De archeologische kroniek van Noord-Holland 2018 Deel van de Romeinse palissade die gevonden werd bij Krommenie. Voorwoord hun weg naar ons cultureel erfgoed weten te vinden. Dat laat zien dat archeo logie in de belangstelling staat en dat de waarde Dit is de elfde Archeologische Kroniek van Noord-Holland en van ons erfgoed onschatbaar is! voor mij als nieuwe gedeputeerde Cultuur de eerste. In hoog tempo heb ik afgelopen maanden kennis mogen maken met de In deze nieuwe kroniek staan we stil bij archeologische onder- grote collectie van archeologische vondsten die onze provincie zoeken en bijzonderheden die in 2018 plaatsvonden. Ook dit jaar rijk is. Ik voel me vereerd dat ik in mijn nieuwe rol kennis maak mogen we sommige zelfs spectaculair noemen. Uit het oude met zoveel historie en dat zoveel betrokken mensen met hart en onderzoek Velsen-Waterland (1970) zijn vondsten opnieuw ziel werken aan het vinden, conserveren, bestuderen en delen bekeken. Op één van de scherven aardewerk bleken honing- van kennis uit het verleden, om zo de toekomstige generaties resten te zitten uit de Midden-Bronstijd (1500-1300 voor Chr.), mee te nemen in het verleden. waarmee het de oudste vindplaats van honing in Nederland is. Steeds weer wordt duidelijk waarom wij als provincie archeo- Ook komt deze editie uit aan de vooravond van de viering van logische vondsten duurzaam behouden en beheren voor later vijf jaar Huis van Hilde, het archeologiecentrum van Noord- onderzoek in ons archeologisch depot. Holland. Duizenden archeologische vondsten, waaronder vuur- Het archeologisch onderzoek in het traject van de Noord/Zuid- stenen werk­­tuigen, vroegmiddeleeuwse munten en 17de- lijn in Amsterdam heeft 15 jaar geduurd, waarbij bijna 700.000 eeuwse kleding stukken, hebben de afgelopen jaren daar een vondsten tevoorschijn kwamen. Een groot aantal daarvan kreeg Foto ©Provincie Noord-Holland Foto ©Provincie plek gekre gen. In bijna vijf jaar tijd hebben 163.371 bezoekers een plaatsje in de indrukwekkende catalogus ‘Spul’. Archeologische kroniek 2018 | Provincie Noord-Holland || 11 Hoe creëer je een breed draagvlak en betrek je het publiek bij alles te vinden op www.huisvanhilde.nl archeo logische opgravingen? Dat werd in Grootebroek goed en https://collectie.huisvanhilde.nl. aangepakt. Onder begeleiding van archeologen mochten belangstellenden meegraven naar een nederzetting uit de Zita Pels Bronstijd. Gedeputeerde Cultuur Voor de liefhebbers van de Romeinen is het onderzoek van vorig Provincie Noord­Holland jaar in Krommenie van groot belang. Het lijkt er sterk op dat het hier gaat om een Romeinse wachttoren binnen een palissade uit de eerste helft van de 1ste eeuw na Chr. Dat is een stuk noordelijker dan verwacht. Interessant is het hernieuwd geofysisch onderzoek naar de verdwenen middeleeuwse kastelen in Oudorp bij Alkmaar. Dit levert veel nieuwe spannende inzichten op. Ik hoop dat u deze kroniek met belangstelling leest en dat het u uitnodigt om een bezoek te brengen aan ons archeologie­ centrum Huis van Hilde in Castricum. Maar ook digitaal is van 2 | Archeologische kroniek 2018 | Provincie Noord-Holland | 3 Inhoud 57 Heemskerk 98 Zaanstad – Koog aan de Zaan 149 Karolingische beschoeiingspalen en een 57 Bachstraat 6 98 Breedweer 4-10 opmerkelijke Vogelfibula van Uitgeest – 1 Voorwoord 58 Heiloo 101 Zaanstad – Krommenie Hendriksloot 58 Plangebied Kuin 101 ’t Hain/Provily Sportpark 150 Enkele munten van het afgeplagde 4 Alkmaar 61 Westerweg 340-342/plangebied 106 Noorderhoofdstraat 10 onderzoeksgebied Uitgeest – 4 Breedstraat 33 Westererf 106 Zaanstad – Wormerveer Hendriksloot 8 Lombardsteeg – Doelenveld 63 Plangebied Heiloo Zuiderloo 106 Noorddijk, oliemolen De Vrijheid 154 Een amulet-, Petrus- of hemelsleutel uit 12 Verdronkenoord 121 65 Hollands Kroon – Nieuwe Niedorp 108 Zaanstad – Zaandam Rinnegom 17 Alkmaar – Oudorp 65 Dorpsstraat 49-57 108 Badhuisweg 1-3 154 Een schildpadfibula uit Castricum – 17 Herenweg 67 Hoorn 108 Oostzijde 46-48 Oosterbuurt 23 Oudorperpolder 67 Drieboomlaan en Binneblijfstraat 109 Oostzijde 355-388 155 Haardkragen uit een waterput in Heiloo 33 Amsterdam 69 Langedijk – Sint Pancras 109 Westzijde 114 157 Beemster, de Draaioorder molengang 33 Beursplein 69 Parallelweg 25 168 Een metalen ring uit Laren: geen 33 Damrak 70 Markermeerdijken 112 Varia artefact van de Trechterbekercultuur 34 Frederiksplein 70 Vooronderzoek 169 Mercurius, een topstuk van de 17de- 34 Marnixstraat 157 75 Zwerfkeien 112 Amsterdam Noord/Zuidlijn: eeuwse terracotta-productie 35 Mauritskade 78 Oostzaan Het publiek bereikt 170 Prehistorisch landschap in Haarlem 37 Nieuwendijk 111 78 De Haal 78 119 De oudste honing van Nederland en 176 Kastelen en buitenplaatsen in Noord- 37 Prins Hendrikkade 52-53 78 Kerkbuurt 87 andere bijzondere vondsten uit Velsen – Holland 38 Reguliersbreestraat 79 Purmerend Waterland 182 Oud-archivaris draagt zijn collectie 39 Warmoesstraat 91 79 Koemarkt 121 Nieuw onderzoek naar het ‘vergeten Zaanse vondsten over 40 Bergen 81 Schagen graf’ van Velsen – Hoogovens 183 Een munt van een Koogse 40 Duinen 81 Industrieterrein Witte Paal 126 Grand Hotel-Restaurant Texel, Ruslandganger 42 Bloemendaal – Bloemendaal aan zee 82 Stede Broec – Grootebroek Den Burg. Het afval van Texels fraaiste 42 Camping De Lakens 82 Waterweide fin-de-siècle-toeristenhotel 184 Uit het depot 45 Castricum – Limmen 85 Velsen – IJmuiden in nieuwbouwwijk De Tuunen 45 Plangebied Limmen – Zandzoom 85 Midden Sluiseiland 131 Een leren kan uit het Twee 185 Leids onderzoeksproject naar de 45 Drechterland – Schellinkhout 89 Velsen – Velsen-Noord Kanonnenwrak Westfriese Bronstijd afgerond 45 Dorpsweg 20 89 Stratingplantsoen en omgeving 133 Afval van kroegen en hoerenhuizen: 186 Huis van Hilde publicaties 47 Edam-Volendam – Edam 92 Waterland – Uitdam vondsten uit het ‘Kollegat’ in 190 Literatuur 47 Baandervesting - Korsnäs-terrein 92 Markermeer Oudeschild 196 Vindplaatsenkaart 48 Oorgat 62-64 96 Wormerland – Jisp 137 Een oude schildpad uit Oudeschild. 49 Enkhuizen 96 Wegsloot Exotica uit een 18de-eeuwse huissloot 49 Admiraliteitsweg 39 97 Wormerland – Oostknollendam op de Rede van Texel 50 Dijk 97 Sluisstraat 140 Saintonge poppenflessen uit het Texelse 52 Koltermanstraat 1 97 Zaanstad – Assendelft Vijzelwrak 53 Spaans Leger/Kruislaan 97 Nauerna 147 Romeinse en vroegmiddeleeuwse 54 Westeinde 88-92 munten uit Bakkum 4 | Archeologische kroniek 2018 | Provincie Noord-Holland | 5 < Foto van de zuidkant van de Breedstraat in 1865, met op de achtergrond de net gebouwde Dominicuskerk. Het grote gebouw middenin met de twee brede witte deuren is het ‘Wapen van Heemskerk’. Het pand met de trapgevel links ervan is er later bijgevoegd. > Het oude ‘Wapen van Heemskerk’ is op 14 april 1938 door brand verwoest. foto©gemeente Alkmaar foto©gemeente foto foto Alkmaar ©Regionaal Archief Alkmaar | Breedstraat 33 In het najaar van 2018 vond een kleinschalige was afgebrand. Vóór de brand stonden hier opgraving plaats bij Breedstraat 33 tijdens een twee panden: aan de linkerzijde het eigenlijke verbouwing tot een appartementencomplex. cafégedeelte en aan de rechterzijde een breed In de gebouwen was vroeger de uitgaans- geblokpleisterd pand met twee dubbelbrede gelegenheid ‘Het Wapen van Munster’ geves- deuren dat waarschijnlijk dienst deed als Alkmaar foto©gemeente tigd, later het poppodium ‘Atlantis’ en ver- stalling voor koetsen en paarden. Een foto uit volgens ‘Victorie’. Bij het verwijderen van circa 1865 laat zien dat achter de muren van een deel van de bestaande betonvloer kwam deze panden oudere gebouwen schuilgingen. een terrein van ongeveer 5 x 10 m vrij voor de Op deze foto staat op de plaats van het café- Alkmaar foto©gemeente aanleg van een binnentuin. Dit kleine stukje gedeelte nog een pand met een trapgevel. De inhoud van één van de emmers met vondsten uit de De inhoud kon dankzij de kleipijpen scherp worden gedateerd. grond is archeologisch onderzocht. Het ‘Wapen van Heemskerk’ is niet het eerste stortkoker. De meeste kleipijpen dateren uit de eerste helft van de 18de Een groot deel van de plek bleek al verstoord pand op deze locatie met een horecabestem- eeuw. door een grote betonnen septic tank uit de ming. Volgens het kadaster van 1832 waren druppelvormig grondplan met een diameter vondstcomplexen onderscheiden: de onderste late 19de of de eerste helft van de 20ste eeuw. de panden toen in bezit van een zekere Pieter van 2,5 m. Aan de zuidzijde had hij een uitge- gebruikslaag uit de periode 1625-1675, een Wel werden een paar funderingen uit de late Vogels, die tapper van beroep was. In 1730 bouwde stortkoker van 1,6 m breed, die plaats bovenste gebruikslaag uit de periode 1675- 14de tot begin 20ste eeuw gevonden, die bij stonden hier nog vier pandjes, die waren bood aan een ‘dubbel gemak’ (een twee zit- 1740/1750 en de inhoud van de stortkoker met gebouwen aan de Breedstraat hoorden. Van samengevoegd tot een ‘stalling’ (zie www. plaatsen breed toilet). De koepel van het reser- vondstmateriaal uit de gehele gebruiks tijd foto©gemeente Alkmaar foto©gemeente foto©gemeente Alkmaar foto©gemeente een waterput konden we geen nadere datering archiefalkmaar.nl onder Historisch Kadaster voir was, op de top na, nog bijna hele maal van de put. vaststellen vanwege het ontbreken van vond- Alkmaar, Kad.A703). Tijdens de opgraving aanwezig. Door dit gat was de put grotendeels Wat direct opviel bij het schoonspoelen en sten. Een beerput daarentegen leverde een werd echter duidelijk dat de horeca op deze De leeggehaalde beerput met de brede stortkoker, gezien vanuit De vondstrijke beerlagen zijn integraal geborgen in totaal opgevuld met grond waarin we vondstmate- uitzoeken van het vondstmateriaal was het heleboel vondstmateriaal op. locatie waarschijnlijk nog een eeuw eerder het noorden. De ingezakte koepel is bij de opgraving verwijderd. 61 grote emmers, die in de werkplaats over de zeef zijn riaal hebben gevonden uit het begin van de zeer fragmentarische karakter van het scher- Het pand, zoals het er nu staat, is gebouwd in is begonnen. De beerput was aangelegd uitgespoeld. 20ste eeuw. Mogelijk is de koepel ingezakt na venmateriaal. Veel van de voorwerpen bleven, 1939, nadat het oude ‘Wapen van Heemskerk’ tegen de zuidzijde van het pand en had een de brand van 1938.