1 BIJBELSE RUÏNEN SPREKEN Een geschiedenis van de archeologie Te dien dage sloot de Heere een verbond met Abram, zeggende: Aan uw nageslacht zal Ik dit land geven, van de rivier van Egypte tot de grote rivier, de rivier de Eufraat. Genesis 15:18 Door ERICH ZEHREN Oorspronkelijke titel: DIE BIBLISCHEN HUGEL Geautoriseerde vertaling: P. J. F. VAN LEEUWEN SERVIRE/DEN HAAG STICHTING DE GIHONBRON MIDDELBURG 2006 2 INHOUD 1. DE GRAVENDE WETENSCHAP Scherven, geschriften en geschiedenis Raadsels en woordspelingen In duizend snippers verscheurd Men moest ze eens vergezellen 2. DE ZOON VAN DE SCHOENMAKER Geen geld en weinig slaap Gunsteling van de kardinalen Waarom bleef hij onvergetelijk? De Darwin van de cultuuronderzoekers De echo Een grammatica maakt geschiedenis Romantiek I. AAN DE EUFRAAT EN DE TIGRIS 3. HET SPROOKJESLAND Botta zoekt Ninevé Het Versailles van de Assyrische koningen Dur Sjarrukin 4. WAAR LAG NINEVÉ? Kalah, de stad van Nimrod Jona, de vis en Ninevé Het geheim wordt ontsluierd Als een held Assurbanipals bibliotheek Schatgraverskoorts 5. HOE MEN LEERT LEZEN De eerste berichten Een hulponderwijzer uit Góttingen Indo-germanisten Behistoen Een Semitische taal Wat men kan lezen 6. SMITH EN DE ZONDVLOED Smith's ontdekkingen 7. DE HEUVELS VAN DE POORT GODS Het Mene-tekel aan de wand De opdracht Voorbereidingen 3 Nebukadnézars koningsburcht De poort van de godin Het tempelgebied De toren van Babel Ongelukkig Babylon Religieus Babylon Zijn ster daalt 8. ASSUR In het maanlandschap Niets is bestendiger dan een gat In de koningsgraven van Assur De tempelstad 9. GROEIENDE WETENSCHAP Tepe Gaura Nieuwe ontdekkingen Geloof aan opstanding Een kwart miljoen oorkonden Mari en de Bijbel Abrahams familie 10. NAAR DE BRONNEN VAN BESCHAVING De horens van Susa Een consul uit Basra De vorsten van Lagasj Vergeefs gezocht Het Rome van de Sumeriërs De bibliotheek in het riet 11. URUK, DE STAD VAN DE MAAGD Hoe opgravers leven De stad De drempel van het schrift Tekens in een tijd zonder schrift De symbolen van Uruk De maanstieren van Uruk Het heiligdom van Inanna 12. DE ONGELUKSHEUVEL Zeventig jaar lang geaarzeld El-Obeid De maan en zijn vrouw De toren van Ur Bruiden van de god De slangengodin van Ur De koningsgraven van Ur De kist De stoet des doods De dodenschepen 4 Het graf van de koningin Sjub-ad De koninklijke begrafenis De koninklijke grafkelder PG/I237 Het koepelgraf van Mesj-kalam-dug Woolley's belangrijkste ontdekking 13. NA DE ZONDVLOED Sumerië Over het schrijven De scheppers van de cultuur Op zoek Is het ‘t juiste spoor? Indië, China, Zuid-Amerika Vanuit de Kaukasus? II. VAN TROJE NAAR DE DODE ZEE 14. DE SCHAT VAN PRIAMOS De tempel van Sethos De stroom van monumenten Een geheimzinnig graf De schone vorst Onopgeloste raadsels Het was niet Achnaton Naar de zon! Vijanden roeren zich De Trojaanse oorlog duurt voort 15. DE TELL HALAF Op leven en dood In de koortshel De sfinx van de tell Halaf De laatste opgraving Sluit de kring zich zo? 16 DE KINDEREN HETH WORDEN GEZOCHT De hiërogliefen van Karkemisj Een spoorwegtiran ontdekt Pergamon De slangen van Sendsjirli De koningsburcht Boven in Anatolië De spijkerschrifttabletten van de Nijl Winckler zoekt tevergeefs De ontdekking De stad heette Chattusjasj Tot vervulling gekomen leven De grote verrassing Uit Europa Zijn de Hessen met de Hethieten verwant? 5 Het geheimzinnige beeldschrift Hoe heetten eigenlijk de Hethieten? Duizend jaar voor de stichting van Rome Er wordt verder gezocht! 17. DE DORSTIGE HEUVEL De rotsblokken in de tempel Laag 7 De Venkelheuvel Nieuwe schrifttabletten De taal van de Bijbel Bijbelse goden 18. ARCHEOLOGEN IN HET HEILIGE LAND De geschonken stad Geheimzinnig Gezer Kinderoffers De vinger van Asjirat Acht gouden ringen Abrahams terebint De toren van Sichem De bronnen van Berseba Wat verbond Palestina met West-Europa? 19. DE FILISTIJNEN Koning Saul 20. DE BAZUINEN VAN JERICHO Lijken zonder hoofd Was het Sodom of Gomorra? 21. DE SCHRIFTTABLETTEN VAN SAMARIA Hartstochtelijk speuren Het Gouden Kalf 't Stof en ellende 22. JERUZALEM Golgotha Bethlehem ‘Zijn stad' 23. DE HANDSCHRIFTEN Het gebalsemde handschrift Geiten helpen ontdekken Monniken, handelaars, professoren Een miljoen in goud De jacht duurt voort De schervenheuvel Qumran De schriftgeleerden van onze tijd Is het zo? 6 III. AAN DE NIJL 24. HET SCHRIFT VAN DE WOORDEN GODS Het dodenschip De hellevorst Het avontuur begint De steen van Rosette Pogingen tot ontcijferen Een ster rijst De vingerwijzing Belzoni vist een obelisk uit de Nijl op De eerste leerstoel in de egyptologie Adembenemend Thebe De obelisk van de koningin De terrassentempel van Hatsjepsut Hij sterft 25. DE OPVOLGERS Het decreet van Kanopos Juristen, kooplieden, filologen Hoe men pasja wordt Het wordt licht Hoe zij schreven De onopgeloste raadsels Het toveren met letters Lege archieven 26. HET GRAF VAN OSIRIS Levend begraven De scherven en de vis De klacht om het sterven van de god 27. DE SCHUREN VAN JOZEF De piramiden en de zondvloed De rampspoed van Gizeh De koeien van Jozef De wereld houdt de adem in Raadselachtige architectuur Een vergulde schedel Goud in het labyrint van Sakkara Het graf was leeg Sluitstenen en lege sarcofagen Bouwtijd: 20 jaar De koningsbarken van Cheops Waar het hiernamaals ligt De blonde koningin 7 Reconstructie uit stof 28. DE GEHEIMEN VAN PIRAMIDEN Een godsdienst wijzigt zich De zonnedienst Het genadebeeld De zonnetempels De tekenen van de storm De teksten van de piramiden De storm breekt los Het einde van het Oude Rijk 29. GODENSCHEMERING Dwaalwegen in het labyrint Slijk en schuifdaken Nieuw verval De koningin en de godvader De gehate 30. IN HET DAL VAN DE KONINGEN De schrifttabletten van ElAmarna Achet-Aton Dood verklaard 31. TERUGKEER VAN GODEN Experts, pelgrims en. verslaggevers De gouden zaal De gouden schrijnen De vloek van de farao's De gouden doodkisten In het aangezicht van de farao Gemeten en gewogen Als was in de handen van de priesters 32. DE SCHUILPLAATSEN VAN MUMMIES Op het spoor De geheime bergplaats De tweede schuilplaats De geheimzinnige sfinxen 33. AAN DE RODE ZEE Doldrieste avonturiers Spinnen, boeken en geleerden De stad van de koningin Had de koningin van Sjeba geitevoeten? Vlucht uit Marib 34. TERUGKEER EN UITZICHT De maangod van Hermopolis De Egyptische catacomben 8 De Israëlstèle De Bijbel en de papyrus van Harris Mozes Op de Sinaï Het klooster Het einde tekent zich af Afscheid van een geest LITERATUURLIJST 9 I. DE GRAVENDE WETENSCHAP De zin van alle vroeger leven is dat het niet blijft met al zijn kracht, dat het wordt in ons teruggebracht, wonderlijk en diep in ons verweven. Vrij naar R. M. RILKE "Iemand heeft haar een vijftig jaar geleden eens 'De wetenschap van de schop' genoemd. Maar deze enigszins spottende glosse had toen nog een andere klank. Zij bedoelde een archeologie die wel, laten we eens een encyclopedie erop naslaan! Daar staat dan omstreeks het begin van deze eeuw in zulk een achtbaar werk gedrukt: „Archeologie (Grieks), in het algemeen zoveel als oudheidkunde, in engere zin volgens modern taalgebruik de wetenschap die zich met de beeldende kunst en kunstnijverheid van de klassieke oudheid bezighoudt.” Aha, beeldende kunst en kunstnijverheid dus! Geen wonder dat de archeologie nog heden ten dage en niet zelden voor min of meer een buitenbeentje van de wetenschap wordt gehouden, waarop hoogstens in elke generatie eens wat nieuw licht wordt geworpen: door de ontdekking van het faraograf van Tut-Anch-Amon of de schat van Priamos in Troje of de koningsgraven van Ur. En voor de rest? Kort geleden werd aan een professor in de oudheidkunde door jongelieden gevraagd, waarom er toch nog steeds, ja, waarom eigenlijk in 't geheel werd gegraven. Het antwoord lag de geleerde op de tong: Uit nieuwsgierigheid! Maar hij bedacht zich en hield een kleine lezing over archeologie. Van beeldende kunst en antieke kunstnijverheid was daarbij weinig sprake. Inderdaad: Er is nauwelijks een gebied van onderzoek waarover onder het grote publiek zo totaal verschillende meningen omtrent taak en doel heersen, als de archeologie. ‘Archeologen dat zijn mensen’, zó liet de Zweedse dichter August Strindberg zich uit, ‘die knopen sorteren: knopen met één gaatje, knopen met twee gaatjes en knopen met drie gaatjes. En dan knopen zonder één gaatje, knopen zonder twee gaatjes en knopen zonder drie gaatjes. Wat saai!’ ‘Archeologen dat zijn mensen’, betoogde een taalgeleerde, ‘die een ruïne om haar plattegrond opgraven, ofschoon geen mens iets van plattegronden begreep en daarvan ook helemaal niets wilde weten hij in elk geval niet!’ ‘Archeologen dat zijn van de duivel bezeten kerels’, meende de Turkse beambte Foead Bey, wiens taak het was toezicht op hen te houden, wanneer ze op Turkse grond hun toverijen wilden bedrijven. Ze hebben mij volkomen verbluft doen staan. Op een dag gaven zij mij te kennen dat ze in Karkemisj aan de Eufraat een begraafplaats uit zeer oude tijd wilden uitgraven. Dat interesseerde mij, omdat in Karkemisj tot op dat ogenblik nog geen graven waren gevonden. Zij brachten mij buiten de oude aarden wallen van de stad aan de oever van de rivier, waar een braak liggende akker te zien was. Daar wezen zij op de talrijke scherven van aardewerk die de grond bedekten, en verklaarden dat deze scherven op het bestaan van een begraafplaats duidden. Daarna pleegden ze korte tijd overleg en begonnen kleine 10 hoopjes stenen op te richten. Ieder hoopje, zeiden ze, duidde de ligging van een graf aan. Dat werd me te gek, en ik verklaarde hen voor bedriegers. Daarna boden ze mij een weddenschap aan, dat ze onder elk hoopje stenen een graf zouden vinden, maar geen enkel op plaatsen die zij niet door hoopjes steenen hadden aangegeven. Ik nam de weddenschap aan en verloor. Een maand lang heb ik mij verwonderd.