GLINSTEREND IN HET GROEN VISIE LANDGOEDEREN EN BUITENPLAATSEN gemeente Renkum 2018 1 2 GLINSTEREND IN HET GROEN VISIE LANDGOEDEREN EN BUITENPLAATSEN gemeente Renkum 2018 3 Landgoederen en buitenplaatsen van de gemeente Renkum maken deel uit van reeks landgoederen en buitenplaatsen op de zuidelijke Veluwezoom (visiekaart uit: Gelders Arcadië, karakteristieken en ambities Arnhem, Renkum, Rheden, Rozendaal, Wageningen). 4 INHOUD 1. Inleiding 6 Park Heidestein 46 Waarom een Visie Landgoederen en Buitenplaatsen 2018 6 Landgoed De Kamp 48 Ontwikkelingen sinds 2013 6 Ambitie en doelstellingen Visie Landgoederen en Buitenplaatsen 2018 6 Op de stuwwal Samenhang met ander beleid 8 Villa Laura 50 Proces: inbreng van inwoners en stakeholders 8 Buitenplaats Laag Wolfheze 52 Landgoed De Bilderberg 54 2. Op de zuidelijke Veluwezoom 10 Landgoed De Sonnenberg 56 Over heuvels en door dalen 10 Landgoed Boschveld 58 Reeks landgoederen en buitenplaatsen 10 De Koepel 60 Teloorgang en herontwikkeling 12 Landgoed Mariëndaal 62 Landgoedbos 14 Lanen en open gebieden 16 Op de helling Voor de natuur van waarde 18 Landgoed Duno 64 Landgoed Hoog Oorsprong 66 3. Visie: glinsterend in het groen 20 Landgoed Laag Oorsprong 68 Landgoederen en buitenplaatsen als bijzonder oorden 20 Park Hartenstein 70 Beeldbepalend erfgoed 20 Landgoed De Hemelse Berg 72 Thema’s als leidraad 22 Buitenplaats De Pietersberg 74 Landgoedbos, open terrein, parklandschap én tuin 22 Bato’s Wijk 76 1. Bezie de locaties in samenhang met het aangrenzende landschap 24 2. Blaas het landschapsontwerp nieuw leven in 26 In de uiterwaarden 3. Vergroot de natuurwaarden van de gebieden 28 Kasteel Doorwerth 78 4. Benut het recreatieve potentieel van de landgoederen, buitenplaatsen beter 30 5. Verbeter de toegankelijkheid van de terreinen 32 5. Uitvoeringsstrategie 80 6. Denk in gebouwensembles 34 Participatie 80 7. Stel een meubilair- en materialencatalogus voor de landgoederen en Urgente en kansrijke landgoederen en buitenplaatsen, op weg naar fysieke buitenplaatsen op 36 uitvoering 82 8. Stem het beheer af op het landschapsontwerp en op de natuur 38 Beleidsmatige verankering 84 Financiën 84 4. Uitwerking visie: elk landgoed, elke buitenplaats eigen accenten 40 De urgentie is hoog 40 Bijlage 1 Motie Raad visie Landgoederen en Buitenplaatsen 2013 86 Onderscheidend 40 Bijlage 2 Verslag Expert Meeting Eigenaarschap 2017 87 Aan de beek Bronnen 90 Landgoed Quadenoord 42 Landgoed De Keijenberg 44 Colofon 91 5 1. INLEIDING Waarom een visie Landgoederen en Buitenplaatsen 2018 De Visie Gelders Arcadië van het Gelders Genootschap, die in opdracht van de Landgoederen en buitenplaatsen bepalen in belangrijke mate het aanzien gemeentes Arnhem, Renkum, Rheden, Rozendaal en Wageningen is opgesteld en van onze gemeente. Ook vormen ze een belangrijk motief voor een toeristisch inmiddels afgerond, vormt eveneens een belangrijke bouwsteen voor de visie op bezoek of zelfs voor de beslissing om in Renkum te gaan wonen. Zelfstandig de landgoederen en buitenplaatsen in de gemeente Renkum. beleid voor de landgoederen en buitenplaatsen als specifiek rood en groen Doel van de visie Gelders Arcadië is het inzichtelijk maken van de ruimtelijke cultuurhistorische fenomeen is in 2013 geformuleerd in de vorm van de Basisvisie identiteitsdragers van de landgoederenzone als leidraad c.q. onderlegger voor Landgoederen. De ondertitel van de visie geeft de primaire koers weer: “beleven, toekomstig beleid en nieuwe ontwikkelingen binnen de landgoederenzone benutten en beschermen”. Bij de vaststelling heeft de gemeenteraad het oordeel Gelders Arcadië. De Visie biedt daarmee een bovengemeentelijke) basis en uitgesproken dat deze visie aanvullingen behoefde en om die reden is de visie uit raamwerk voor uitwerking op lokale schaal en voor een mogelijk toekomstige 2013 als ‘basisvisie’ gelabeld. uitvoeringsprogrammering. Ontwikkelingen sinds 2013 Ambitie en doelstellingen visie Landgoederen en Buitenplaatsen 2018 In 2017 is de visie “Oosterbeekse buitenplaatsen herleven” van het burgerinitiatief In de basisvisie 2013 is de volgende ambitie geformuleerd: “4 Landgoederen op de Helling” gereed gekomen. De visie is samengesteld De in de basisvisie gemaakte selectie van landgoederen en buitenplaatsen duurzaam door de Vereniging Vrienden van Park Hartenstein, Stichting Dorpsplatform “levend te houden” voor toekomstige generaties, rekening houdend met de ruimtelijke Oosterbeek en Stichting Ruimte Denken. Deze visie, die door middel van een en landschappelijke kwaliteiten van de landgoederen en buitenplaatsen, van hun open planproces tot een breed draagvlak heeft geleid, vormt een waardevolle directe omgeving en van het aangrenzende cultuurlandschap van de Veluwezoom. input voor de voorliggende visie. Eerder was al in opdracht van de Initiatiefgroep "Visie voor de landgoederen" het onderzoeksrapport ''Vista's op participatie'' Voor een nadere uitwerking is de volgende denklijn gehanteerd: opgesteld. Behouden en verbinden door beleven, benutten en beschermen. Maar er zijn de afgelopen tijd meer goede initiatieven tot ontplooiing gekomen. In het Renkums Beekdal heeft Staatsbosbeheer, eigenaar van Landgoed De Anno 2018 is er geen aanleiding om deze ambitie en denklijn te wijzigen. De Keijenberg, samen met aangrenzende landgoederen Oranje Nassau’s Oord, doelstellingen van de visie Landgoederen en Buitenplaatsen 2018 zijn wél Quadenoord en Dorskamp een visie opgesteld. Landgoed Laag Oorsprong is aanzienlijk anders dan in 2013. door Geldersch Landschap & Kasteelen op een fraaie manier hersteld. De volgende doelstellingen vormen het vertrekpunt voor de visie Landgoederen 2018. De doelstellingen komen voort uit de verschillende onderdelen van de motie Daarnaast is in 2015 het Waardestellend onderzoek gepresenteerd (het rapport uit 2013 (zie bijlage 1). “Renkumse Landgoederen en Buitenplaatsen” van de Wetenschapswinkel van de WUR op initiatief van de Initiatiefgroep "Visie voor de Landgoederen"). 1. Het geven van een ruimtelijke vertaling van de bestaande De belangrijkste uitkomst daarvan is de aanbeveling om te komen tot een cultuurhistorische-, landschappelijke- en ecologische waarden en meer gedragen landgoederenbeleid en voorstellen hoe dit kan worden ontwikkelingsmogelijkheden van (onderdelen van) de Renkumse bereikt. Na het verschijnen van dit onderzoek is er binnen en buiten de landgoederenzone in onderlinge samenhang; gemeentelijke organisatie discussie gevoerd over de rol van de lokale 2. Een beleids- en afwegingskader op hoofdlijnen bieden voor bescherming samenleving bij de totstandkoming van landgoederenbeleid en een gedragen van bestaande waarden en voor toetsing van particuliere initiatieven; in uitvoeringsprogramma. Het mobiliseren van de samenleving kan een wezenlijke dit kader wordt/worden: bijdrage betekenen voor de ontwikkeling en het herstel van cultuurhistorische - prioriteiten aangeven die invulling geven aan het behoud van de waarden en de natuurwaarden daarbinnen. De overheid en de lokale kernwaarden van de landgoederen en buitenplaatsen; samenleving hebben elkaar vandaag de dag hard nodig. - de locaties aangegeven waar nieuwbouw wenselijk dan wel 6 LANDGOEDEREN EN buitenplaatsen huidige landgoedcontouren Bron luchtfoto: Google Earth WOLFHEZE OOSTERBEEK HEELSUM DoorwerTH RENKUM 7 onwenselijk is; Buitenplaatsen 2018 als onderbouwing worden gebruikt bij de aanvraag van - aangegeven hoe, bij belangentegenstellingen tussen subsidies in het kader van natuur, landschap, erfgoed en burgerinitiatieven. cultuurhistorische en natuurlijke waarden waaronder biodiversiteit, Recent zijn het LandschapsBasisPlan 2017 (Verbindend Landschap) en het de belangenafweging zal plaatsvinden; Bosbeleidsplan 2018-2028 vastgesteld. De voorliggende visie gaat in tegenstelling - voorstellen gedaan voor instandhouding en bescherming van tot deze twee plannen in op nieuwe ontwikkelingen voor de landgoederen en structuren door toepassing van de Erfgoedverordening; buitenplaatsen. De Visie Landgoederen en Buitenplaatsen 2018 geeft dus een 3. De mogelijkheden en randvoorwaarden voor toekomstbestendige nadere invulling aan het LandschapsBasisplan en het Bosbeleidsplan voor wat (economische) ontwikkeling van de landgoederenzone, rekening houdend betreft de Landgoederen en Buitenplaatsen en stelt prioriteiten. het gestelde onder 1 en 2; 4. Een daartoe in aanmerking komende selectie van thema’s uit het boek Er ligt ook een duidelijke relatie met de gemeentelijke Cultuurvisie 2017-2020. De “Kansen voor Gelders Arcadië” te verwerken; Visie Landgoederen en Buitenplaatsen 2018 benoemt per landgoed belangrijke 5. Een uitnodiging bieden voor particuliere ideeënvorming; participatie cultuurhistorische waarden en benoemt thema's die passen bij de verschillende om initiatieven van de grond te krijgen en gedeeld eigenaarschap landgoederen. Deze waarden en thema's kunnen een belangrijke drager vormen zijn belangrijke thema’s bij de totstandkoming van de visie en voor activiteiten op het gebied van kunst en cultuur. In het uitvoeringsprogramma uitvoeringsprogramma; van de Cultuurvisie is het een en ander uitgewerkt. Zie ook het hiernaast 6. Een onderbouwing bieden voor de mogelijkheid om subsidies aan te opgenomen beleidsschema. spreken. Proces: inbreng van inwoners en stakeholders De eerste vier doelstellingen worden uitgewerkt in hoofdstuk 3: de visie op de Bij de start van het project zijn gesprekken gevoerd met landgoedeigenaren, landgoederen en buitenplaatsen in acht verschillende thema's. Doelstelling 5 organisaties, deskundigen, inwoners, etcetera. Dit was een goede