POWIATOWY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI POWIATU NOWOSOLSKIEGO NA LATA 2020-2023 Nowa Sól 2020 Powiat Nowosolski ul. Moniuszki 3 67-100 Nowa Sól Ecogreen Pomerania Sp. z o.o. ul. Jagiellońska 20-21 70-363 Szczecin e-mail: [email protected] Spis treści 1. Wstęp ..............................................................................................................................5 2. Podstawa prawna opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami...............6 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce ..................................7 4. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ........................................ 12 4.1. Międzynarodowe uwarunkowania prawne ochrony dziedzictwa kulturowego ......... 12 4.2. Krajowe uwarunkowania prawne ochrony dziedzictwa kulturowego ...................... 15 5. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego.................................... 20 5.1. Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa ..................................................................................................... 20 5.2. Relacje powiatowego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie powiatu (analiza dokumentów programowych powiatu) ..................................... 24 6. Charakterystyka Powiatu Nowosolskiego ...................................................................... 27 6.1. Położenie administracyjne ...................................................................................... 27 6.2. Charakterystyka społeczno-gospodarcza ................................................................. 29 6.3. Charakterystyka przyrodnicza................................................................................. 30 7. Historyczne aspekty dziedzictwa kulturowego powiatu nowosolskiego ......................... 32 7.1. Rys historyczny obszaru powiatu nowosolskiego.................................................... 32 7.2. Gminy powiatu nowosolskiego wraz z charakterystyką ich dziedzictwa historycznego .................................................................................................................... 33 8. Charakterystyka i ocena stanu dziedzictwa kulturowego powiatu nowosolskiego .......... 49 8.1. Krajobraz kulturowy powiatu nowosolskiego ......................................................... 49 8.2. Układy urbanistyczne ................................................................................................. 54 8.3. Układy ruralistyczne .................................................................................................. 63 8.4. Obiekty sakralne i ich założenia ................................................................................. 64 8.5. Architektura rezydencjonalna ..................................................................................... 67 8.6. Parki i ogrody............................................................................................................. 70 8.7. Cmentarze .................................................................................................................. 71 8.8. Obiekty użyteczności publicznej ................................................................................ 73 8.9. Architektura obronna .................................................................................................. 78 8.10. Zabytki techniki ....................................................................................................... 79 8.11. Zabytki poprzemysłowe ........................................................................................... 82 8.12. Kultura niematerialna ............................................................................................... 84 9. Dobra kultury objęte prawnymi formami ochrony ......................................................... 85 9.1. Obiekty zabytkowe wpisane do rejestru zabytków nieruchomych województwa lubuskiego ........................................................................................................................ 86 9.2. Zabytki ruchome .................................................................................................. 127 9.3. Zabytki archeologiczne......................................................................................... 128 9.4. Zabytki ujęte w gminnych ewidencjach zabytków wraz z Gminnymi Programami Opieki nad Zabytkami ..................................................................................................... 133 10. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego powiatu. ....................................................... 136 11.1. Analiza szans i zagrożeń......................................................................................... 136 11.2. Ochrona dziedzictwa kulturowego powiatu nowosolskiego .................................... 138 11. Założenia programowe ............................................................................................. 141 11.1. Priorytety programu ochrony nad zabytkami ........................................................ 141 11.2. Kierunki działań programu opieki......................................................................... 141 11.3. Zadania Programu opieki nad zabytkami .............................................................. 142 12. Instrumentarium realizacji powiatowego programu opieki nad zabytkami ................ 146 13. Zasady oceny realizacji powiatowego programu opieki nad zabytkami .................... 148 14. Źródła finansowania powiatowego programu opieki nad zabytkami ......................... 151 15. Realizacja i finansowanie przez powiat zadań z zakresu ochrony zabytków ............. 160 16. Spis rycin: ................................................................................................................ 162 17. Spis tabel: ................................................................................................................ 163 1. Wstęp Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Nowosolskiego na lata 2020-2023 jest dokumentem polityki samorządu w zakresie podejmowanych działań dotyczących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Program może być wykorzystywany przez inne jednostki samorządu terytorialnego, środowiska naukowe, właścicieli obiektów zabytkowych oraz osoby zainteresowane dziedzictwem kulturowym. Celem opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami jest określenie głównych zadań i kierunków działań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami, w tym wskazanie sposobów realizacji stosownych działań organizacyjnych i finansowych, jak też upowszechnianie wiedzy o zabytkach, zgodnie z przepisami ustawy z 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2018 r. poz. 10 z późn. zm.). Działania te winny być ukierunkowane na poprawę stanu zabytków, ich rewaloryzację oraz zwiększenie dostępności do nich mieszkańców i turystów. Głównym odbiorcą Programu jest lokalna wspólnota samorządowa. W zamierzeniu beneficjentami Programu mają stać się nie tylko prywatni właściciele czy użytkownicy obiektów zabytkowych, ale również mieszkańcy powiatu. Powiatowy Program Opieki nad Zabytkami między innymi poprzez działania edukacyjne, ma też wzbudzić w lokalnej społeczności świadomość wspólnoty kulturowej, roli i znaczenia lokalnych wartości i wspólnych korzeni. Społeczna dbałość o zachowanie wartości kulturowych wzmacnia poczucie tożsamości, wspiera identyfikację jednostki z tzw. małej ojczyzny. Program jako dokument strategiczny w zakresie ochrony zabytków ma pozwolić na koordynację działań polityki przestrzennej w zakresie opieki i zarządzania dziedzictwem kulturowym. W okresie najbliższych lat Program realizowany będzie dostępnymi środkami prawnymi oraz finansowymi. Program stanowi również uzupełnienie pozostałych dokumentów strategicznych powiatu, ponieważ traktuje dziedzictwo kulturowe jako jeden z podstawowych zasobów wpływających na postrzeganie Powiatu Nowosolskiego jako obszaru atrakcyjnego pod względem turystycznym, a także społeczno-gospodarczym. Zarządzanie zasobem kulturowo- historycznym, jego właściwe eksponowanie, udostępnianie, promowanie, angażowanie w tym celu nowoczesnych technik może w znaczący sposób wpłynąć na rozwój lokalnej gospodarki. działań. 5 2. Podstawa prawna opracowania Powiatowego Programu Opieki nad Zabytkami Program Opieki nad Zabytkami Powiatu Nowosolskiego na lata 2020-2023 został opracowany celem realizacji zapisów ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2018 r. poz. 10 z późn. zm.). Ustawa wprowadza obowiązek sporządzania programów opieki nad zabytkami zarówno na szczeblu wojewódzkim, powiatowym, jak i gminnym. Zgodnie z art. 87 ust. 1 cytowanej wyżej ustawy zarząd powiatu sporządza na okres 4 lat powiatowy program opieki nad zabytkami, który po uzyskaniu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków przyjmuje rada powiatu. Program ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym, a z jego realizacji zarząd powiatu sporządza, co dwa lata sprawozdanie, które następnie przedstawia radzie powiatu. Zgodnie z art. 87 ust. 2 ww. ustawy samorządowe programy opieki nad zabytkami mają na celu: 1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2) uwzględnianie uwarunkowań ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego,