P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SKARSZEWY (90) Warszawa 2009 Autorzy: Halina Wojtyna*, Sylwester Salwa* Anna Pasieczna*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Jerzy Król**, Aleksander Cwinarowicz** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski* Redaktor regionalny planszy B: Olimpia Kozłowska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * – Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** – Przedsi ębiorstwo Geologiczne „Proxima” SA, ul. Wierzbowa 15, 50–056 Wrocław ISBN ………………. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2009 Spis tre ści I. Wst ęp – Halina Wojtyna ................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Halina Wojtyna ...................................... 4 III. Budowa geologiczna – Sylwester Salwa ........................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – Halina Wojtyna, Sylwester Salwa ......................................................... 10 1. Piaski i Ŝwiry.......................................................................................................... 10 2. Piaski...................................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Halina Wojtyna .................................................... 15 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Halina Wojtyna ................................ 17 VII. Warunki wodne – Halina Wojtyna .................................................................................. 22 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 22 2. Wody podziemne.................................................................................................... 23 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 26 1. Gleby – Anna Pasieczna, Paweł Kwecko ............................................................... 26 2. Pierwiastki promieniotwórcze – Hanna Tomassi-Morawiec ................................. 28 IX. Składowanie odpadów – Jerzy Król, Aleksander Cwinarowicz ...................................... 31 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Halina Wojtyna, Sylwester Salwa ............................. 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Halina Wojtyna, Sylwester Salwa .............................. 39 XII. Zabytki kultury – Halina Wojtyna .................................................................................. 44 XIII. Podsumowanie – Halina Wojtyna, Jerzy Król, Aleksander Cwinarowicz ........................ 45 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 47 I. Wst ęp Arkusz Skarszewy Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowano w la- tach 2008–2009 w Oddziale Świ ętokrzyskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego (plansza A) oraz Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i Przedsi ębiorstwie Geologicz- nym „Proxima” SA we Wrocławiu (plansza B), zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” (2005). Jest to zweryfikowana i zaktualizowana wersja Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Skarszewy (Trzepla, Drozd, 2003). Mapa geo środowiskowa Polski (MG śP) w skali 1:50 000 przedstawia wyst ępowanie kopalin oraz gospodark ę zło Ŝami na tle wybranych elementów: górnictwa i przetwórstwa ko- palin, hydrogeologii, geologii in Ŝynierskiej, ochrony przyrody, krajobrazu i zabytków kultury (plansza A). Informuje równie Ŝ o stanie geochemicznym gruntów i mo Ŝliwo ściach składowa- nia odpadów (plansza B). Mapa ta adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza tre ści mapy stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zago- spodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte na mapie mo- gą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Mog ą stanowi ć równie Ŝ ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wo- jewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospo- darki odpadami. Materiały niezb ędne do opracowania niniejszej mapy zebrano w: • Centralnym Archiwum Geologicznym PIG w Warszawie, • Wojewódzkim Archiwum Geologicznym w Gda ńsku, • Urz ędzie Marszałkowskim Województwa Pomorskiego w Gda ńsku, • Wydziale Środowiska i Rolnictwa Pomorskiego Urz ędu Wojewódzkiego w Gda ńsku, • Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Gda ńsku, • Wojewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Gda ńsku, • Starostwach Powiatowych w Starogardzie Gda ńskim i Pruszczu Gdańskim, • Nadle śnictwach: Starogard Gda ński, Kolbudy i Kaliska, • Urz ędach gmin: Skarszewy i Tr ąbki Wielkie, 3 Zebrane informacje uzupełniono zwiadem terenowym przeprowadzonym we wrze śniu 2008 r. Mapa przygotowana jest w formie cyfrowej jako baza danych Mapy geo środowiskowej Polski (MG śP). Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyj- nych, opracowanych dla komputerowej bazy danych o zło Ŝach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Poło Ŝenie obszaru arkusza Skarszewy wyznaczaj ą nast ępuj ące współrz ędne geograficz- ne: 18º15´–18º30´ długo ści geograficznej wschodniej i 54º00´–54º10´ szerokości geogra- ficznej północnej. Jego powierzchnia wynosi 303,5 km 2. Pod wzgl ędem administracyjnym teren arkusza Skarszewy poło Ŝony jest w południowej częś ci województwa pomorskiego i obejmuje fragmenty gmin: Skarszewy, Zblewo i Staro- gard Gda ński w powiecie starogardzkim, Przywidz i Tr ąbki Wielkie w powiecie gda ńskim oraz Nowa Karczma, Liniewo i Stara Kiszewa w powiecie ko ścierskim. Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym Polski (Kondracki, 2002) wi ększa cz ęść omawianego obszaru poło Ŝona jest w zasi ęgu Pojezierza Kaszubskiego. Południowy fragment arkusza nale Ŝy do Pojezierza Starogardzkiego. Oba mezoregiony wchodz ą w skład makrore- gionu Pojezierze Wschodniopomorskie (fig. 1). Obszar obj ęty arkuszem ma bardzo urozmaicon ą rze źbę. Deniwelacje si ęgaj ą tu 146,3 m. Najwy Ŝej poło Ŝony punkt (237,7 m n.p.m.) to kulminacja wysoczyzny polodowco- wej na północ od wsi Sucha Huta, w północnej cz ęś ci obszaru. Najni Ŝej poło Ŝony punkt (91,4 m n.p.m.) znajduje si ę na tarasie zalewowym w dolinie rzeki Wierzycy, w pobli Ŝu połu- dniowej granicy obszaru arkusza, na południowy wschód od wsi B ączek. Wi ększ ą cz ęść powierzchni obszaru arkusza stanowi wysoczyzna morenowa zbudowana z glin zwałowych. Pozostał ą cz ęść zajmuj ą rynny lodowcowe i towarzysz ące im powierzchnie sandrowe (Petelski, Majewska, 2006). W cz ęś ci północnej i centralnej obszaru arkusza wysoczyzna morenowa ma charakter pagórkowaty i wznosi si ę na wysoko ść ponad 200 m n.p.m. Jej powierzchnia obni Ŝa si ę ku południowi i przechodzi w wysoczyzn ę falist ą, gdzie rze źba nie jest tak urozmaicona, jak w cz ęś ci północnej i centralnej. Przy granicy z obszarem arkusza Zblewo (od południa) osi ąga ona wysoko ść rz ędu 130 m n.p.m. Na wysoczy źnie polodowcowej znajduje si ę kilka niewiel- kich jezior wytopiskowych. Najwi ększe z nich to: Starowieckie, Choszno, Bukowiec, Przy- broda i Garczonki. 4 Wysoczyzn ę rozcinaj ą rynny polodowcowe. S ą to rynny radialne o przebiegu NNE– SSW i rynny marginalne o przebiegu E–W. Na obszarze arkusza wyró Ŝniono dwie rynny ra- dialne, w których znajduj ą si ę niewielkie jeziora: Krawusi ńskie, Bronisława, Gobrowo, Lon- ka, Deka i Jastrz ębce. Rynny s ą gł ęboko wci ęte (20–30 m) w otaczaj ącą wysoczyzn ę. Rynny radialne krzy Ŝuj ą si ę z dwiema rynnami marginalnymi o przebiegu E–W. S ą to rynny rzek Wietcisy i Wierzycy. We wschodniej cz ęś ci rynny Wierzycy znajduj ą si ę trzy niewielkie je- ziora: Wielkie Borówno, Małe Borówno i Rokitki. 5 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Skarszewy na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) Omawiany obszar rozpo ściera si ę we wschodniopomorskim regionie klimatycznym. Izotermy roku układaj ą si ę od 7ºC do 8ºC, izotermy stycznia od -3ºC do -2ºC, a izotermy lipca od 17ºC do 18ºC. Okres wegetacyjny trwa w tym rejonie około 210 dni. Suma rocznych opa- dów waha si ę od 450 do 500 mm. Najwi ęcej opadów przypada na okres od czerwca do sierp- nia. Średnia liczba dni z pokryw ą śnie Ŝną waha si ę od 30 do 40. Latem i wiosn ą przewa Ŝaj ą 6 wiatry z kierunku zachodniego, a jesieni ą i zim ą – z północno-zachodniego i zachodniego (Atlas…, 1995). Zagospodarowanie omawianego terenu ma charakter rolniczo-le śny. Rolnictwo wyko- rzystuje około 65% powierzchni obszaru arkusza. S ą to głównie grunty orne z upraw ą zbó Ŝ, ziemniaków i ro ślin pastewnych. Rozwini ęta jest hodowla trzody i drobiu. Ł ąki i pastwiska zajmuj ą niewielk ą powierzchni ę – około 8% obszaru arkusza. Lasy porastaj ą około 25% po- wierzchni arkusza. Są to głównie suche bory sosnowe oraz płaty buczyny pomorskiej. Naj- wi ększe, zwarte kompleksy le śne znajduj ą si ę na południe od Skarszew, pomi ędzy wsiami Głodowo i Pogódki oraz w północnej cz ęś ci arkusza – w rejonie Drzewiny i Cz ąstkowa.