Nadleśnictwo Ciechanów Obręb Ciechanów PROGRAM OCHRONY PRZYRODY Stan na 1.01.2004 r. Wykonawcy: mgr inż. Tomasz Dróżdż mgr inż. Piotr Sarnowski Aktualizacji dokonało: Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Olsztynie SPIS TREŚCI I. WSTĘP __________________________________________________________________ 4 PODSTAWY PRAWNE SPORZĄDZENIA PROGRAMU OCHRONY PRZYRODY ___________________ 4 CEL I ZAKRES PROGRAMU ____________________________________________________ 5 MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE ______________________________________________________ 7 WYKONAWCY _____________________________________________________________ 7 II. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA ______________________________ 8 POŁOŻENIE I WARUNKI KLIMATYCZNE ____________________________________________ 8 STRUKTURA UŻYTKOWANIA ZIEMI _______________________________________________10 DOMINUJĄCE FUNKCJE LASU __________________________________________________21 ZARYS HISTORII GOSPODARKI LEŚNEJ ____________________________________________24 USYTUOWANIE NADLEŚNICTWA W REGIONIE I KRAJU _________________________________30 ZAGOSPODAROWANIE TURYSTYCZNE I REKREACYJNE ________________________________34 III. WALORY PRZYRODNICZO - LEŚNE _________________________________________39 GLEBY __________________________________________________________________39 WODY___________________________________________________________________41 Powierzchniowe ________________________________________________________41 Podziemne ____________________________________________________________42 TORFOWISKA _____________________________________________________________42 ROŚLINNOŚĆ ______________________________________________________________44 SIEDLISKOWE TYPY LASU _____________________________________________________50 LEŚNE ZESPOŁY FITOCENOTYCZNE ______________________________________________52 DRZEWOSTANY ____________________________________________________________52 Bogactwo gatunkowe i struktura. ___________________________________________52 Charakterystyka drzewostanów ____________________________________________54 Zgodność składu gatunkowego z siedliskiem __________________________________56 Drzewostany o charakterze zbliżonym do naturalnego __________________________67 Drzewostany o szczególnych walorach przyrodniczych __________________________68 Fragmenty drzewostanów i grupy drzew zasługujące na ochronę przed wyrębem _____69 Fragmenty drzewostanów z udziałem gatunków obcych _________________________70 PARKI PODWORSKIE ________________________________________________________71 FAUNA __________________________________________________________________72 IV. WYSTĘPUJĄCE ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA PRZYRODNICZEGO_______________87 ZAGROŻENIA WYWOŁANE SZKODLIWYM ODDZIAŁYWANIEM CZYNNIKÓW ANTROPOGENICZNYCH ___87 Stopień zanieczyszczenia powietrza i gleby szkodliwymi substancjami ______________87 Stopień zanieczyszczenia wód powierzchniowych ______________________________88 Procent defoliacji drzewostanów ___________________________________________88 Drzewostany w strefach uszkodzeń przemysłowych ____________________________89 2 Wykaz obiektów uciążliwych dla środowiska __________________________________89 ZAGROŻENIA WYWOŁANE ZMIANAMI STOSUNKÓW WODNYCH ____________________________90 ZAGROŻENIA PRZEZ SZKODLIWE CZYNNIKI BIOTYCZNE ________________________________91 Owady _______________________________________________________________91 Grzyby patogeniczne ____________________________________________________92 Ssaki _________________________________________________________________92 ZAGROŻENIA ABIOTYCZNE ____________________________________________________93 V. SZCZEGÓLNE FORMY OCHRONY PRZYRODY ________________________________97 OBSZARY CHRONIONEGO KRAJOBRAZU ___________________________________________97 REZERWATY PRZYRODY ______________________________________________________98 Rezerwat częściowy „Lekowo” _____________________________________________98 Rezerwat częściowy „Modła” _____________________________________________100 POMNIKI PRZYRODY ________________________________________________________104 STREFY OCHRONNE WOKÓŁ GNIAZD PTAKÓW CHRONIONYCH __________________________108 VI. PLAN DZIAŁAŃ Z ZAKRESU OCHRONY PRZYRODY __________________________108 KSZTAŁTOWANIE STREF EKOTONOWYCH _________________________________________108 KSZTAŁTOWANIE STOSUNKÓW WODNYCH ________________________________________110 OCHRONA RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ ______________________________________111 TECHNICZNE I GOSPODARCZE DZIAŁANIA PROEKOLOGICZNE ___________________________112 REKREACJA I TURYSTYKA ____________________________________________________113 PROMOCJA OCHRONY PRZYRODY ______________________________________________113 VII. OCHRONA WARTOŚCI KULTUROWYCH ___________________________________115 IX. PODSUMOWANIE - EDUKACYJNA ROLA PROGRAMU ________________________117 LITERATURA _____________________________________________________________121 K R O N I K A ______________________________________________________________123 ZAŁĄCZNIKI ______________________________________________________________133 3 I. WSTĘP Każdy z nas wie, że na obecnym poziomie cywilizacji, który udało się osiągnąć ludzkości, postęp techniczny wręcz wymusza na człowieku zawrotne tempo życia. Satelity, telefony komórkowe, czy w końcu powszechny dostęp do internetu sprawiają, że w ciągu krótkiej chwili docierają do nas miliony informacji ze wszystkich stron naszej planety. Wiedza o przyrodzie i jej ochronie, kształtowana przez media, ma często charakter bardzo ogólny i powierzchowny. Brakuje jej konkretnych odniesień do świata bezpośrednio nas otaczającego. Jednocześnie istnieje w naszym kraju coraz większa presja na tworzenie szczególnych form ochrony przyrody - parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych itp. Tak pojmowana ochrona prowadzić może w przyszłości do powstania enklaw, na które będzie zwracana społeczna uwaga i które będą poddane największej presji. Istnieje zatem potrzeba podejścia do ochrony przyrody w sposób bardziej kompleksowy i uporządkowany. Podstawą do takich działań musi być zebranie i usystematyzowanie jak największej ilości informacji o otaczającym nas środowisku, które pozwolą na właściwe planowanie działań gospodarczych. Ważne jest także jej przedstawienie i udostępnienie społecznościom lokalnym, tak aby wszystkie prace związane z czynną ochroną przyrody uzyskiwały szeroką akceptację. Podstawy prawne sporządzenia Programu Ochrony Przyrody Ochrona przyrody w Lasach Państwowych realizowana jest zgodnie z z ustawą o ochronie przyrody z dnia 7.XII.2000r. (Dz. U. Nr 3 poz. 21 z dn. 18.I.2001r.) oraz ustawą o lasach z 28.IX.1991r. (Dz. U. nr 101 poz. 444 z dn. 8.XI.1991r.) i obwieszczeniem Ministra Środowiska z dnia 27.VI.2000r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o lasach (Dz. U. Nr 56 poz. 679). W podstawowej jednostce gospodarczej Lasów Państwowych – nadleśnictwie, ochrona przyrody realizowana jest w ramach Systemu Ochrony Przyrody i Kształtowania Środowiska Naturalnego w Lasach Państwowych, który wynika z wykonywania wybranych zagadnień z zakresu ochrony przyrody, racjonalnego 4 kształtowania środowiska przyrodniczego, oczekiwań społecznych oraz potrzeb i możliwości gospodarczych kraju. Program Ochrony Przyrody sporządzono dla gruntów znajdujących się w zasięgu terytorialnym Nadleśnictwa Ciechanów i stanowi on integralną część Planu Urządzenia Lasu na okres gospodarczy 01.01.2004 - 31.12.2013 r., zgodnie z Instrukcją Urządzania Lasu (2003) oraz Instrukcją sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie. (MOŚZNiL Departament Leśnictwa Warszawa 1996). Podstawą do sporządzenia niniejszego Programu jest bezpośrednio artykuł 18, ustęp 4, punkt 2a ustawy o lasach. Cel i zakres Programu Program Ochrony Przyrody sporządzony dla Nadleśnictwa Ciechanów zakłada realizację następujących celów: • określenie uwarunkowań ochrony przyrody pozwalających na wzbogacania zasobów ekosystemów leśnych oraz zachowanie różnorodności biologicznej na wszystkich poziomach organizacji (genowym, gatunkowym, populacyjnym, ekosystemowym i krajobrazowym), • zinwentaryzowanie i zobrazowanie walorów przyrodniczych oraz zagrożeń przyrody Nadleśnictwa (głównie ekosystemów leśnych) na tle regionu, kraju, • ustalenie hierarchii grup funkcji poszczególnych kompleksów leśnych, • wskazanie kolejnych obiektów do objęcia szczególnymi formami ochrony, wstępne określenie przedmiotów oraz celów i metod ich ochrony, • preferowanie technologii prac leśnych przyjaznych dla środowiska przyrodniczego, • uświadomienie wszystkim grupom społecznym obecnych i potencjalnych zagrożeń lasów oraz środowiska przyrodniczego, 5 • umożliwienie w przyszłości wykonywania szeregu analiz porównawczych dotyczących zmian stanu lasów i środowiska przyrodniczego, • ochronę zabytków kultury materialnej w lasach. W zakres prac będących podstawą do sporządzenia Programu Ochrony Przyrody w Nadleśnictwie Ciechanów weszły następujące czynności: • zebranie i analiza dotychczasowych opracowań dotyczących waloryzacji przyrodniczo-leśnej, • zebranie informacji od miejscowej ludności, pracowników administracji państwowej, emerytowanych pracowników Lasów Państwowych, dotyczących niepublikowanych danych o bogactwie przyrodniczym i dobrach kultury materialnej, • inwentaryzacja stanowisk gatunków rzadkich i chronionych: roślin, zwierząt i grzybów (ciekawszych i wyjątkowo rzadkich), ważniejszych gatunków obcych, ciekawych oraz rzadkich tworów i form przyrody nieożywionej (wydm, głazów, źródlisk itp.), głównie tych, które już są, bądź w przyszłości mogą być objęte szczególnymi formami ochrony