Wetenschappelijke instelling van de Vlaamse Gemeenschap Instituut voor Natuurbehoud MOGELIJKE OVERSTROMINGSGEBIEDEN IN DE VALLEI VAN DE BEVAARBARE NETE Ingrid Baten Willy Huybrechts Advies van het Instituut voor Natuurbehoud 2002.238 Onderzoek uitgevoerd aan het Instituut voor Natuurbehoud in samenwerking met de Administratie van Waterwegen en Zeewezen (AWZ). Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE Inhoudsopgave .................................................................................................. 2 Lijst figuren ....................................................................................................... 2 Lijst tabellen...................................................................................................... 2 Lijst bijlagen...................................................................................................... 2 1 INLEIDING .................................................................................................. 3 2 SITUERING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED .................................................. 4 3 OPTIES ADMINISTRATIE WATERWEGEN EN ZEEWEZEN .............................. 5 4 OPTIES AMINAL, AFDELING NATUUR ....................................................... 8 5 VERGELIJKING OPTIES AWZ EN AFD . NATUUR ....................................... 12 Bijlagen ........................................................................................................... 14 LIJST FIGUREN Figuur 2.1: Situering van de bevaarbare Nete........................................................... 4 Figuur 3.1: Mogelijke overstromingsgebieden, opties AWZ ................................... 7 Figuur 4.1: Opties en suggesties Afdeling Natuur.................................................. 11 Figuur 5.1: Vergelijking opties AWZ en Afd. Natuur............................................ 13 LIJST TABELLEN Tabel 3.1: Mogelijke overstromingsgebieden, opties AWZ ................................... 6 Tabel 4.1: Mogelijke overstromingsgebieden, opties Afdeling Natuur .................. 9 Tabel 4.2: Opties en suggesties Afdeling Natuur.................................................. 10 Tabel 5.1: Vergelijking opties AWZ en Afd. Natuur - samenvatting ................... 12 LIJST BIJLAGEN Bijlage 5.1: Vergelijking opties AWZ en Afd. Natuur............................................ 14 Instituut voor Natuurbehoud Mogelijke overstromingsgebieden in de vallei van de bevaarbare Nete 2 Inleiding 1 INLEIDING In kader van een nieuwe veiligheidsbenadering werkt de Administratie Waterwegen en Zeewezen (AWZ), afdeling Zeeschelde aan een vernieuwd Sigmaplan met duurzaam en integraal waterbeheer als uitgangspunt. Het Instituut voor Natuurbehoud werkt hieraan mee en ging onder meer ten rade bij andere betrokken partijen op zoek naar mogelijke overstromingsgebieden. In 2001 identificeerden twee instanties mogelijke overstromingsgebieden (MOG’s). Hun voorgestelde opties en suggesties werden gedigitaliseerd en in deze nota samengevat en vergeleken. Bij de afbakening gingen de verschillende vertegenwoordigers louter uit van hun gebiedskennis en standpunt. Ze dienden derhalve geen rekening te houden met de noden en wensen van andere sectoren. Deze gebieden zijn evenmin het resultaat van een hydraulisch onderzoek. In de overkoepelende studie betreffende de actualisatie van het Sigma-plan werden een uitgebreide zoekprocedure naar potentiële overstromingsgebieden (POG’s) uitgevoerd. Instituut voor Natuurbehoud Mogelijke overstromingsgebieden in de vallei van de bevaarbare Nete 3 Situering van het onderzoeksgebied 2 SITUERING VAN HET ONDERZOEKSGEBIED Het Netebekken behoort tot het stroomgebied van de Schelde en ligt bijna volledig in de provincie Antwerpen. De totale oppervlakte bedraagt 1 673 km². Het gebied bestaat uit zandige tot lemig-zandige bodems en is overwegend vlak. De Kleine en de Grote Nete ontspringen op het Kempisch Plateau en vloeien samen te Lier. Verder stroomafwaarts mondt de Beneden Nete uit in de Rupel te Rumst. Van nature hebben deze laaglandrivieren een belangrijke interactie met de vallei. Overstromingen zijn een natuurlijk fenomeen, doch zelden wenselijk als gevolg van de vervanging van natte beemden en hooilanden door woon- en industriegebieden. Het onderzoeksgebied is beperkt tot de vallei van de wettelijk bevaarbare Nete, beheerd door AWZ. Behalve een klein stuk Kleine Nete te Grobbendonk, ligt dit deel van het Netebekken volledig ten zuiden van het Albertkanaal. We onderscheiden drie deelbekkens: • deelbekken Beneden Nete : de Beneden Nete vanaf Lier tot Rumst (monding in de Rupel), die ongeveer 14 km lang is, • deelbekken Kleine Nete : 15,5 km Kleine Nete vanaf Grobbendonk tot Lier (samenvloeiing met de Grote Nete), met inbegrip van het Netekanaal (15 km), • deelbekken Grote Nete : het bijna 43,5 km lange gedeelte van de Grote Nete, vanaf Oosterlo (Geel) tot Lier (samenvloeiing met de Kleine Nete). Het studiegebied bevindt zich volledig in de provincie Antwerpen en doorkruist of begrensd een 15-tal gemeentes (zie figuur 2.1). Figuur 2.1: Situering van de bevaarbare Nete Instituut voor Natuurbehoud Mogelijke overstromingsgebieden in de vallei van de bevaarbare Nete 4 Opties Administratie Waterwegen en Zeewezen 3 OPTIES ADMINISTRATIE WATERWEGEN EN ZEEWEZEN Voor AWZ duidde Patrick Verhaegen, verantwoordelijk voor het Netedistrict, in totaal 31 mogelijke overstromingsgebieden aan. Deze MOG’s staan in tabel 3.1. De nummering verwijst naar de aanduiding van de gebieden op figuur 3.1. In totaal omvatten de voorgestelde opties van AWZ 1 072 ha valleigebied. Het merendeel, 784 ha of 73,4 % van de mogelijke MOG’s, bevindt zich langs de bevaarbare Grote Nete. De drie grootste delen liggen tussen de Hellebrug en Booischot, op de grens tussen Westerlo en Herselt en ter hoogte van het Zammelsbroek te Geel en Laakdal. Vooral het valleigebied in en nabij Heist-op-den-Berg vormt een groot, aaneengesloten gebied. Slechts een beperkt areaal ligt langs de getijdenzone van de Grote Nete. 22,5 % of 241 ha van het mogelijke overstromingsgebieden strekt zich uit langs de Kleine Nete, ten zuiden van het Albertkanaal. De rechteroever, tussen de E313 en Viersel, neemt de grootste oppervlakte in (178 ha). De rest van de mogelijke overstromingsgebieden is gelegen tussen het Netekanaal en de Kleine Nete. Slechts 46 ha of 4,3 % van de totale 1 072 ha MOG ligt in de vallei van de Beneden Nete. Deze gebieden zijn reeds ingericht als overstromingsgebied met een zomer- en winterdijk. Instituut voor Natuurbehoud Mogelijke overstromingsgebieden in de vallei van de bevaarbare Nete 5 Opties Administratie Waterwegen en Zeewezen nr Locatie Gemeente(n) Deelbekken opp. (ha) opp. (%) 1 Kessel Nijlen Grote Nete 34 3.1 2 Kruiskensberg Nijlen,Ho/dB,Herenthout Grote Nete 27 2.5 3 Herlaar Herenthout Grote Nete 44 4.1 4 Hooiweg Heist-op-den-Berg Grote Nete 56 5.2 5 Bekeneinde H-o/d-B, Herenthout Grote Nete 28 2.6 6 Itegem-Hallaar Heist-op-den-Berg Grote Nete 72 6.7 7 Bernum-Vossekoten Heist-op-den-Berg Grote Nete 100 9.3 8 Laar Heist-op-den-Berg Grote Nete 61 5.7 9 Bruggeneinde H-o/d-B, Hulshout Grote Nete 41 3.8 10 Hulshout bunders Hulshout Grote Nete 48 4.5 11 Hulshout Herenbossen Hulshout Grote Nete 11 1.0 12 Broekstreek Hulshout Grote Nete 23 2.1 13 Heultje tot Zoerle Westerlo Grote Nete 62 5.8 14 Snepkens (stroomaf) Herselt Grote Nete 10 0.9 15 Zijptloop Westerlo Grote Nete 28 2.6 16 Snepkens (stroomop) Herselt Grote Nete 9 0.8 17 De Kwarekken Westerlo Grote Nete 29 2.7 18 Oude loop - Bergom Herselt Grote Nete 18 1.7 19 Kraaibeek a Herselt Grote Nete 4 0.4 20 Kraaibeek b Herselt Grote Nete 5 0.5 21 Zammels buitenbroek Geel Grote Nete 38 3.6 22 Zammels binnenbroek Geel Grote Nete 38 3.5 23 Sluis Netekanaal Lier, Duffel Beneden Nete 9 0.9 24 Anderstadt Lier Beneden Nete 12 1.1 25 Pallieterland Lier Beneden Nete 25 2.3 26 Lisp Lier Kleine Nete 21 2.0 27 Allier Ranst Kleine Nete 3 0.3 28 Emblem zuid Ranst Kleine Nete 6 0.6 29 Emblem noord Ranst Kleine Nete 33 3.1 30 E 313 - Abroek Grobbendonk Kleine Nete 41 3.8 31 E 313 - Viersel Zandhoven, Nijlen Kleine Nete 137 12.8 Grote Nete 784 73.2 Beneden Nete 46 4.3 Kleine Nete 241 22.5 Totaal 1072 100 Tabel 3.1: Mogelijke overstromingsgebieden, opties AWZ Instituut voor Natuurbehoud Mogelijke overstromingsgebieden in de vallei van de bevaarbare Nete 6 Opties Administratie Waterwegen en Zeewezen Figuur 3.1: Mogelijke overstromingsgebieden, opties AWZ Instituut voor Natuurbehoud Mogelijke overstromingsgebieden in de vallei van de bevaarbare Nete 7 Opties AMINAL, afdeling Natuur 4 OPTIES AMINAL, AFDELING NATUUR Voor AMINAL, afdeling Natuur (Antwerpen) werkten de verschillende werknemers samen aan de kaarten en suggesties. De mogelijke overstromingsgebieden staan in tabel 4.1. Figuur 4.1 geeft de geografische spreiding van alle gebieden, inclusief de gebieden die tegen overstromingen zouden beschermd moeten worden. De volledige, corresponderende lijst staat in tabel 4.2. In totaal werd 1 543 ha van de vallei in aanmerking genomen voor waterberging, verdeeld over 36 entiteiten. Naast de geografische ligging werden mogelijke inrichtingsvormen gesuggereerd en potenties of knelpunten aangestipt. In tegenstelling tot de opties van AWZ beperkt hun visie zich niet tot het inrichten van gecontroleerde overstromingsgebieden of een combinatie van een zomer- en een winterdijk. Waar mogelijk kan het toelaten van vrije meandering door het verwijderen of verleggen van de dijk een belangrijke ecologische meerwaarde bieden in het kader van een natuurherstel. De belangrijkste knelpunten zijn de aanwezigheid van