P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BO ĆKI (458) Warszawa 2011 Autorzy: Eugeniusz Sztromwasser*, Paweł Kwecko*, Jerzy Miecznik*, Jerzy Król**, Małgorzata Marczak** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Olimpia Kozłowska* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska* * - Pa ństwowy Instytut Geologiczny-Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Kwidzy ńska 71, 51-415 Wrocław ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2011 Spis tre ści I. Wst ęp (E. Sztromwasser) ...................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (E. Sztromwasser) ......................................... 4 III. Budowa geologiczna (E. Sztromwasser) .............................................................................. 8 IV. Zło Ŝa kopalin (E. Sztromwasser) ........................................................................................13 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (E. Sztromwasser) ........................................................17 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin (E. Sztromwasser) ..................................19 VII. Warunki wodne (E. Sztromwasser) ...................................................................................22 1. Wody powierzchniowe....................................................................................................22 2. Wody podziemne.............................................................................................................23 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 26 1. Gleby (P. Kwecko) .......................................................................................................... 26 2. Pierwiastki promieniotwórcze (J. Miecznik) ....................................................................29 IX. Składowanie odpadów (M. Marczak, J. Król)....................................................................32 X. Warunki podło Ŝa budowlanego (E. Sztromwasser) ............................................................ 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (E. Sztromwasser) ............................................................ 40 XII. Zabytki kultury (E. Sztromwasser) ................................................................................... 44 XIII. Podsumowanie (E. Sztromwasser, J. Król, M. Marczak) ................................................ 47 XIV. Literatura …………………............................................................................................ 48 I. Wst ęp Arkusz Bo ćki Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) w zakresie planszy A został wykonany w Oddziale Dolno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego we Wrocławiu. Przy jej opracowywaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Bo ćki Mapy geologiczno- gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP), wykonanym przez GEOCONSULT Sp. z o. o. w Kielcach (Stoi ński i in., 2007). Map ę wykonano zgodnie z instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski (Instrukcja..., 2005), na podkładzie topograficznym w układzie „1942”. Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Zagro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składowania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: ko- paliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, warunki pod- ło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa przedstawia stan rozpo- znania i eksploatacji złó Ŝ kopalin oraz zasi ęg obszarów perspektywicznych na tle wybranych elementów środowiska przyrodniczego, kulturowego i infrastruktury technicznej. Plansza B została wykonana w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą ele- menty wiedzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowa- niu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogorszyć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczysz- czenia gleb i osadów dennych wód powierzchniowych są u Ŝyteczne do wskazywania opty- malnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa jest adresowana przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw 3 o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na ma- pie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe mog ą stanowi ć ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Warszawie, Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, w archiwach Podlaskiego Urz ędu Marszałkowskiego i Podlaskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Białymstoku. Wykorzystane zostały równie Ŝ informacje uzyskane w starostwach w Bielsku Podlaskim, Siemiatyczach i Hajnówce, urz ędach gmin, nadle śnictwach, u u Ŝytkowników złó Ŝ oraz pochodz ące z bazy danych Systemu Gospodarki i Ochrony Bogactw Mineralnych MI- DAS. Zebrane informacje zweryfikowano w czasie zwiadu w terenie. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin z obszaru arkusza zamieszczono w kartach informacyj- nych złó Ŝ, opracowanych dla komputerowej bazy danych, ści śle powi ązanej z Map ą geo śro- dowiskow ą Polski. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Bo ćki jest ograniczony współrz ędnymi geograficznymi: 23°00’ i 23°15’ długo ści geograficznej wschodniej oraz 52°30’ i 52°40’ szeroko ści geograficznej północnej. Administracyjnie cało ść obszaru arkusza znajduje si ę w południowej cz ęś ci wojewódz- twa podlaskiego i obejmuje fragmenty trzech powiatów. Do powiatu bielskiego nale Ŝy cz ęść północna tego obszaru z fragmentami gmin: Bielsk Podlaski, Bo ćki i Orla. Południowa cz ęść obszaru arkusza jest poło Ŝona w obr ębie powiatu siemiatyckiego i obejmuje cz ęś ci gmin: Dziadkowice, Siemiatycze, Nurzec-Stacja i Milejczyce. Niewielki fragment cz ęś ci wschod- niej obszaru arkusza zajmuje gmina Kleszczele z powiatu hajnowskiego. Głównymi miejsco- wo ściami s ą Bo ćki i Milejczyce, b ędące siedzibami gmin oraz Sobiatyno, Dasze i Rogacze. Rze źba terenu jest tu urozmaicona, a główny wpływ na nią miało zlodowacenie środ- kowopolskie – warty. Czynnikiem rze źbotwórczym był l ądolód wraz z wodami roztopowymi. Śladami po tym s ą m. in.: wzgórza moren czołowych, moren spi ętrzonych i moren martwego lodu, kemy, wysoczyzny morenowe i obszary wytopiskowe. Wysoko ści bezwzgl ędne wyno- sz ą od 136 m n.p.m. w dolinie Nurca na północ od Bo ćków, do maksymalnie 187,2 m n.p.m. 4 w rejonie Nowosiółek w obr ębie moreny czołowej, w cz ęś ci południowo-wschodniej obszaru arkusza. Znaczne deniwelacje terenu zaznaczaj ą si ę w strefach wyst ępowania moren czoło- wych i form akumulacji szczelinowej w cz ęś ci południowej i centralnej obszaru arkusza w rejonie miejscowo ści: Choroszczewo, Pokaniewo, Milejczyce, Nowosiółki, Mołoczki i Bo ćki. Wysoko ści wzgl ędne tych form wynosz ą od 5 do ponad 20 m. Zgodnie z fizycznogeograficznym podziałem Polski (Kondracki, 1998) omawiany teren le Ŝy w granicach makroregionu Nizina Północnopodlaska w podprowincji Wysoczyzny Pod- lasko-Białoruskie (fig. 1). Mezoregion Równina Bielska, obejmuj ący północn ą cz ęść obszaru arkusza jest regionem płaskim, rozci ętym dolin ą Nurca, urozmaiconym wzgórzami moreno- wymi i kemowymi z okresu zlodowacenia warty. Południow ą cz ęść obszaru arkusza obejmuje Wysoczyzna Drohiczy ńska, której powierzchnia jest poło Ŝona nieco wy Ŝej. Lokalne wznie- sienia terenu (moreny, kemy), zwi ązane z maksymalnym zasi ęgiem l ądolodu zlodowacenia warty, przekraczaj ą tu 180 m n.p.m. Obszar wysoczyzny jest rozci ęty szerok ą dolin ą Nurczy- ka i jego dopływów. Omawiany obszar nale Ŝy do podlaskiego regionu klimatycznego (Wo ś, 1999). W tej cz ęś ci Podlasia nast ępuje ścieranie si ę mas powietrza atlantyckiego i kontynentalnego. Na przestrzeni ostatnich lat obserwuje si ę wzrost liczby dni z napływem powietrza zwrotnikowe- go, głównie wiosn ą i wczesnym latem. Średnia roczna temperatura wynosi około 6,5–7,5 oC. Najzimniejszym miesi ącem jest stycze ń o średniej temperaturze około -4,3 oC, a najcieplej- szym lipiec, o średniej temperaturze