Joods Wees- en Doorgangshuis Leiden, bewoners 1890-1951 door W.F. van Zegveld Capelle aan den IJssel, december 1993 1 Woord vooraf Toen de heer P.J.M. de Baar in het jaarverslag van het Joods Historisch Museum te Amsterdam ontdekte dat de oudste zoon van de heer Levisson een fotoalbum had geschonken, dat zijn vader bij het bereiken van de zestigjarige leeftijd (8 maart 1938) kreeg van de bewoners van het joodse weeshuis aan de Roodenburgerstraat 1A te Leiden, was dit een grote verrassing voor mij. Deze foto's met de begeleidende felicitatiebriefjes beschouw ik als een monument voor deze weeskinderen, van wie velen vijf jaar later zouden worden vergast, waardoor er niets meer rest dan de herinnering aan hen. Een andere bron om aan gegevens over deze weeskinderen te komen is de index van de heer Th.C. Witte, die de tussen het einde van het niet-verbrande Bevolkingsregister t/m 1923 en de Stadhuisbrand van 12 februari 1929 in het Leidsch Dagblad verschenen wekelijkse rubriek "uit Leiden vertrokken" in de periode 1 januari 1924 tot 1 maart 1929 indiceerde. Zo kon een aantal kinderen, die bij het bereiken van de achttienjarige leeftijd uit het tehuis gingen, opgespoord worden, terwijl tevens werd achterhaald waar ze heen gingen. De heer De Vries, die het geluk had vrij te komen uit Westerbork, verschafte mij een aantal foto's en gegevens over de kinderen, zoals de grote foto, gemaakt in november 1932 van het voltallige personeel en de weeskinderen (behalve de allerkleinsten). Die foto werd gemaakt voor mevrouw Italie-Schaap, die ernstig ziek was en vermoe- delijk niet lang meer zou leven. Zij overleed inderdaad korte tijd later, op 7 december 1932. Natuurlijk kon de heer De Vries niet meer alle kinderen herkennen, maar van een aantal van hen herinnerde hij zich toch de namen. Door uit te zoeken wie er november 1932 in het tehuis woonden, konden we een aantal alsnog benoemen. Twijfelgevallen bleven over, die ik met "vermoedelijk" aangeduid heb. Mevrouw Bekooy-Gebert, die in het begin van de oorlog in dienst was bij het weeshuis, gaf mij foto's uit die tijd, allemaal gemaakt vòòr 31 maart 1942, toen zij ontslagen werd. Zij was niet-joods en mocht niet meer in het wees- huis werken. Op 6 mei 1942 trouwde zij en kreeg als geschenk van Jozef David Beem een door hem gemaakt houten dienblad, dat een proefwerk was van de Ambachtsschool. Jopie Beem is toen met Hans Kloosterman en nog een andere jongen naar de receptie gegaan om mevrouw Bekooy te feliciteren. Zijn eerste woorden waren: "Wees maar niet bang, we hebben onze hand op de ster gehouden". Mevrouw Bekooy heeft dat dienblad trouw bewaard. In 1990 werd het overgedragen aan het Joods Historisch Museum in Amsterdam. Van Jopie Beem bleef alleen zijn foto met het felicitatiebriefje en het dienblad over. Hij werd op 26 maart 1943 in Sobibor vergast. Bij de tweede editie Deze tekst, ook al niet meer van gisteren, is het waard om een breed publiek te dienen, en dan is het plaatsen op een website een vanzelfsprekendheid. Dat hoorde in de tijd van ontstaan tot de onmogelijkheden en zou ook zeker van de auteur, dhr. Van Zegveld, niet gehoeven hebben. Maar zoveel jaar na zijn overlijden en met het voortschrijden van de techniek en de wens om zoveel mogelijk digitaal aan te bieden, zodat zoekmachines ook de meest verborgen informatie voor een zoeker kunnen vinden, geldt dat niet meer. En dit bestand moge een eerbetoon zijn aan dhr. Van Zegveld, die ontelbare uren tot nut van liefst zoveel zoekers als maar mogelijk hieraan gewerkt heeft. De tekst is nog eens helemaal doorgelopen en correcties zijn aangebracht. Ook al is alle mogelijke zorg besteed, dat wil niet zeggen dat er geen fouten meer in zouden kunnen zitten. Gehoopt wordt dat het aantal daarvan zo klein mogelijk moge zijn. Internet is natuurlijk een geweldige Fundgrube voor vrijwel alle hier vermelde personen. Veel informatie die hier gegeven wordt, is ook op andere websites te vinden. Via Google is van heel wat personen nog wel meer te vinden dan hier vermeld is. Wie hier creatief mee om kan gaan, kan zich heel veel werk in archieven en dergelijke besparen. Soms zijn er zelfs meer of betere foto’s te vinden dan de kiekjes die de reden van het onderzoek en het ontstaan van deze publicatie vormden. Deze bron is er een uit een reeks van delen met informatie over de Joden in Leiden. De systematiek hierin is lastig, maar met de nodige moeite toch wel te begrijpen. Hopelijk komen alle delen nog eens digitaal beschikbaar, zodat die systematiek veel duidelijker wordt. Deze studie naar alle bewoners (voor zover te achterhalen) van het weeshuis is nadien door velen met vrucht geraadpleegd. Hier worde slechts genoemd Leonard Kasteleyn, Vervolging en bescherming, joden in Leiden 1933- 1945 (Stedelijk Museum De Lakenhal, Leiden 2003), met name het hoofdstuk ‘Het joodse weeshuis’, p. 13-15, en op p. 74-76 van de lijst van vermoorde joden uit Leiden en omgeving, uit het Centraal Israëlietisch wees- en doorgangshuis. Dat deze bron voor velen er een moge zijn waaraan zij zich kunnen laven, hoopt P.J.M. de Baar. Leiden, maart 2016. 2 Inhoudsopgave Woord vooraf 2 Inhoudsopgave 3 Tekst weeshuis. 4 Weeshuisvaders 38 Personeel inkomend en uitgaand 39 Herkomst personeel 44 Personeel weeshuis 45 Gewerkt in weeshuis 46 Geloof personeel 46 Leeftijd personeel inkomend 46 Weeskinderen 47 Aantal jongens tegenover aantal meisjes 57 Herkomst weeskinderen 68 Gewoond Roodenburgerstraat 1a van 15 september 1943 tot einde oorlog 69 Gewoond Roodenburgerstraat 1a na de oorlog 70 Leeftijd inkomend 72 Leeftijd uitgaand 72 Verder gehoorde gegevens 73 Overzicht foto's 75 Concordans bladzijden en fotonummers 78 Wie is wie foto 58 79 3 772 7. Sara Prins, geb. Leiden 16 oktober 1875, dienstbode, Israëlitisch. Kwam van Amersfoort 29 april 1893 naar weeshuis Stille Rijn 4. Ging 11 september 1895 naar Rotterdam. 1096 1. Samuel van Amerongen, geb. Naarden 20 november 1872. Venter in manufacturen. 2. Sophia de Wijze, geb. Rotterdam 17 februari 1870, Israëlitisch. Van Utrecht 29 augustus 1895 naar Stille Rijn 4. Op 7 oktober 1896 Oude Vest 161A. 1134 1. Mozes Kirschenbaum geb. Baranow, Polen 4 oktober 1900, wonende Antwerpen Ferlesstraat 43, banketbakker, 29 jaar. Overleden ziekenhuis Leiden 7 maart 1930 17.30 uur, acte 203. 2. Cirla Deischwitz (Dersalewitz = Derschewitz = Deschewitz) geb. Jodlawa, Polen 10 april 1906. 3. Schulem Kirschenbaum en Fremet Muschel, beiden in 1930 al overleden. 6. Aangevers van overlijden: Samuel Wolf Marsman (1382.1), oud 55 jaar, koopman, wonende Leiden, en Jacob van Frank, oud 43 jaar (1193.1), koopman, wonende Leiden. De aangevers verklaarden uit hoofde van de Sabbathdag (8 maart 1930) niet te schrijven. 7. Chaim Kirschenbaum, geb. Belfort-België 2 september 1926. Woonde in Antwerpen. Woonde in weeshuis vanaf 17 november 1930. Naar Westerbork 17 maart 1943. Naar Sobibor 23 maart 1943. Overleden Sobibor 26 maart 1943. Overlijdensacte 1128/1949. Distributiestamkaart V 280. Persoonsbewijs 22 juli 1941 nr. 116. 1135 1. Nathan Italie, geb. Leeuwarden 10 april 1890, leraar Nederlandse taal, directeur weeshuis. Kwam 4 januari 1922 van Rotterdam. Op 24 januari 1922 Stille Rijn 4. Roodenburgerstraat 1A 11 juni 1929. Om het leven gebracht Sobibor 26 maart 1943. Overlijdensacte 1072/1949. 2. Sara Schaap, geb. Sneek 1 december 1897. Overleden Rotterdam 7 december 1932 3.- uur, oud 35 jaar, wonende Leiden Roodenburgerstraat 1A. 3. Enoch Italie en Heintje 't Hart. 4. Salomon Schaap, winkelier en Naatje Keizer, zonder beroep, beiden 1932 wonende Rotterdam. 5. Eerste huwelijk van Nathan Italie. Tweede huwelijk 23 juli 1934 met Elisabeth Cohen (1924.2). 6. Distributiestamkaart van Nathan Italie nr. 27688. Persoonsbewijs 13 november 1941 nr. 60113. 1147 1. Jacob Blitz, geb. Amsterdam 13 april 1883. Stafmuzikant. 1 oktober 1907 Nieuwe Beestenmarkt 18, ongehuwd, stafmuzikant. Maredijk 6A op 17 november 1911, ongehuwd, inwonend bij (639). Op 13 mei 1916 Haarlemmerstraat 93, ongehuwd, stafmuzikant. Naar Morschweg 7A 21 april 1920, onge- huwd. Naar Breestraat 32 vanaf 30 juli 1920. Haarlemmerstraat 315 vanaf 17 juni 1922. 2. Hanna Hangjas, geb. Leiden 23 oktober 1894 13.30 uur Oude Rijn 87, acte 1265. Woonde Nieuwe Beestenmarkt 18. Op 17 november 1911 Maredijk 6A, ongehuwd, winkeljuffrouw. Per 13 mei 1916 Haarlemmerstraat 93, idem, idem. Naar Zoeterwoudsesingel 10 23 april 1920, idem, idem. Naar Haarlemmerstraat 93 en Breestraat 32. Op 28 februari 1933 Zoeterwoudsesingel 10. 4. Marcus Hangjas (639) en Betje Piller. Vader 55 jaar bij geboorte 2. 6. Lid NIG, Leiden van 1936 tot maart 1943. Woonden Leiden Zoeterwoudsesingel 10. Beiden gedeporteerd. 7. Jongetje, levenloos geboren 30 november 1921 6.- uur. Vader oud 38 jaar, stafmuzikant Leiden. Alice Blitz, geb. Leiden 18 juli 1923. Was op de HBS voor meisjes afd. A Den Haag. Was fragiel, kwetsbaar meisje, dat lichtelijk stotterde. Distributiestamkaart nr. 4991. Persoonsbewijs 3 november 1942 nr. 58591. Van beroep tandartsassistente. Woonde 8 maart 1926 Apothekersdijk 11A. Op 28 februari 1933 Zoeterwoudsesingel 10. Ging 20 oktober 1942 naar Roodenburgerstraat 1A als assistente in de huishouding. Naar Westerbork 17 maart 1943. Overleden Sobibor 26 maart 1943. Overlijdensacte 1053/1949. 1152 1. Samuel Turksma, geb. Leeuwarden 23 maart 1878, godsdienstonderwijzer, directeur weeshuis. Kwam 17 mei 1911 van Den Haag naar Stille Rijn 4. Overleden Leiden 7 oktober 1917, oud 39 jaar, 1.- uur, acte 826. Aangevers David Heide, 65 jaar, kleermaker en Philippus Cassier, oud 53 jaar, schoenmaker. Uit hoofde van een joodse feestdag mochten ze niet schrijven. 2. Reintje Drilsma. 3. Arend Mozes Turksma en Ester Turksma. 7. Joseph Turksma, Esther Turksma en Arend Mozes Turksma. 1240 1. Godschalk de Vries, geb. Leiden 5 januari 1887, winkelier. Woonde Kort Rapenburg 13. Daarna 26 augustus 1918 Haarlemmerstraat 205.