Oude Hollandse Kerken ZOMER 2018 NUMMER 86 THEMANUMMER Grote Kerk Oosthuizen 500 JAAR Op de grens van de middeleeuwen en de nieuwe tijd De landschappelijke geschiedenis De restauratie van de vieringtoren Wapenglazen VAN HET BESTUUR REDACTIONEEL COLOFON INHOUD Oude Hollandse Kerken nr. 86, zomer 2018 Vijf eeuwen ISSN 0166-3445 © 2018 SOHK Grote Kerk Uitgave Stichting Oude OOSTHUIZEN EN Hollandse Kerken ZIJN GODSHUIS OP 5 Oosthuizen De Stichting Oude Hollandse Kerken, opgericht DE GRENS VAN DE in 1975, heeft als doelstelling het behoud e kerk van Oosthuizen bestaat in MIDDELEEUWEN EN van monumentale kerken in de provincies Noord- en Zuid-Holland. Kerkgebouwen met 2018 500 jaar. Dat is te lezen op DE NIEUWE TIJD een bijzondere, historische, architectonische D het ANWB-bord dat naast de west- of landschappelijke waarde en met een goede ingang van de kerk te vinden is. Iedereen kans op herbestemming of nieuw gebruik weet dat bij het overbruggen van zo’n groot worden zo nodig overgenomen, gerestaureerd, en geschikt gemaakt voor meervoudig gebruik. tijdvak een exact jaar moeilijk vast te stel- De stichting heeft meerdere kerkgebouwen in len is. Desalniettemin heeft de Plaatselijke eigendom. Deze worden in eigen beheer volledig Commissie het initiatief genomen om van dit gerund door vrijwilligers of worden voor langere jaar een jubileumjaar te maken. Zij organi- tijd verhuurd met een maatschappelijke en/of culturele bestemming. seert daartoe verschillende activiteiten in het dorp en in de kerk. Het bestuur van de SOHK Donateurs maken het werk van de stichting in sluit zich hierbij aan door het uitbrengen van Het transept, gezien vanuit het noorden naar het financiële zin mogelijk. Het behoud van zuiden. [foto Jaap van der Veen] monumentale kerkgebouwen in stad of dorp een themanummer dat geheel gewijd is aan is een kostbare aangelegenheid. Door het de kerk van Oosthuizen. Daartoe hebben wij, gebouw goed te onderhouden, te gebruiken naast onze bestaande redactie, een drietal en te behoeden voor verval bewaren we onze DE RESTAURATIE De Zuidervermaning. [schilderij Hans Burghouts] schrijvers bereid gevonden een bijdrage te geschiedenis. Nieuwe donateurs zijn van harte VAN DE welkom en kunnen zich aanmelden via de leveren over de geschiedenis van de kerk en VIERINGTOREN 16 website www.oudehollandsekerken.nl. CROWDFUNDING ZUIDERVERMANING de omgeving. U kunt donateur worden vanaf € 25,– per jaar. WESTZAAN SUCCESVOL De eindredacteur Hans Steketee heeft be- Giften zijn meer dan welkom! Zoals in de vorige editie van het SOHK- sloten zijn werkzaamheden voor ons blad te De SOHK is aangewezen als magazine vermeld moest de fundering van beëindigen. Hans is onlangs ZZP-er gewor- Algemeen Nut Beogende Instelling de Zuidervermaning in Westzaan dringend den en moet een commercieel tarief bere- (Culturele ANBI) - RSIN 805443617 worden vernieuwd. Daar was veel geld voor kenen voor zijn werkzaamheden. Tot nu toe Voor meer informatie over periodiek schenken, giften en nalatenschap, ga naar nodig. Ongeveer € 460.000,–. Omdat dit voor heeft Hans dit werk als vrijwilliger gedaan. www.oudehollandsekerken.nl/wiezijnwij_ de Stichting Oude Hollandse Kerken op korte Voor een betaalde functie is het redactiebud- giftenennalatenschap.html termijn niet haalbaar was heeft het bestuur get helaas te beperkt. Dat spijt ons bijzon- besloten de kerk te verkopen aan Stadsherstel der. Hans heeft de omslag van bulletin naar Bestuur ir. Jeroen de Wilde, voorzitter Amsterdam. Stadsherstel kon door haar magazine (van A5 naar A4) vorm en inhoud drs. Peter Heisterkamp, secretaris positie als Professionele Organisatie voor gegeven. Daar zijn wij hem bijzonder erken- mr. ir. Jan Bezemer, penningmeester Monumentenbehoud meer subsidie krijgen telijk voor. Wij hopen dat Hans in zijn nieuwe Jaap van der Veen, vicevoorzitter Teunis Roode, bestuurslid bouwkundige zaken bij de provincie Noord-Holland en de ge- setting evenveel creativiteit aan de dag kan ir. Laurens Vis, bestuurslid meente Zaanstad. Daarnaast kregen zij van leggen als in het recente verleden. ■ De zuidzijde van het koor in 1910. WAPENGLAZEN Jaap Hulscher, bestuurslid het Prins Bernhard Cultuurfonds een be- JAAP VAN DER VEEN [foto Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE)] 20 Rutger Jan Bredewold, afgevaardigde drag van € 50.000,– en de toezegging dat als Plaatselijke Commissies via crowdfunding een bedrag van € 50.000,– HET ORGEL Adres werd opgehaald het fonds dit bedrag nog BESTUURSLEDEN GEZOCHT 2017 en 2018 is ons aantal kerken geslonken 18 Hillegomstraat 12-14, unit 0.10, 1058 LS Amsterdam eens zou verdubbelen. Eind november 2017 Omdat in de loop van 2018 de bestuursperi- tot zeven! Wij hebben die overdracht gereali- e-mail: [email protected] www.oudehollandsekerken.nl werd gestart met de crowdfunding onder het ode van onze secretaris Peter Heisterkamp seerd met pijn in het hart. De SOHK is in 1975 IBAN: NL71 INGB 0003 3010 10 motto ‘Adopteer een poer’ door een samen- afloopt zijn wij op zoek gegaan naar een opgericht om kerken aan te kopen, te restau- EN VERDER werking van Stadsherstel met de Plaatselijke nieuwe secretaris. Wij hebben Jaap Hulscher, reren en ze vervolgens een nieuwe bestem- Redactie Commissie en de SOHK. Op 6 maart 2018 voorheen adjunct-directeur van Stadsherstel ming te geven. Dat blijkt anno 2018 niet zo Jaap van der Veen (voorzitter), dr. Peter van Dael, Van het bestuur / Redactioneel 1 dr. Arie de Groot, mw. dr. Kathleen Nieuwenhuisen werd het streefbedrag gehaald, een fantas- Amsterdam bereid gevonden om een deel eenvoudig meer als de founders zich voorstel- tisch resultaat door de inzet van alle betrok- van de taken van de secretaris over te nemen. den bij de oprichting. De subsidies zijn dus- De landschappelijke geschiedenis 2 Aan dit nummer werkten mee kenen en de steun van bezoekers, vrienden De taken van de secretaris zijn zo omvang- danig geslonken dat organisaties (niet zijnde drs. Edwin Raap, dr. Anne Doedens, en het lokale bedrijfsleven. Ook uit de ge- rijk dat hij die taak alleen op zich wil nemen een POM-organisatie) maar met mondjes- drs. Hans Steketee De geschiedenis van de bouw en inrichting 12 meenschap van Westzaan kwamen hartver- samen met een tweede secretaris. Een duo- maat een restauratie van de grond kunnen Vormgeving Arjen IJff BNO, Amsterdam warmende initiatieven. Zo heeft de kunst- baan dus. Naar die tweede secretaris zijn wij krijgen. Ook fondsen hebben onder druk van Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden 23 schilder Hans Burghouts een schilderij van nog naarstig op zoek. Hebt u belangstelling de afgelopen recessie hun budgetten naar Druk Zwaan Printmedia, Wormerveer de kerk gemaakt en die aangeboden om te of weet u iemand uit uw kennissenkring die beneden bijgesteld. Tot slot blijkt het vinden De redactie heeft haar uiterste best gedaan om bronnen en recht- Ietske Jansen – de eerste vrouwelijke predikant 24 verloten; opbrengst uiteraard voor de kerk. belangstelling heeft: meld het ons! van een nieuwe bestemming met steeds meer hebbenden van beeldmateriaal in dit magazine te achterhalen. Wanneer desondanks beeldmateriaal wordt getoond waarvan u In april is gestart met het vernieuwen van leegkomende kerken ook steeds moeilijker. (mede) rechthebbende bent en voor het gebruik waarvan u niet de complete fundering. Daarmee is opnieuw TOEKOMST SOHK Het bestuur beraadt zich op deze situatie en als bron of rechthebbende wordt genoemd, ofwel voor het gebruik Cover: de vieringtoren op de kerk van Oosthuizen. [foto Jaap van der Veen] waarvan u geen toestemming hebt verleend, kunt u contact met een monumentale kerk gered. ■ Door de verkoop van drie kerken in 2016, probeert daar nieuwe wegen in te vinden. ■ ons opnemen. 1 De landschappelijke geschiedenis van Oosthuizen ter verklaring van de locatie van de kerk De geschiedenis van een oud kerkgebouw kan niet los gezien worden van de locatie ervan. De toenmalige bouwers wisten maar al te goed dat het doorgaans enige stenen gebouw van het dorp op een makkelijk te bereiken plek moest komen, die daarnaast veilig moest zijn. Bekijken we de plek van de kerk van Oosthuizen op de huidige kaart, dan valt op dat die aan de Zeevangsdijk langs de Beemsterringvaart staat. Een opmerkelijke plek dus. Hoe zou dat zo gekomen zijn? We gaan in dit artikel op zoek naar de mogelijke verklaringen hiervoor. We beginnen op het moment dat het natuurlijke landschap zoals we dat heden ten dage kennen zich ging vormen. EDWIN RAAP VORMING VAN HET NATUURLIJKE schap uit een aantal grote hoogveeneilanden LANDSCHAP omgeven door veenrivieren, die het water Veerverkaveling op Google Maps en schematische weergave (rechts). Veendikte Laag-Holland. [Bron: Dosker, 2017] De huidige plek van de kerk aan de dijk heeft afvoerden richting het Almere, de voorloper er niet altijd zo uitgezien. Er zijn in het land- van de Zuiderzee en naar het ‘Oer-IJ’, dat sloot!) was de ontginningsbasis voor het zui- ook lucht kon toetreden, vergingen de nog tot forse meren als de Beemster en Purmer. schap flinke veranderingen opgetreden. Pas bij Castricum uitmondde in de Noordzee. delijke deel. Hier ontstond het thans verdwe- niet vergane plantenresten alsnog (oxidatie). Dorpen werden bedreigd in hun voortbe- met de drooglegging van de Beemster in 1612 Voorbeelden van veenrivieren waren de nen dorp Drei, waaruit Hobrede voortkwam. Het maaiveld is sinds de eerste ontginning staan. De veengebieden die gespaard waren is een situatie ontstaan, die in grote lijnen Bamestra – waaruit later de Beemster ont- Hoe dit zo kwam leggen we hieronder uit. meerdere meters gedaald. Op dit moment gebleven, werden bedijkt. Dat hielp maar ten niet meer is gewijzigd. stond en die via de Korsloot afwaterde naar is de veendikte in de Zeevang zo dun, dat bij dele. Stormvloeden zorgden ervoor dat het De polder Zeevang, waar Oosthuizen het Almere- en de Kromme IJe, die door de BODEMDALING ongewijzigd beleid binnen 1 of 2 generaties veengebied steeds kleiner werd, terwijl door deel van uitmaakt, behoort tot het laagveen- Zeevang loopt. Veengrond bestaat uit niet-vergane planten- al het veen verdwenen is. Het behoeft geen de voortdurende bodemdaling de bewoon- landschap.