T.C. ORDU ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI XVI. YÜZYIL OSMANLI DENİZ SAVAŞLARININ ANATOMİSİ YÜKSEK LİSANS TEZİ HAZIRLAYAN MERAL İNAN AKADEMİK DANIŞMAN Doç. Dr. AYŞE PUL ORDU - 2016 ı BİLDİRİM Hazırladığım tezin tamamen kendi çalışmam olduğunu ve her alıntıya, kullandığım başka yazarlara ait her özgün fikre kaynak gösterdiğimi bildiririm. 20.07.2016 MERAL İNAN iii [İNAN, Meral], [XVI. Yüzyıl Osmanlı Deniz Savaşlarının Anatomisi], [Yüksek Lisans], [Ordu Üniversitesi], [Ordu], [2016]. ÖZET Osmanlı Devleti coğrafi konumu itibarı ile denizlere kayıtsız kalamamıştır. Kuruluşundan itibaren denizcilikte önemli gelişmeler göstermiştir. Özellikle XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti'nin denizlerde göstermiş olduğu büyük ilerleme kara savaşlarındaki başarılarının yanı sıra denizlerde de Osmanlı'ya üstünlük kazandırmıştır. Böylece Osmanlı Devleti Akdeniz dünyasında uzun yıllar söz sahibi olmuştur. Bu süreçte Osmanlı Devleti'nin siyasi bağlamdaki devletlerarası ilişkilerine, denizcilikte göstermiş olduğu faaliyetlere tersane ve donanmadaki gelişmelere, kaptan paşaların Osmanlı deniz gücü için önemine ve savaşlardaki etkilerine değineceğiz. Ayrıca asıl bütün bunların üzerine kurulacak olan XVI. yüzyıl deniz savaşlarındaki başarıların ve başarısızlıkların yaşanmasındaki sebepleri değerlendirmeye çalışacağız. Anahtar Kelimeler: Denizcilik faaliyetleri, Deniz savaşları, Kaptan paşalar, Osmanlı. ıv [İNAN, Meral], [Anatomy of Ottoman Sea Battle in XVI'th Century], [Master], [Ordu], [Ordu University], [2016]. ABSTRACT The Ottoman Empire did not remain indifferent to the seas as of geographic location. From its inception has shown significant improvements in shipping. In Particular, XVI. century of the Ottoman Empire in the great progress of their successes, as well as in land battle at sea also has superiority to the Ottomans. Thus the Ottoman Empire in the Mediterranean world has been involved for many years. In this process, the political context of the Ottoman State interstate relations, the shipyard is in shipping activities and naval developments, Captain of the Ottoman naval power the importance and rationale for the effects. Also from the principal will be all over them. the success and failure in a naval battle of the century happened will try to assess the reasons. Key Words: Shipping activities, Sea battles, Captain Pasha, Ottoman. v ÖNSÖZ Osmanlı Devleti, XV. yüzyıldan itibaren Akdeniz dünyasında var olmanın bir gerekliliği olarak Avrupa devletleriyle olan ticari ve diplomatik ilişkiler neticesinde denizlere de hâkim olmak durumundaydı. Bu hususta, Fatih Sultan Mehmed zamanından itibaren güçlü bir donanmanın varlığını zorunlu gören Osmanlılar, XV. ve XVI. yüzyıllarda tersane kurma ve donanma inşası konusunda büyük bir yol katetmişlerdi. XVI. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı Devleti, kara ordusunun yanı sıra sahip olduğu donanmasıyla Batılı devletlere siyasi, ekonomik ve askeri alanda üstünlük sağlayarak, Doğu Akdeniz’de tek hâkim güç olmuştu. Ancak Karadeniz ve Doğu Akdeniz’de sağladığı mutlak üstünlüğü, Hint Okyanusu’na fazla yansıtamamışlardı. Bu duruma pekçok dinamik etki etmişti. Başarısızlık sebeplerini ortadan kaldırmak için çareler düşünmüşler ve gerekli tedbirleri almışlarsa da, bu uzak coğrafyada hâkim konuma gelmeyi başaramamışlardı. Zaman zaman Akdeniz dünyasında da başarısızlıkları gündeme gelmesine rağmen, kötü şartları bertaraf etmeyi bilmişlerdi. Bu başarısızlıkların askeri, teknolojik, diplomatik, sosyo-ekonomik gibi çeşitli yönlerden değerlendirilebilecek pek çok sebebi vardı. Biz bu çalışmada, XVI. yüzyılda Osmanlı deniz seferlerinin olumlu veya olumsuz sonuçlarını nedenleriyle birlikte bu yüzyıldaki donanmanın niteliği, ünlü denizcileri de konu bağlamında ele alınacaktır. XVI. yüzyılda Osmanlı Devleti’nin gücü, Avrupa Devletleri’nin denge sisteminin önemli bir öğesi haline gelmiştir. Osmanlı bu dönemde Doğu’da ve Batı’da diplomatik anlamda büyük bir rol oynamıştır. Karada olduğu gibi denizlerde de genişlemeye başlamış ve deniz gücünü arttıran Osmanlı diğer devletlerle siyasi olduğu kadar ekonomik anlamda da ilişkilerini kuvvetlendirmiştir. XVI. Yüzyılda Osmanlı’nın denizcilikte göstermiş olduğu hummalı çalışmalar neticesinde Akdeniz faaliyetleri, Osmanlı Devleti’nin Orta ve Batı Akdeniz’de hâkimiyet kurduğu bir dönem olmuştur. Bu dönemde Suriye ve Mısır Anadolu hattı güvenliği Rodos’un alınmasıyla sağlanmıştı. Preveze gibi büyük bir zaferden sonra Trablusgarp ele geçirilmiş ve Cerbe Zaferi kazanılmış bu sayede Orta Akdeniz’e kesin surette hâkim olunmuştu. XVI. Yüzyılda Akdeniz’de başarılı fetihler gerçekleşmiş, başarının altında yatan sebeplere baktığımız zaman ünlü denizci Barbaros’un Osmanlı hizmetine girmesiyle Osmanlı donanmasında ve denizlerdeki fetihlerde yeni bir dönem başladığını görmekteyiz. Deneyimli denizci ve onun yetiştirmiş olduğu diğer Osmanlı’ya hizmet eden denizciler sayesinde Osmanlı devleti büyük deniz savaşlarına imza atmıştır. XVI. Yüzyılda Dünya’nın en kudretli devleti konumuna gelmiştir. Fakat yüzyılın ikinci yarısına geldiğinde Malta Adası’nın alınamaması ve İnebahtı bozgunu Osmanlı Devleti’ni çok yıpratmıştı bu savaşlarda yetenekli denizcilerini, yetişmiş vı gemi mürettebatını kaybetmesine sebep olmuştu. Savaşlardaki gemi, mühimmat ve teçhizat kaybı maddi olarak devleti yormuştu. Osmanlı Devleti bu yenilgilere rağmen tüm imkânlarım kullanarak tersanelerde gemi inşa faaliyetlerine yeniden başlamıştı. Fakat kaybedilen önemli denizcileri geri getirmek mümkün değildi. Ayrıca bu durum ülkenin ekonomisini de olumsuz etkilemişti. Tezimizde ayrıntılarıyla Osmanlı Devleti’ni başarıya götüren etkenlere ve başarısızlığa götüren ihmallere değineceğiz. Çalışmam boyunca bana destek olan, konunun seçiminde ve hazırlanmasında değerli vaktini ayıran, anlayışla ve ilgi ile yaklaşan, çok değerli, sayın hocam Doç. Dr. Ayşe Pul’a, teşekkürlerimi sunarım. Ayrıca bu süreçte bana destek olan aileme ve eşim Ertan İnan’a da teşekkür ederim. Ordu 2016 Meral İNAN Vii KISALTMALAR Bkz :Bakınız BOA :Başbakanlık Osmanlı Arşivi C :Cilt Çev :Çeviren DİA :Diyanet İslam Ansiklopedisi Haz : Hazırlayan İA : İslam Ansiklopedisi MD :Mühimme Defteri MEB :Milli Eğitim Bakanlığı s :Sayfa S :Sayı Ter :Tercüme TTK :Türk Tarih Kurumu Viii ÖZGEÇMİŞ Kişisel Bilgiler Adı Soyadı: Meral İnan Doğum Yeri ve Tarihi: Vezirköprü / 01.07.1989 Eğitim Durumu Lisans Öğrenimi: Ordu Üniversitesi/Fen Edebiyat Fakültesi/Tarih Bölümü Yüksek Lisans Öğrenimi: Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı/Yeniçağ Tarihi Bildiği Yabancı Diller: İngilizce Bilimsel Etkinlikleri: İş Deneyimi Uygulamalar: Projeler: Çalıştığı Kurumlar: Çalıştığı Kurumlar: E-Posta Adresi: Meral [email protected] Telefon: 05424047709 Cep: Tarih ve İmza: ıx İÇİNDEKİLER BİLDİRİM............................................................................................................................iii ÖZET....................................................................................................................................iv ABSTRACT..........................................................................................................................v ÖNSÖZ.................................................................................................................................vi KISALTMALAR...............................................................................................................viii ÖZGEÇMİŞ.........................................................................................................................ix İÇİNDEKİLER..................................................................................................................... x GİRİŞ..................................................................................................................................... 1 1. BÖLÜM............................................................................................................................. 6 XVI. YÜZYIL AKDENİZ DÜNYASINA KISA BİR BAKIŞ.......................................... 6 1.1. XVI. YÜZYILDA OSMANLI DEVLETİ’NİN GENEL DURUMU..................... 6 2. BÖLÜM........................................................................................................................... 13 2.1. XV. VE XVI. YÜZYILDA OSMANLI DONANMASI......................................... 13 2.2. Osmanlı Gemileri..................................................................................................... 21 2.3. Osmanlı Tersâneleri................................................................................................ 24 2.4. XVI. Yüzyılda Osmanlı Donanmasında Kullanılan Gemi Çeşitleri...................29 2.4.1. Kürekli Gemiler...................................................................................................29 2.4.1.1. Baştarda............................................................................................................ 29 2.4.1.2. Kadırga.............................................................................................................. 29 2.4.1.3. Mavna................................................................................................................ 30 2.4.1.4. Kalyata.............................................................................................................. 31 2.4.1.5. Fırkate............................................................................................................... 31 2.4.1.6. Pergende ............................................................................................................31