ta, Włoskiego. Śmierć Cavoura ws tr ząsa Verdim g ł ęboko. Na zamówienie Petersburga wystawiona tam pod tytulemjerozolima, doznaje raczej c hł od n ego przyjęc i a. W P a 1 yż u rozpoczyna pracę nad operą Moc przeznaczenia. W grudniu odbywa pie1wszą podróż Ve rdi zb li ża s i ę do Gi useppiny Strepponi , wiążąc s i ę z ni ą na cale życie. do Petersburga. Prem iera nowej ope1y zostaje jednak przesunięta do przysz ł ej jesieni. 1848 Jako św i ade k przebiegu rewolucji lutowej, oba l ając e j Ludwika Filipa, podpisuje 1862 Z okazji światowej wystawy w Londynie komponuje Verdi Hymn narodów, Verdi płomienny protest patriotów włoskich przeciwko tyranii austriackiej w Lombardii kantatę do tekstu Arriga Boita.