Koło Historii Czasopismo afiliowane z Instytutem Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Redakcja Kamil Michaluk (redaktor naczelny), Damian Podoba (redaktor tematyczny), Angelika Babiarz (redaktor językowy), Natalia Kopytko (redaktor językowy), Michał Krzyżanowski (redaktor językowy) Rada Naukowa Arkadiusz Adamczyk (UJK-Filia Piotrków Trybunalski), Cristina González Caizán (UW), Grzegorz Jawor (UMCS), Patrycja Jakóbczyk-Adamczyk (UJK-Filia Piotrków Trybunalski), Krzysztof Kania (UMK), Robert Litwiński (UMCS), Janusz Mierzwa (UJ), Imre Molnár (MSZ Republiki Węgier), Ivan Monolatij (Narodowy Uniwersytet Przykarpacki w Iwanofrankiwsku), Xavier Móreno Juliá (Uniwersytet Rovira i Virgili Tarragona), Jacek Piotrowski (UWr), Marek Sioma (UMCS), Dariusz Słapek (UMCS), Andrej Tóth (Uniwersytet Śląski w Opawie), Marek Woźniak (UMCS) Adres Redakcji Koło Naukowe Historyków Studentów UMCS w Lublinie Instytut Historii pl. Marii Curie-Skłodowskiej 4a 20-031 Lublin www.knhs.umcs.lublin.pl/kh.php Koło Historii numer 15 Lublin 2014 Recenzenci dr Konrad Bobiatyński, dr Wiesław Bondyra, dr Csilla Gizińska, dr hab. Dariusz Kupisz, dr hab. Paweł Pieniążek, prof. UŁ, dr hab. Monika Rzeczycka, prof. UG, prof. zw. dr hab. Ilona Skupinska-Løvset, dr Zdzisława Specht-Abramiuk, prof. zw. dr hab. Janusz Szczepański, dr Mirosław Szumiłło, dr Jerzy Ternes, dr Michał Tomaszek, dr Roman Wysocki, dr Joanna Złotkiewicz-Kłębukowska Tłumaczenia na język angielski Edyta Sudak Tłumaczenia na język niemiecki Luiza Malendowska Tłumaczenia na język rosyjski Hanna Kaubasiuk © Copyright by Koło Naukowe Historyków Studentów UMCS ISSN 1505-8530 Wersją pierwotną czasopisma jest wersja papierowa Skład i okładka AZKO Anna Kowalczyk Druk – „Elpil”, ul. Artyleryjska 11, 08-110 Siedlce Nakład – 140 egzemplarzy Od Redakcji Oddajemy Czytelnikom piętnasty numer periodyku naukowego „Koło Histo- rii”, który ukazuje się od 1998 r. pod stałą opieką merytoryczną Dyrekcji Insty- tut Historii oraz władz dziekańskich Wydziału Humanistycznego Uniwersyte- tu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Czasopismo, redagowane i wydawane staraniem członków Koła Naukowego Historyków Studentów UMCS, daje możliwość prezentacji dorobku naukowego zarówno studentom będącym jego członkami, jak również reprezentantom kie- runków humanistycznych innych uczelni wyższych z kraju i zagranicy. „Koło Hi- storii” umożliwia im stałe doskonalenie warsztatu naukowego, czemu służą re- cenzje tekstów dokonywane przez pracowników naukowych w stopniu doktora i wyższym. Nad poziomem merytorycznym czuwa Rada Naukowa w skład której wchodzą historycy z Czech, Hiszpanii, Polski, Ukrainy i Węgier. Treść artykułów odzwierciedla zainteresowania badawcze Autorów artyku- łów. W aktualnym numerze przeważają artykuły powstałe na bazie wystąpień ze zorganizowanej przez KNHS UMCS ogólnopolskiej studencko-doktoranckiej konferencji „Motyw śmierci i umierania – od starożytności po dzień dzisiejszy”. Cieszy również fakt, że udało nam się zgromadzić teksty z tak różnych dziedzin jak historia, archeologia, literaturoznawstwo, teologia czy fi lmoznawstwo. Autorami są reprezentanci ważnych ośrodków akademickich w Polsce: Lublina, Warszawy, Łodzi i Gdańska. Piętnasty numer „Koła Historii” w niczym nie ustępuje edycjom wcześniej- szym. Także w nim ważne miejsce zajmują działy prezentujące recenzje wydawni- cze, miscellanea i sprawozdania z ważnych wydarzeń. Szczególną troską otaczamy edytorską i redakcyjną szatę prezentowanego czasopisma. Naszą ambicją jest, aby synteza profesjonalnego poziomu wydawniczego i równie wysokiej jakości me- rytorycznej tekstów pozwoliła na rozwój naszego periodyku tak, aby stał się on cenioną w środowisku marką. Służyć temu będą również nasze starania o wpisa- nie go na listę czasopism punktowanych przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Dziękujemy opiekunowi KNHS dr. hab. Markowi Siomie, który wspierał nas radą i służył pomocą podczas procesu przygotowywania piętnastego numeru „Koła Historii”. Podziękowania należą się również członkom Rady Naukowej i Re- cenzentom artykułów niniejszego numeru, których cenne wskazówki i uwagi po- zwoliły podnieść poziom merytoryczny wydawanego przez nas periodyku Redakcja wyraża nadzieję, że szesnastoletnia tradycja edycji studenckie- go periodyku naukowego „Koło Historii” w Uniwersytecie Marii Curie-Skło- dowskiej w Lublinie zostanie nie tylko utrzymana, ale będzie rozwijana przez następców. Redakcja Spis treści Od Redakcji . 5 ARTYKUŁY Justyna Dworniak Rzymskie spojrzenie na śmierć. Pogrzeb i rytualne oczyszczenie w okresie Republiki i Imperium Romanum na przykładzie miasta Rzym. 13 Łukasz Kosiński Rytuał śmierci i pogrzebu opata we wczesnej hagiografi i irlandzkiej na przykładzie Vita Sancti Columbae. 23 Jan Gawron Napoić krwią bogów, czyli jak wyglądały mexickie ofi ary z ludzi . 31 Paulina Rudnik Słodka śmierć od obsydianowego noża, czyli rzecz o mexickich świętach Toxcatl i Panquetzaliztli . 41 Tomasz Krok Motyw śmierci przedstawiony na kartach Malleus Malefi carum . 49 Iwona Górnicka Obraz sarmackiej ceremonii pogrzebowej w świetle wybranych źródeł narracyjnych . 59 Ewelina Powroźnik, Małgorzata Moskal Rzecz o królewskim ceremoniale pogrzebowym epoki Wazów na przykładzie uroczystości funeralnych Zygmunta III i Konstancji. 69 Kamil Michaluk Święci i niewinnego życia… Sarmaci w Rzepisze F. S. Jezierskiego na tle poglądów historiozofi cznych polskiego Oświecenia . 77 Damian Podoba Wojewoda Jeremi Wiśniowiecki wobec powstania Chmielnickiego . 87 Michał Krzyżanowski Masakra w Teintsin jako przykład konfl iktu kulturowego w okresie dynastii Qing . 97 Joanna Łaszcz Trzy śmierci w „Bajce starego prokuratora” Michaiła Arcybaszewa . 107 Ariel Orzełek Kontrowersje wokół próby samobójczej gen. Kazimierza Sosnkowskiego w maju 1926 roku . 115 Andrzej Dąbrowski Oblicza śmierci w obozach koncentracyjnych (na przykładach z KL Dachau i KL Lublin). 125 Grzegorz Bednarczyk Naukowcy w służbie śmierci. O metodach eliminacji wrogów politycznych ZSRR . 135 Jowita Mróz Oblicza śmierci w fi lmach Ingmara Bergmana . 143 Agnieszka BarÁtka Wystawa róż – Istvána Örkénya historie o umieraniu . 153 Marta Nowak Wpływ buddyzmu na postrzeganie śmierci podczas ludobójstwa w Demokratycznej Kampuczy. 163 Danuta Stasiak Wszyscy podlegają prawu śmierci. Morte moris – śmiercią umrzesz . 173 MISCELLANEA Sylwia Szyc Sprawa powrotu do ojczyzny dzieci oraz młodzieży północnokoreańskiej przebywającej w Polsce w latach 1951–1959 w świetle wybranych dokumentów . 185 RECENZJE Ariel Orzełek Ireneusz Wojewódzki, Kazimierz Sosnkowski podczas II wojny światowej. Książę niezłomny czy Hamlet w mundurze?, Warszawa 2009, ss. 631 . 197 Angelika Babiarz Michał Heller, Filozofi a przypadku. Kosmiczna fuga z preludium i codą, Kraków 2012, ss. 332. 203 Joanna Kozyra Pozycja prawna kobiet w dziejach, red. Stanisław Rogowski, Wyd. Kolonia Limited, Wrocław 2010, ss. 266 . 211 Katarzyna Matyjasik Kościół Katolicki w Polsce. Organizacja, zarządzanie, funkcje społeczne, red. nauk. Mirosław K. Szpakowski, Wydawnictwo Knowledge Information Center, Zamość 2013, ss. 225. 216 SPRAWOZDANIA Michał Krzyżanowski Sprawozdanie z XXII Ogólnoposkiego Zjazdu Historyków Studentów w Gdańsku . 223 Grzegorz Sadecki Sprawozdanie z Ogólnopolskiej Interdyscyplinarnej Studencko-Doktoranckiej Konferencji Naukowej „Motyw śmierci i umierania – od starożytności po dzień dzisiejszy”. 224 Ewa Zielińska Sprawozdanie z konkursu Małe ojczyzny w relacjach bliskich. Edycja druga: Sport w mojej małej ojczyźnie też ma ciekawą historię . 225 Artykuły Justyna Dworniak Łódź Rzymskie spojrzenie na śmierć. Pogrzeb i rytualne oczyszczenie w okresie Republiki i Imperium Romanum na przykładzie miasta Rzym Rzymskie podejście do grzebania zmarłych w epoce Republiki i wczesnego Imperium (okres od około 250 r. p.n.e. do 250 r. n.e.) zostało określone w du- żej mierze przez różne przekonania religijne i kulturowe, a także wiarę w dalsze istnienie duszy po śmierci oraz koncepcję „śmierci jako zanieczyszczenia życia”1. Ponadto, procedury prawne i inne przepisy były silnie uzależnione od względów praktycznych higieny2. W niniejszym artykule chciałabym przedstawić rzymskie spojrzenie na śmierć i pogrzeb z perspektywy religijnej jako rytuału, ale także po- ruszyć kwestie kulturowe i prawne oraz odnieść się do zagadnienia higieny, które jest ściśle związane z omawianym tematem. Chociaż zakres podawanych informa- cji ogranicza się do samego Rzymu, rozumianego jako miasto, można przyjąć, że wszelkie zagadnienia dotyczą także innych miast Imperium i obszarów Półwyspu Apenińskiego w danym okresie. Poglądy religijne dotyczące dalszego istnienia lub całkowitego zniknięcia du- szy po śmierci zawsze odgrywały decydującą rolę w sposobie, w jaki zmarły był traktowany. Ważna była także wiara, że dusza zmarłego może wywierać dobry lub zły wpływ na jego rodzinę oraz potomków. Dlatego tak dużo czasu Rzymianie po- święcali na odpowiednie przygotowanie zmarłego oraz godne pochowanie ciała. Jak można się spodziewać, kwestia ta nie była jednolita w starożytnym Rzymie. Przekonania religijne zmieniły się na przestrzeni wieków, a pełne spectrum po- glądów panujących w omawianym okresie na terenie miasta Rzymu zaczyna się od koncepcji mówiącej, że nie istnieje życie po śmierci, do stwierdzenia, że du- sza po śmierci nie umiera wraz z ciałem3. Przykłady tej ostatniej myśli widoczne są szczególnie w chrześcijańskiej wizji4 życia po życiu. J. M. C. Toynbee w swojej książce Death and burial in the Roman world5 jest zdania, że za sprawą znaczenia 1 Lucretius, De Rerum natura, III. 1087–1094;