T.C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YAKINÇAĞ BİLİ DALI SALNÂMELERE GÖRE KONYA VİLAYETİ (SOSYO-EKONOMİK VE KÜLTÜREL YAPI) YÜKSEK LİSANS TEZİ Danışman Yrd. Doç. Dr. Hüseyin MUŞMAL Hazırlayan Adem TOPKAYA KONYA – 2007 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ..........................................................................................................II ÖZET ............................................................................................................III ABSTRACT ................................................................................................ IV GİRİŞ..............................................................................................................1 1. Araştırmanın Amacı ve Önemi...................................................................1 2. Salnâmelerin Tarih Araştırmalarına Katkısı ve Önemi ..............................1 3. Konya Vilayeti Salnâmeleri........................................................................3 4. Konya’nın Tarihçesi, Coğrafi Yapısı ve İklimi .........................................8 I. BÖLÜM I. I. İdarî Yapı ...............................................................................................11 I. II. Sosyal Yapı...........................................................................................15 I. II. I. Toplumda Görülen Hastalıklar..........................................................26 I. II. II. Dini Yapılar .....................................................................................30 I. II. II. I. Müslümanlara Ait İbadethaneler ..................................................31 I. II. II. II. Gayrimüslimlere Ait İbadethaneler.............................................34 II. BÖLÜM II. I. Ekonomik Yapı.....................................................................................35 II. I. I. Arazi ve Toprak Miktarı....................................................................35 II. I. II. Tarımsal Faaliyetler .........................................................................37 II. I. III. Gülcülük .........................................................................................42 II. I. IV. Hayvancılık ...................................................................................43 II. I. V. Sanayi ..............................................................................................85 II. I. VI. İthalat ve İhracat.............................................................................87 III. BÖLÜM III. I. Kültürel Yapı.......................................................................................93 III. I. I. Mesire ve Av Yerleri .......................................................................93 III. I. II. Eğitim ve Öğretim ..........................................................................94 SONUÇ.......................................................................................................114 KAYNAKÇA .............................................................................................117 EKLER .......................................................................................................122 ÖNSÖZ “Salnâmelere Göre Konya Vilayeti (Sosyo-Ekonomik ve Kültürel Yapı)” adındaki üç bölümden oluşan çalışmamız esas itibariyle H. 1285/ M. 1869, H. 1286/ M. 1870, H. 1287/ M. 1871, H. 1291/ M. 1875, H. 1292/ M. 1876, H. 1294/ M. 1877, H. 1295/ M. 1878, H. 1296/ M. 1878, H. 1298/ M. 1881, H. 1299/ M. 1882, H. 1300/ M. 1883, H. 1302/ M. 1885, H. 1303/ M. 1886, H. 1304/ M. 1887, H. 1305/ M. 1888, H. 1307/ M. 1890, H. 1310/ M. 1893, H. 1312/ M. 1895, H. 1317/ M. 1900, H. 1322/ M. 1905, H. 1332/ M. 1914 yıllarına ait Konya Vilayeti Salnâmelerinin genel değerlendirmesinden ibarettir. Yapılan değerlendirmede Konya Vilayeti hakkında daha ayrıntılı bilgi veren H. 1332/M. 1914 yılının Salnâmesi ana kaynak olarak kullanılmış ve Salnâmede verilen tablolar değerlendirilmeye çalışılmıştır. Söz konusu Salnâmelerdeki bilgiler M. 1869 - M. 1914 yıllarını kapsamaktadır. Bu bakımdan, çalışmamızda bu yıllarda Konya Vilayeti ile ilgili pek çok husus gün ışığına çıkarken, M. 1869- M. 1914 yılları arasındaki Türkiye’nin bazı meseleleri de tespit edilmiş olacaktır. Bilindiği gibi, Salnâmeler ait olduğu vilayetin yıllıkları mahiyetindedir. Bu sebeple salnâmeler önemli birer kaynak özelliğindedir. Her ne kadar bu önemli bilgi kaynaklarını doğru ve eksiksiz olarak değerlendirmeye çalıştıksa da bazı eksiklerimiz olmuştur. Ancak kimi eksikliklere rağmen bu çalışma ile bölge tarihi hakkındaki çalışmalara biraz katkıda bulanabildiysek kendimizi mutlu sayarız. Çalışmamız sırasında yardımlarını esirgemeyen ve hiçbir fedakarlıktan kaçınmayan ablam Züleyha TOPKAYA’ya, yardımlarını benden esirgemeyen hocam sayın Yard. Doç. Dr. Mehmet YILMAZ’a, danışmanlığımı yapan ve sorunlarıma çözümler getirmeye çalışan sayın Yard. Doç. Dr. Hüseyin MUŞMAL’a sonsuz teşekkür ederim. Adem TOPKAYA KONYA- 2007 II SALNÂMELERE GÖRE KONYA VİLAYETİ (SOSYO-EKONOMİK VE KÜLTÜREL YAPI) ADEM TOPKAYA SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI YAKINÇAĞ TARİHİ BİLİM DALI ÖZET Salnâme, bir senelik hadiseleri topluca göstermek üzere tertip olunmuş eserler için kullanılmış bir tabirdir. Farsça sene demek olan sal ile yine Farsça mektup, kitap manasına gelen nâme kelimesinin birleştirilmiş şeklidir. Bu tabirin bu günkü karşılığı yıllıktır. Türklerde ilk resmi salnâme, Osmanlı imparatorluğunda Tanzimat’ın ilanından sonra 1847 yılında yılda bir kez resmi devlet yıllığı (Salnâme-i Devlet-i Osmaniye) olarak çıkarılmaya başlanmıştır. İlk vilayet yıllıkları Trabzon, Diyarbakır, Hüdavendigar, Konya, Kastamonu merkezlerinde 1869- 1870 yıllarında çıkarılmaya başlandı. Konya Vilayeti’nde çıkarılan ilk vilayet salnâmesi H. 1285 (M. 1868) yılı salnâmesidir. En son çıkarılan salnâme ise H. 1332 (M. 1914) yılında çıkarılan salnâmedir. Bu salnâmelerde Konya Vilayeti’nin sosyal, ekonomik, kültürel, idarî, askerî vb yapısı hakkında bilgi edinmemiz mümkündür. III KONYA PROVICE ACCORDING TO THE SALNAME (SOSCIO-ECONOMICAL AND CULTURAL STRUCTURE) ADEM TOPKAYA SELCUK UNIVERSITY, INSTITUTE FOR SOCIAL SCIECES DEPARTMENT OF HISTORY, DISCIPLINE OF MODERN HISTORY ABSTRACT Salname is a term used for works compiled to show events of a year as a whole. It is a combined form of the word “ Sal” that means year in Persian and “ name” that means letter, book again in Persian. Today’s eqivalent of this term is almanac. The first official salname of Turks was started to be published in 1847 once a year as to be Official State Almanac (Salname-i Devlet-i Osmaniye), after the declaration of political reform in Ottoman Empire. The Almanac of the first provinces was started to be published between 1869 and 1870 in the centers of Trabzon, Bayarbakir, Hudavendigar, Konya, Kastamonu. The first provincial salname (almanac) published in H. 1332 (1914 CE). It is possible to obtain knowledge in these almanacs about the structure of Konya province in aspects of social, economic, cultural, administrative, military etc. IV GİRİŞ 1. Araştırmanın Amacı ve Önemi Bilindiği gibi Osmanlı tarihi bütün yönleriyle ele alınıp incelenmiş değildir. Bu alanda oldukça eksikler mevcuttur. Ancak bu eksiklikler, temel kaynaklar olarak bilinen Osmanlı dönemi resmi vesikalarının ele alınıp incelenmesi suretiyle giderilebilir. Bu temel kaynaklar arasında ait oldukları dönemde vilayetlerin siyasî, ekonomik, sosyal ve kültürel durumlarını içeren istatistikî bilgiler veren Salnâmeler de gelmektedir. Bu çalışmada bu önemli kaynaklardan Konya Vilayeti’nde H. 1285/ M. 1869 yılından başlayıp H. 1332/ M. 1914 yılına kadar olan devrede yayımlanmış Salnâmeler kullanılarak genel manada Osmanlı tarihi çalışmalarına ve özellikle de Konya Vilayeti hakkındaki çalışmalara katkı sağlamaya çalışılmıştır. 2. Salnâmelerin Tarih Araştırmalarına Katkısı ve Önemi Salnâme, bir senelik hadiseleri topluca göstermek üzere tertip olunmuş eserler için kullanılmış bir tabirdir. Farsça sene demek olan sal ile yine Farsça mektup, kitap manasına gelen nâme kelimesinin birleştirilmiş şeklidir. Bu tabirin bugünkü karşılığı yıllıktır1. Salnâmeler devlet tarafından neşredilmişlerdir. Bu yüzden salnâmeler resmi birer evrak mahiyetindedirler. Salnâmeler umumiyetle devlet teşkilatı ve kadroları ile buraları işgal eden rical ve yüksek memurların adlarını ve memlekete ait bilgileri verirler. Bu resmi salnâmelerden başka bir de hususi müesseseler ya da şahıslar tarafından neşredilen gayri resmi salnâmeler vardır. Bunlar geçen bir yılın iç ve dış olaylarından ve önemli şahsiyetlerinden bahsederler. Bu salnâmelerden bazıları pek ciddi olsa da bazıları içinde mizah da barındırabilmektedir. Resmi olsun ya da olmasın bütün neşredilen salnâmeler umuma hizmet için neşredilmişlerdir2. Türklerde ilk resmi salnâme, Osmanlı İmparatorluğunda Tanzimat’ın ilanından sonra 1847 yılında yılda bir kez resmi devlet yıllığı ( Salnâme-i Devlet-i Osmaniye) olarak çıkarılmaya başlanmıştır. Bu salnâme Mustafa Reşit Paşa’nın teşviki ile tarihçi Hayrullah Efendi, Ahmet Vefik Efendi ve Cevdet Paşa’nın 1 Hasan Duman, Osmanlı Yıllıkları ( Salnameler ve Nevsaller), İslam Tarihi, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi ( IRCICA), İstanbul 1982, s., 1. 2 Midhat Sertoğlu, Osmanlı Tarihi Lügatı, Enderun kitapevi, İstanbul 1986, s. 297. 1 müşterek çalışmaları sonucunda neşredilmiştir3. Birkaç yıl sonra bu iş ile Meclis-i Maarif Başkatibi Behçet Efendi ile meclis azasından Rüşdi beyler vazifelendirilmiş, daha sonra bu vazife bir irâde-i seniye ile maarif nezareti mektubi kalemi heyetine verilmiştir.