AГƏRBAВCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAГİRLİВİ AГƏRBAВCAN MEMARLIQ VƏ İNŞAAT UNİVERSİTETİ ELMİ ƏSƏRLƏR AZERBAIJAN MINISTRY OF EDUCATION AZERBAIJAN UNIVERSITY OF ARCHITECTURE AND CONSTRUCTION SCIENTIFIC WORKS - № 1 BAKI-2011 BКş RОНКФЭШЫ: G.H.Məmmədova BКş ЫОНКФЭШЫuЧ müКЯТЧТ: A.R.Şərifov Məsul katib: X.N.Quliyeva Redaksiya heyəti: F.M.CəfəroЯ, N.C.AbНuХХaвОЯa, İ.R.SaНıqoЯ, İ.Ə.MОСНТвОЯ, F.M.HüsОвnoЯ, T.A.ƏХТвОЯ, Ə.M.İsaвОЯ, H.O.OМaqoЯ, K.Ə.ƏХТвОЯ, X.Q.SОвПuХХaвОЯ, N.H.AğaвОЯ, T.Ə.AbНuХХaвОЯ, H.S.Məmmədov, Z.S.Musayev, Y.M.PТrТвОЯ N.M.Ağabəyli, A.M. HaМıвОЯ, M.F.Cəlilov, K.M.Məmmədov -------------------------------------------------------------------------------------- .. a: .. : .. я я: .., ..А, ..ы, .А., .., .А.А, А.., .., К.А.А, .., ..А, .А.А, .., .., .., ..А, А.., .., К.. --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- Chief Editor: G.H.Mammadova Deputy Chief Editor: A.R.Sharifov Secretary responsible: H.N.Guliyeva Editorial Board: F.M.Jafarov, N.D.Abdullayeva, I.R.Sadigov, I.A.Mehdiyev, F.M.Huseynov, T.A.Aliyev, A.M.Isayev, G.O.Ojagov, K.A.Aliyev, H.G.Seyfullayev, N.G.Agayev, T.A.Abdullayev, H.S.Mammadov, Z.S.Musayev, Y.M.Piriyev, N.M.Agabayli, A.M.Hajiyev, M.F.Jalilov, K.M.Mammadov. "EХmТ ƏЬərlər" я Brief information about УuЫЧКХı ЛКЫədə qıЬК məlumat « » "Scientific Works" journal “ElmТ əsərlər" Уurnalı Aгər- Ж « » "Scientific Works" journal baвМan RespublТkası Mətbuat və is registered by certificate 313 İnПormasТвa NaгТrlТвТnТn Kütləvi from April 2, 1996 by the İnПormasТвa VasТtələrinin qeydə И Ministry of Press and Infor- alınması haqqmНa 02 aprel 1996-Мı Тl А mation of Azerbaijan Republic. tarixli 313 saвlı Şəhadətnaməsi ilə № 313 02.04.1996 The journal is issued twice qeydə alınmışНır. Jurnal: Ж a year and has the following mОmКЫХıq, : sections: ТЧşККЭ, , Architecture, mexanika və , Construction, iqtisadiyyat , Mechanics and bölmələrindən ibarət olub ildə , Economics. iki dəfə хıбır. - The founder of the journal TəsТsхТ Memarlıq və İnşaat А - is Azerbaijan University of Universitetidir. Jurnal Azərbaycan А C- Architecture and Construction. RespublТkası PreгТНentТ вanınНa AlТ . The journal is included into AttestasТвa KomТssТвasının reвes- Ж the register of Higher Certifica- trinə fəlsəfə Нoktorluğu və doktorluq - tion Board under the president of НТssertasТвalarının natТМələrini dərc , Azerbaijan Republic for publis- etdirmək üхün НaбТl eНТlmТşНТr. hing dissertation works of Jurnal texniki elmlər üzrə refe- - Doctors of Philosophy and Doc- rativ məlumatlarm beynəlxalq ingilis ( ) tors of Sciences. НТllТ baгasına НaбТl eНТlmТşНТr- . The journal is included into «İNSPEC». Ж - international English- speaking - abstract and information basis technical sciences -«İNSPEC». «İNSPEC». Ünvan: Address: AzəЫЛКвМКЧ RОЬpuЛХТФКЬı, AГ- 1073, : я Azerbaijan Republic, AZ- 1073, A.Sultanova küçəsi 5, -1073, A.Sultanova street, 5 Telefon: (99412) 439 07 25 . 5, Tel: (99412)4390725 Faks: 498 78 36 : (99412) 4390725 Fax: (99412)4987836 www.azmiu.edu.az : 4987830 www.azmiu.az e-mail: www.azmiu.edu.az e-mail: [email protected] e-mail: [email protected] [email protected] "Direct Media" MMC MemКrХıq Elmi əsərlər UOT 711.4 M.Rustami Namilə [email protected] AzərЛКвМКn MemКrХıq və İnşККt UnТversТtetТ, IRAN ŞƏHƏRLƏRINDƏ FIZIKI VƏ MƏNƏVI CƏHƏTDƏN KÖHNƏLMIŞ SAHƏLƏRIN REABİTLITASIYA VƏ RENOVASIYASININ NƏZƏRI ƏSASLARI Qacarilər dövründə böyük arabalardan istifadə və avtomobillərТЧ şəhərlərə НКбТХ ШХЦКsı ТХə şəhərlərdə вОЧТ РОЧТş prШspОФЭХərТЧ вКrКНıХЦКsı ЦəsələsТЧТЧ ШrЭКвК qШвЮХЦКsıЧК Яə bu səbəbdən prospektlərin xaric ölkə ЦОЦКrХıq üsХЮЛХКrı ТХə sКХıЧЦКsıЧК ЛКбЦКвКrКq 1921-ci ilə qədər olan dövrü qəНТЦ ЦОЦКrХıq Яə şəhərsalma ənənəsТЧТЧ НКЯКЦı ФТЦТ qəbul etmək olar və qeyd olunan tarixədəФ вОЧТ ЦОЦКrХıq üsХЮЛХКrı ТrКЧ ЦОЦКrХıq Яə şəhərsКХЦКsıЧК Нərin təsir edə bilməЦТşНТr. MəşrЮЭə ТЧqТХКЛıЧНКЧ Яə İrКЧНК вОЧТ ЦədəЧТ qЮrЮЦХКrıЧ ПШrЦКХКşЦКsı Яə bələdiyyə qanun- ХКrıЧıЧ ЭəsdiqindəЧ sШЧrК, şəhərlərin qəНТЦ qЮrЮХЮşХКrıЧК ЦüНКбТХə müzakirə mövzusuna çevrildi. Belə ФТ, ЛЮrКНК ЦöЯМЮН ШХКЧ şəhərlərТ ЛКş ЯОrЦТş вОЧТ sənaye dəвТşТФХТkləri ilə ЮвğЮЧХКşНırЦКq ХКгıЦ РəХТrНТ. İКrКЧНК СəвКЭК ФОхТrТХЦТş Яə sЭЮrФЭЮr ПШrЦКЧı pШгКrКq qЮrЮХЮşХКrКrКsı ЛКğХıХığı КrКНКЧ qКХНırКЧ ЛЮ Эədbirlər, praktiki olaraq fəaliyyətini itirməЦТş Яə bir-birinə ЛКğХı ШХКЧ ЭКrТбТ qЮrЮХЮşК zərbə vurdu və əksər şəhərlərdə mövcud əsКs sЭrЮФЭЮr qЮrЮХЮşЮЧЮ Яə ШЧХКrıЧ ШЧЮrğК süЭЮЧЮ СОsКЛ ШХЮЧКЧ ЛКгКrХКrı, pКrхКХКНı. BЮ Мür ЦüНКбТХələrТ İrКЧıЧ əksər ЭКrТбТ şəhərlərində, o cümlədəЧ ŞТrКг, İsПКСКЧ, Вəzd, HəməНКЧ, ƏrНəbil, Semnan və s. şəhərlərdə ЦüşКСТНə etmək mümkündür. İrКЧНК şəhər sЭrЮФЭЮrХКrıЧК ЦüНКбТХə 1925-ci ildən etibarəЧ ЛКşХКЧЦışНır. İФТЧМТ НЮЧвК ЦüСКri- bəsindən öncəki dövrədək, yəni 1941-ci ilədəФ ЛКğХКвıМı вШХХКrıЧ бəritələrТЧТЧ СКгırХКЧЦКsı Яə bəzi keхТН вШХХКrıЧıЧ РОЧТşХəndirilməsi məsələsi ən mühüm tədbirlərdən hesab olunurdu. Bu dəyişТФ- likləri həyata keçirən insanlar isə бКrТМТ (FrКЧsКХı Яə Almanlar) məmurlar və avropada təСsТХ КХıЛ öХ- kəyə qКвıНКЧ вОrХТ ЯətəЧНКşХКr ТНТ. RгК şКСıЧ НöЯrüЧНən (1925) etibarəЧ ЛКşХКЧЦış şəhər strukturla- rıЧК ЛЮ şəkildə müdaxilələr, real zəruriyyətdən deyil, müasirlik və yenilik tələb edən mədəni-icti- mai xüsusiyyətlərə diqqət yetirmədəЧ AЯrШpК şəhərlərТЧТ вКЦsıХКЦКqХК Сəyata keçirilirdi. Bu səbəb- dən də, digər OrЭК Şərq, Asiya və AПrТФК şəhərlərТ ФТЦТ İrКЧıЧ НК əksər şəhərlərimizdə КЯrШpКЧıЧ birЛКşК Яə вК НШХКвı вШХХК ЧüПЮгЮЧЮЧ ЭəsТrТ КХЭıЧНК Яə kortəЛТТ şəkildə Avropa ölkələrində olan Pa- risdəki Husman modeli tətbiq edildi və şəhər ТЧФТşКПı pКrхКХКЧНı. BЮ prШsОsТЧ ТХФ Цərhələsində şəhər ЦШЧШЦКЧХКrıЧıЧ ЦüСКПТгəsi və qШrЮЧЦКsı ЦəsələsТ ШrЭКвК qШвЮХЮrНЮ. OНЮr ФТ, İrКЧНК НК şəhərlərdə РОЧТş ПШrЦКНК prШspОФЭХərТЧ sКХıЧЦКsı гКЦКЧı, öХФədəki əksər tarixi binalar da restavrasiya olundu. Amma tədricən tarixi ərazilərin də mühafizə və qШrЮЧЦКsı Цəsələsi müzakirəyə qoyuldu və həmin məsələlər ЛКş pХКЧНК Яə müfəssəХ pХКЧХКşНırıХmada öz əФsТЧТ ЭКpНı. 1968-1972-ci illər ərzində inqilabdan öncəФТ НörНüЧМü КЛКНХıq Яə ТЧşККЭ prШqrКЦı хərçivəsində, qə- dim məhəllələrdə renovasiya mövzüsü əksər planlarda nəzər diqqətində ШХЦЮşНЮr. HəЦТЧ ТЧşККЭ Яə abadХıq prШqrКЦıЧНК, ЛəzilərТ üхüЧМü prШqrКЦНК sЭКrЭ КХЦış 20 şəhərТЧ pКş pХКЧХКrı, Эəsdiqləndi və icra edilmə məqsədi ilə şəhər bələdiyyə idarəsinə göndərildi. Sözü gedən dövrdə СКгırХКЧЦış əksər ЛКş pХКЧ- ХКrıЧ şəhərlərdəki tarixi mərkəzlərə вКЧКşЦК ЭərгТ ЛКбıЦıЧНКЧ КşКğıНКФı ЧöqsКЧХКrХК вКННК qКХЦışНır: 3 3 MemКrХıq Elmi əsərlər MöЯМüН şəСərХərТЧ sЭrЮФЭЮr qЮrЮХЮşХКrıЧК НТqqəЭsТгХТФ Яə ТЧЭОqrКsТвКЧıЧ ШХЦКЦКsı Яə qəНТЦ ərКгТХərТЧ вОЧТ ТЧФТşКПХКr qКrşısıЧНК гəТПХəЧНТrТХЦəsТ; MəНəЧТ-ТМЭТЦКТ бüsЮsТввəЭХərə Яə qəНТЦ ЦəСəХХəХərТЧ sЭrЮФЭЮrЮЧК НТqqəЭsТгХТФ; MöЯМЮН qЮrЮХЮşЮЧ sЭrЮФЭЮr ОХОЦОЧЭ Яə СТssəХərТЧə Яə ШЧХКr КrКsıЧНК ЛКğХıХığıЧ qШrЮЧЮЛ sКбХКЧıХЦКsıЧК ШХКЧ НТqqəЭsТгХТФ; MКХТввə prШqrКrЦХКrı Яə qəНТЦ qЮrЮХЮşХКrıЧ rОКЛХТЭКsТвК Яə ЭəşФТХШХЮЧЦК ТЦФКЧıЧК ШХКЧ НТqqəЭsТгХТФ; AЯЭШЦШЛТХХərТЧ sКвı Яə ЭəЭЛТq ШХЮЧЦЮş ЦШНОХХərТЧ ЭəХəЛКЭХКrı Чəгərə КХıЧЦКНКЧ ЧəqХТввКЭ ТЦФКЧХКrıЧК üsЭüЧХüФ ЯОrЦəФ; NəгКrəЭ qЮrЮЦЮЧЮЧ ТşЭТrКФ ОЭЦəЦəsТ Яə pХКЧХКrıЧ spОФЮХвКsТвК ЯКsТЭəsТЧə хОЯrТХЦəsТ. Həmin dövrdə müxtəlif semiar və konqreslər təşФТХ ШХЮЧЦЮş Яə ЦОЦКrХıq, şəhərsalma və şəhərlərТЧ ЭКrТбТ qЮrЮХЮşХКrıЧıЧ rШХЮ ЛКrədə müzakirələr КpКrıХЦışНır. OЧХКrНКЧ ən əhəmiyyətlisi КşКğıНКФıХКr ШХЦЮşНЮr: Birinci dövrə КТН ЭopХКЧЭıХКr (1970-1976) - MОЦКrХКrıЧ ЛТrТЧМТ BОвЧəХбКХq KШЧqrОsТ (AЛКНХıq-ТЧşККЭ Яə ВКşКвış EЯХərТ NКгТrХТвТ, İsПКСКЧ - 1970); - Tarixi bina və şəhərlərin bərpКsı üгrə seminar (Tehran Universiteti, Tehran - 1971); - İrКЧ ЦОЦКrХığı-İrКЧıЧ ЦüКsТr ЦОЦКrХığı ЦöЯгЮsЮ üгrə ЛТrТЧМТ sТЦpШгТЮЦ (AЛКНХıq-ТЧşККЭ Яə ВКşКвış EЯХəri Nazirliyi, Tehran - 1972); ƏnənəЯТ ЦОЦКrХıqХК вОЧТ ТЧşК ЦОЭШНХКrıЧıЧ КrКsıЧНК вКrКЧК ЛТХəcəФ ЛКğХıХığıЧ КrКşНırıХЦКsı mövzusuna dair ilk Beynəlxalq Konqresdə (1970), ilk dəfə ШХКrКq, ЭЮrТгЦ ЦОЦКrХığı sКСəsi üzrə bir neçə məşСЮr şəxiyyətlər həmin elmi konqresə gələrək ənənə və texnologiya və гКЦКЧsıгХıq бüsЮsЮЧНК ЯОrТХЦТş ЛТr ЧОхə sЮКХХК ЛКğХı ЦüгКФТrələr КpКrНıХКr. KШЧqrОsТЧ ЭöЯsТвələri, ümumilikdə şəhər qЮrЮХЮşЮЧНК ЛТЧКХКrıЧ ЦüСКПТгəsi və bərpКsı Яə ЛЮ ЦüСüЦ ТşТЧ Сəyata keçirilməsinin zəruriliyinə yönəХЦТşНТ. BЮ Цənada, həmin koЧqrОsТ ЛЮЧНКЧ sШЧrК ФОхТrТХЦТş ФШЧqrОsХər üçün ЛКşХКЧğıМ ФТЦТ Нəyərləndirmək mümkündür. Sözügedən konqresdə irəХТ sürüХЦüş əsas mühüm təkliflər КşКğıНКФıХКrНКЧ ТЛКrəЭ ШХЦЮşНЮr: KШЧqrОsНə ТşЭТrКФ ОНəЧХər ФШЧqrОs əsЧКsıЧНК İrКЧıЧ ЭКrТбТ ЛТЧК Яə şəСərХərТЧТ РörЦəФ ПürsəЭТ əХНə ОЭЦТş ШХНЮХКr Яə İrКЧıЧ ЦОЦКrХıq Яə ЦəНəЧТ ТrsТЧə ШХКЧ ОСЭТrКЦХКrıЧı РösЭərə ЛТХЦəФ ТЦФКЧıЧК ЦКХТФ ШХНЮХКr. BЮ ЦəНəЧТ ТrsТЧ НərФ ОНТХЦəsТ, ЦüСКПТгəsТ Яə ШЧХКrıЧ СКгırФТ İrКЧ МəЦТввəЭТ, ПТгТФТ Яə ЦКННТ ЦüСТЭТ ТХə ЭərФТЛ ОНТХЦəsТ qКхıХЦКгНır. İrКЧ ТМЭТЦКТввəЭТЧНə МərəвКЧ ОНəЧ НəвТşТФХТФХər prШsОsТЧНə şəСər Яə rКвШЧХКrНК ЦöЯМЮН ШХКЧ НəвərХТ ТЧМəsəЧəЭ ЧüЦЮЧəХərТ Яə qЮrЮХЮşХКrıЧ ЦüСКПТгəsТ Яə ЛərpК ОНТХЦəsТ ТşХərТЧə бüsЮsТ НТqqəЭ вОЭТrТХЦəХТНТr. HəЦТЧ ФШЧqrОsНə ТşЭТrКФхıХКrıЧ НТqqəЭТЧТ ТЧsКЧ Яə ШЧЮЧ вКşКНığı ЦüСТЭТЧ ФОвПТввəЭ Яə ФəЦТввəЭ ЛКбıЦıЧНКЧ НКСК НК РОЧТş ПШrЦКНК öвrəЧТХЦəsТ ТХə ЧəЭТМəХəЧəЧ prШqrКЦ Яə ЭəНqТqКЭ ТşХərТЧə вöЧəХНТХНТ. BЮ ТsЭТqКЦəЭНə İrКЧıЧ rОРТШЧКХ ЦОЦКrХığı Яə ЦəsФЮЧХКşЦК ЧüЦЮЧəХərТ ЛКrəНə ТЧПШrЦКsТвКХКrıЧ ЭШpХКЧıХЦКsı бüsЮsТ öЧəЦ НКşıЦКХıНır. Tehran Universitetində İrКЧ Яə İЭКХТвК ЭəНqТqКЭхıХКrıЧıЧ ТşЭТrКФı ТХə İrКЧıЧ ЭКrТбТ ЛТЧК Яə şəhərlərТЧТЧ rОsЭКЯrКsТвКsıЧК НКТr sОЦТЧКr ЭəşФТХ ОНТХНТ (TОСrКЧ-dekabr 1971). Həmin seminarda ЭКrТбТ