Zarządzanie w jednostkach samorządu terytorialnego NIST.indb 1 2016-12-19 12:26:04 NIST.indb 2 2016-12-19 12:26:04 Zarządzanie w jednostkach samorządu terytorialnego Wybrane aspekty Pod redakcją Iwony Wieczorek Wrocław 2016 Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego NIST.indb 3 2016-12-19 12:26:04 Recenzenci Piotr Bury Marcin Szewczak Redaktor Iwona M. Wieczorek Narodowy Instytutu Samorządu Terytorialnego Uniwersytet Łódzki, Wydział Ekonomiczno-Socjologiczny, Katedra Pracy i Polityki Społecznej 90-214 Łódź, ul. Rewolucji 1905 r. nr 39 Na okładce: © Mimi Potter/Fotolia © Copyright by Narodowy Instytut Samorządu Terytorialnego and Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego Sp. z o.o., Wrocław 2016 ISSN 0239-6661 ISBN 978-83-229-3554-5 Publikacja przygotowana w Wydawnictwie Uniwersytetu Wrocławskiego Sp. z o.o. 50-137 Wrocław, pl. Uniwersytecki 15 tel. 71 3752885, e-mail: [email protected] NIST.indb 4 2016-12-19 12:26:04 Spis treści Wstęp . 7 Część I. Racjonalizacja kosztów działania jst przez centra usług wspólnych Ryszard Grobelny, Mateusz Klupczyński — Centralizacja działalności w jednostkach samo- rządu terytorialnego z wykorzystaniem centrum usług wspólnych . 13 Michał Krajewski — Prawne aspekty tworzenia centrów usług wspólnych w samorządzie te- rytorialnym . 23 Zbigniew Czepelak — Możliwości racjonalizacji kosztów działania placówek oświatowo-wy- chowawczych . 37 Barbara Dagmara Niziołek — Dobre praktyki drogą do centrów usług wspólnych. Z doświadczeń Samorządowego Centrum Edukacji w Tarnowie . 63 Część II. Wykorzystanie koncepcji smart city w zarządzaniu miastem Danuta Stawasz, Dorota Sikora-Fernandez — Koncepcja smart city a zarządzanie miastem . 73 Jan Fazlagić — Jak wykorzystać koncepcję smart cities oraz pokrewną smart specialization do wsparcia rozwoju mniejszych miast w Polsce . 95 Jan Fazlagić — Możliwości adaptacji rozwiązań z zakresu smart cities na potrzeby polskich miast . 121 Część III. Nowoczesne zarządzanie w jst Danuta Stawasz, Magdalena Wiśniewska — Nowoczesne metody zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego . 143 Paweł Antkowiak — Racjonalizacja kosztów działania jednostek samorządu terytorialnego w Polsce . 177 Marian Walny — Racjonalizacja kosztów działania w jst — gospodarka odpadami komunal- nymi, dane potrzebne do prawidłowego ogłoszenia przetargu lub zlecenia in-house . 221 Zakończenie . 241 Noty o autorach . 243 NIST.indb 5 2016-12-19 12:26:04 NIST.indb 6 2016-12-19 12:26:04 Wstęp Proponowane czytelnikowi opracowanie dotyczy zagadnień związanych z procesem zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego, które w spo- sób dynamiczny przejmują odpowiedzialność za wzrastający zakres usług pu- blicznych. Jego celem jest ukazanie różnych aspektów i możliwości w kontekście efektywności i racjonalizacji kosztów działania. Zasadnicze problemy sektora publicznego dotyczą między innymi ograniczeń budżetowych oraz rosnących wymagań mieszkańców. Wyzwania stojące przed samorządowcami skłaniają do poszukiwania nowych rozwiązań i kierunków działań. Efektywna realizacja misji i służebności społecznej w jednostkach samorządu terytorialnego wymaga rozwią- zań ukierunkowanych na doskonalenie sprawności organizacyjnej oraz mechani- zmów kontroli. Zmiany w sposobie zarządzania na skutek wykorzystania nowych zaawansowanych technologii w konsekwencji prowadzą do podnoszenia jakości świadczonych usług. Należy jednak podkreślić, iż racjonalne zarządzanie wymaga wiedzy, doświadczenia, innowacyjnego myślenia i niekiedy niekonwencjonalnych rozwiązań. Monografia składa się z trzech części, w których zawarto rozważania teore- tyczne, prezentujące poglądy autorów, ale także opisano wiele działań praktycz- nych dotyczących funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego. W opra- cowaniu dokonano nie tylko analizy i oceny poszczególnych form zarządzania, lecz także wskazano na możliwości ich implementacji w praktyce gospodarczej. W części pierwszej szeroko omówiono kwestie związane z zakresem działania samorządowych centrów usług wspólnych, będących odpowiedzią na dawno już dostrzeżoną w praktyce, a ostatnio także przez prawodawcę, potrzebę w tym zakre- sie. Konieczność powoływania tego typu jednostek w odniesieniu do samorządów terytorialnych i ich jednostek organizacyjnych dostrzegana była już dużo wcze- śniej. Natomiast w 2015 r. przyjęto ustawowe rozwiązania umożliwiające tworze- nie centrów usług wspólnych z wykorzystaniem różnych prawem przewidzianych form współdziałania jednostek samorządu terytorialnego. Elastyczność przepisów dotyczących tworzenia centrów usług wspólnych oraz zakresu możliwych do prze- kazania im zadań stwarza jednostkom samorządu terytorialnego bardzo szerokie perspektywy przyszłych działań. Należy podkreślić rolę centrów usług wspólnych zwłaszcza w kontekście rozliczania przez jednostki samorządu terytorialnego po- datków, w tym podatków pośrednich (VAT), co umożliwia sprawniejszą obsługę NIST.indb 7 2016-12-19 12:26:04 8 Wstęp rachunkowo-księgową, ale także sprzyja możliwości ujednolicenia zasad, na pod- stawie których prowadzone są rozliczenia. W opracowaniu zasygnalizowano wiele zadań centrów usług wspólnych, w tym możliwości wspólnego zarządzania ka- drami i płacami, wykonywanie czynności z zakresu prawa pracy, wspólnej obsługi informatycznej, a także możliwość wspólnego udzielania zamówień publicznych. W tej części publikacji sporo uwagi poświęcono również kwestiom racjonalizacji kosztów działania placówek oświatowo-wychowawczych oraz przedstawiono do- bre praktyki w tym zakresie. Zmiany w sposobie zarządzania miastem z wykorzystaniem zaawansowanych technologii stały się przedmiotem rozważań autorów w kolejnej, drugiej, części książki. Idea smart city w praktyce funkcjonowania polskich miast jest przede wszystkim rozpatrywana z punktu widzenia racjonalizacji gospodarki energetycz- nej. Smart city to miasto samowystarczalne energetycznie, z nowoczesną gospo- darką śmieciową oraz ekologicznym i tanim budownictwem. Koncepcja ta łączy w sobie wiele elementów dotyczących sfery ekonomicznej, społecznej oraz prze- strzennej i pozwala na systemowe podejście w procesie podejmowania decyzji przez władze miasta. Autorzy wskazują na ciągłość myślenia o przyszłości miast, determinowanej rozwojem techniki, technologii, także technologie informacyjno- -komunikacyjne, a przede wszystkim wieloaspektowo przybliżają to zagadnienie, aby racjonalnie gospodarować szeroko pojętymi zasobami miejskimi. W związku z tym opisano zastosowanie podstawowych i prostych narzędzi do realizowania procesu tworzenia inteligentnych rozwiązań dla samorządów. Przytoczone przy- kłady inteligentnego zarządzania pokazały, jak wiele przemyślanych inicjatyw zostało już wprowadzonych. Cieszy, że idea inteligentnego zarządzania w mieście przebija się do świadomości władz i mieszkańców, a planowane i realizowane pro- jekty miejskie będą w coraz większym stopniu odpowiadały wymogom koncepcji smart city, bycie smart jest bowiem dostępne dla każdego samorządu. Część trzecią publikacji poświęcono nowoczesnym metodom zarządzania w jednostkach samorządu terytorialnego (według różnych ujęć i klasyfikacji), któ- re znajdują odniesienie na poziomie lokalnym i regionalnym. W tej części podkre- ślona została rola public governance skupiająca się na jawności oraz przejrzysto- ści przepływu informacji między władzą a społeczeństwem. Rządzenie publiczne opiera się na szerokiej współpracy, dlatego rozważaniami objęto też metody par- tycypacyjne oraz konieczność komunikacji społecznej. Autorzy opracowania do- strzegli potrzebę uwzględnienia w rozważaniach racjonalizacji kosztów działania jednostek samorządu terytorialnego, które nie od dziś borykają się z trudnościa- mi finansowymi. Wynika to między innymi z prowadzonej bieżącej działalności związanej z realizacją zadań publicznych oraz wydatków inwestycyjnych, w tym tych współfinansowanych ze środków zewnętrznych. Racjonalizacja wydatków publicznych (także kosztów i wyborów) rozpatrywana jest w różnych aspektach, z zastosowaniem różnych metod. Na podkreślenie zasługuje, iż autorzy, doświad- czeni naukowcy oraz praktycy, rozumiejący potrzeby samorządu terytorialnego NIST.indb 8 2016-12-19 12:26:04 Wstęp 9 i charakterystykę jego funkcjonowania, połączyli elementy praktyczne i naukowe, co sprawia, że publikacja przeznaczona jest dla szerszego kręgu odbiorców: pra- cowników administracji samorządowej, menedżerów publicznych oraz studen- tów i środowisk naukowych zajmujących się takimi dziedzinami, jak: zarządzanie publiczne, zarządzanie miastem i regionem, marketing terytorialny, gospodarka przestrzenna, polityka miejska i administracja publiczna. Niniejsze opracowanie nie wyczerpuje katalogu dostępnych metod i technik użytecznych w zarządzaniu w jednostkach samorządu terytorialnego, stanowi jed- nak punkt odniesienia do refleksji nad poprawą sprawności działania przy wyko- rzystaniu nowoczesnych trendów. Iwona M. Wieczorek NIST.indb 9 2016-12-19 12:26:04 NIST.indb 10 2016-12-19 12:26:04 Część I Racjonalizacja kosztów działania jst przez centra usług wspólnych NIST.indb 11 2016-12-19 12:26:04 NIST.indb 12 2016-12-19 12:26:04 Ryszard Grobelny Mateusz Klupczyński Centralizacja działalności w jednostkach samorządu terytorialnego z wykorzystaniem centrum usług wspólnych Abstrakt Na początku 2016 r. do polskiego porządku prawnego wprowadzona została możliwość two- rzenia wspólnej obsługi operacyjnej w jednostkach samorządu terytorialnego. Wśród głównych ob- szarów możliwej współpracy tzw. centrów usług wspólnych ustawodawca wymienia w szczególności obsługę administracyjną, finansową i organizacyjną.