Jolanta Kasperek Dorota Walus Ewa Kita Moje miasto Zawiercie propozycje programowe dla nauczycieli klas IV – VI do realizacji edukacji regionalnej Zawiercie 2004 Spis tre ści 1. Wst ęp ..................................................................................................................... 5 2. „Gdzie ś na mapie świata” – moje miasto Zawiercie ............................................. 6 3. „U źródeł Warty” .................................................................................................. 16 4. Zawiercie miastem gminnym i powiatowym ........................................................ 24 5. Ludzie, o których powinni śmy pami ęta ć .............................................................. 33 6. Zawiercie na starej fotografii .................................................................................. 46 7. Odwiedzamy i poznajemy miejsca pami ęci narodowej .......................................... 64 8. Ulice mojego miasta ............................................................................................... 81 9. Wędrówki po miejscach symbolicznych ................................................................ 92 10. „... Murarz domy buduje, krawiec szyje ubrania...” – zawiercia ńskie rzemiosło .. 105 11. Od ku źnika... do menad żera – dylematy rozwoju miasta w III tysi ącleciu ........... 113 12. Tam, gdzie mieszka ksi ąż ka .................................................................................. 130 13. Życie kulturalne: literatura, teatr i X muza ............................................................ 142 14. „Id ź tam, gdzie muzyka rozbrzmiewa, zły człowiek nigdy nie śpiewa” ............... 154 15. „W zdrowym ciele, zdrowy duch” ......................................................................... 164 16. Zawiercie – „zielonym miastem” .......................................................................... 173 17. Zawiercie bram ą na Jur ę .........................................................................................181 2 PEDAGOGICZNA BIBLIOTEKA WOJEWÓDZKA im. Józefa Lompy 40-132 KATOWICE, ul. Ks. Kardynała St. Wyszy ńskiego 7 tel. 2585-784, 2583-838, tel/fax 2581-815 O p i n i a o propozycji programowej do realizacji edukacji regionalnej dla nauczycieli klas IV – VI szkoły podstawowej pt. „Moje miasto Zawiercie”, autorstwa Jolanty Ka- sperek, Doroty Walus, Ewy Kity z Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Katowicach Filii w Zawierciu. Prezentowana propozycja programowa opracowana została, zgodnie z Rozporz ądzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego, z my ślą o wspomaganiu nauczycieli w realizacji problematyki edukacji regionalnej w szkole podstawowej. Z tego opracowania mog ą, z du żym po żytkiem, korzysta ć na- uczyciele wszystkich typów szkół. Ta obszerna (190 str.), bardzo rzetelnie przygoto- wana, wymagała wielu żmudnych poszukiwa ń oraz wypracowania przemy ślanej kon- cepcji dydaktycznej. Posiada ona bardzo przejrzyst ą struktur ę ułatwiaj ącą korzystanie z niej nauczycielom ró żnych przedmiotów. Jej przygotowanie poprzedzone zostało badaniami ankietowy- mi w śród nauczycieli, które potwierdziły du że zapotrzebowanie środowiska szkolnego Zawiercia na tego rodzaju opracowanie. Propozycja programowa składa si ę z 16 kr ęgów tematycznych obejmuj ących całokształt życia społecznego i dziedzictwa kulturowego Zawiercia i okolicy. W ka żdym kr ęgu wyszczególniono podstawowe zagadnienia, zgodnie z wytycznymi podstawy programowej, sformułowano w sposób operacyjny cele nauczania. Zawiera ona tak że propozycje wykorzystania metod, form pracy i środków dydaktycznych, jak równie ż wykaz przydatnych publikacji oraz szereg bardzo interesuj ących i potrzebnych w praktyce zał ączników. Owa obudowa dydaktyczna powstała w wyniku szczegółowej analizy prasy regionalnej, przewodników, opracowa ń mono- graficznych, analizy dokumentów i własnych poszukiwa ń w terenie. Omawiana praca zarówno w sferze koncepcji, układu, doboru i sformułowania tytułów kr ęgów tematycznych, bogactwa i ró żnorodno ści materiałów (w dziedzinie faktograficznej, informacyjnej), jak i ich opracowania dydaktycznego jest wysoce pro- fesjonalna i zasługuje na najwy ższe uznanie i upowszechnienie, nie tylko w szkołach Zawiercia. Powinna by ć ona prezentowana jako przykładny wzorzec pracy bibliotekarzy pedagogicznej biblioteki w procesie wspomagania szkoły w realizacji zada ń reformy o światy. Kierownik Wydziału Instrukta żowo- Metodycznego Edukacji Regionalnej Pedagogicznej Biblioteki Wojewódzkiej w Katowicach dr Krystyna Dyba 3 Opinia dotycz ąca projektu Moje miasto Zawiercie: propozycje programowe dla nauczycieli klas IV- VI do realizacji edukacji regionalnej Opracowanie: Jolanta Kasperek, Dorota Walus, Ewa Kita Celem projektu było przygotowanie materiałów, wspomagaj ących nauczycieli szkół podstawowych w realizacji ście żki Edukacja regional- na , wprowadzonej do programu szkół podstawowych 15 lutego 1999 r. Ponadto zało żeniem propozycji programowych było pogł ębienie wiedzy o regionie, o tre ści wychodz ące poza obowi ązuj ący program nauczania szkoły podstawowej. Stałe kontakty pracowników biblioteki z nauczycielami szkół pod- stawowych i znajomo ść ich potrzeb wpłyn ęły na form ę i charakter opra- cowania. Wyró żnia go bogactwo danych faktograficznych, obszerne za- łączniki, spisy bibliograficzne opracowane z autopsji na podstawie doku- mentów zgromadzonych w Bibliotece Pedagogicznej. Pracownicy wyka- zali osobiste zaanga żowanie, rzetelno ść i wnikliwo ść w gromadzeniu i opracowaniu informacji, charakterystycznej dla bibliotekarzy. Z projektem zapoznali si ę nauczyciele szkół podstawowych Za- wiercia. Wzbudził on du że zainteresowanie w śród nauczycieli poszcze- gólnych przedmiotów, którzy wyrazili ch ęć wł ączenia niektórych kr ęgów tematycznych do swoich planów pracy w roku szkolnym 2003/2004. Doradca Metodyczny Bibliotek Szkolnych Bo żena Wałek 4 WST ĘP „Moje miasto Zawiercie” – propozycje programowe dla nauczycieli klas IV-VI do realizacji edukacji regionalnej – dziedzictwo kulturowe w regionie , zostały opracowane przez grup ę nauczycieli bibliotekarzy Pedagogicznej Biblioteki Woje- wódzkiej w Katowicach Filii w Zawierciu. Projekt opracowano w oparciu o Rozporz ądzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego. Wzrost zapotrzebowania na materiały metodyczne związane z realizacj ą edu- kacji regionalnej oraz zwi ększaj ące si ę zainteresowanie literatur ą i pras ą regionaln ą w środowisku nauczycielskim, skłoniło autorki do przygotowania materiałów wspoma- gaj ących realizacj ę ście żki – dziedzictwo kulturowe w regionie. Działania poprzedzo- no ankiet ą Zawiercie w edukacji regionalnej , której analiza potwierdziła potrzeb ę opracowania takiego projektu. Podkre śli ć nale ży, że przygotowane materiały maj ą rozbudzi ć twórcz ą aktywno ść nauczycieli i maj ą stanowi ć podstaw ę do opracowania własnych, autorskich programów. St ąd te ż odmienna forma precyzowania celów ope- racyjnych w stosunku do tradycyjnych programów. Z zawartych w projekcie tre ści mog ą skorzysta ć nauczyciele ró żnych przedmiotów. Nie s ą oni zobowi ązani do wykorzystania wszystkich wiadomo ści proponowanych w poszczególnych kr ęgach tematycznych. Projekt składa si ę z 16 kr ęgów tematycznych, omawiaj ących odr ębne aspekty życia społecznego miasta. Ka żdy z kr ęgów zawiera: • zagadnienia wynikaj ące z podstawy programowej; • proponowane do realizacji cele operacyjne według taksonomii B. Niemierko; • proponowane metody i formy pracy; • środki dydaktyczne; • zalecane do wykorzystania publikacje; • materiały pomocnicze dla nauczycieli w postaci zał ączników. Intencj ą autorek było przygotowanie nauczycielom takich materiałów dydaktycznych, które dostarczaj ą podstawowych informacji potrzebnych do realizacji wybranego przez siebie zagadnienia. Obszerne zał ączniki zawieraj ą szczegółowe informacje zwi ązane z danym kr ęgiem tematycznym. Dopełnieniem cało ści jest bogata bibliogra- fia zamykaj ąca ka żdy kr ąg tematyczny, opracowana na podstawie zbiorów znajduj ą- cych si ę w Bibliotece Pedagogicznej w Zawierciu. Tak szczegółowo opracowane ma- teriały wynikaj ą z bibliotekarskiej dociekliwo ści, wnikliwej analizy dokumentów, kontaktów z ró żnymi instytucjami oraz osobami prywatnymi. Projekt programu jest otwarty, gdy ż nie obejmuje wszystkich aspektów życia społecznego i zakłada mo żliwo ść tworzenia kolejnych kr ęgów tematycznych. Realizacja tre ści projektu w programach szkolnych stwarza mo żliwo ść pozna- nia przez uczniów własnego dziedzictwa kulturowego, podniesienia poziomu edukacji kulturalnej, budzenia szacunku wobec tradycji, przygotowania do twórczego uczest- nictwa w życiu kulturalnym i kształtowania postawy otwarto ści wobec świata. 5 „Gdzie ś na mapie świata...” moje miasto Zawiercie ZAGADNIENIA 1. Czym jest „mała ojczyzna”? 2. Poło żenie geograficzne Zawiercia, granice miasta, podstawowe dane statystyczne. 3. Miasto w uj ęciu administracyjnym. 4. Zarys dziejów Zawiercia, jego symbole. PROPONOWANE DO REALIZACJI CELE Wiadomo ści: 1. Zapoznanie ze znaczeniem poj ęcia „region”, „mała ojczyzna”. 2. Charakterystyka poło żenia geograficznego miasta ( Śląsk – Zagł ębie D ąbrowskie – Jura Krakowsko-Cz ęstochowska). 3. Poznanie zasi ęgu terytorialnego Zawiercia oraz miejscowo ści s ąsiaduj ących z miastem. 4. Charakterystyka poło żenia administracyjnego miasta. 5. Zapoznanie z odkryciami archeologicznymi na terenie Zawiercia. 6. Zapoznanie z podaniami, genez