T.C. CEZAYİR BÜYÜKELÇİLİĞİ TİCARET MÜŞAVİRLİĞİ CEZAYİR ÜLKE RAPORU HAZIRLAYANLAR Hasan ASLAN - Ticaret Müşaviri Erhan KARAKOÇ - Ticaret Müşavir Yardımcısı İÇİNDEKİLER 1. GENEL BİLGİLER ...................................................................... 3 1.1. TARİHÇE 1.2. COĞRAFYA 1.3. SİYASİ VE İDARİ YAPI 2. GENEL EKONOMİK DURUM ................................................ 13 2.1. TEMEL EKONOMİK GÖSTERGELER 2.2. GÜNCEL EKONOMİK GELİŞMELER 2.3. YATIRIMLAR VE TEŞVİK UYGULAMALARI 2.4. İŞ YAPMA ORTAMI 3. SEKTÖRLER .............................................................................. 30 3.1. TARIM VE HAYVANCILIK 3.2. DENİZ ÜRÜNLERİ VE BALIKÇILIK 3.3. ENERJİ SEKTÖRÜ 3.4. İMALAT SANAYİ 3.5. HİZMETLER SEKTÖRÜ 4. DIŞ TİCARET ............................................................................. 48 4.1. DIŞ TİCARET REJİMİ 4.2. DIŞ TİCARET İSTATİSTİKLERİ 4.3. EKONOMİK VE TİCARİ ANLAŞMALAR 5. İKİLİ EKONOMİK VE TİCARİ İLİŞKİLER ........................ 57 5.1. TÜRKİYE-CEZAYİR DIŞ TİCARETİ 5.2. TÜRK MÜTEAHHİTLİK VE TEKNİK MÜŞAVİRLİK SEKTÖRÜ 5.3. GENEL DEĞERLENDİRME EKLER ............................................................................................. 67 2 I. GENEL BİLGİLER Resmi adı Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti Başkent Cezayir Yönetim şekli Cumhuriyet Yüzölçümü 2.381.741 Km² (1 200 Km Akdeniz sahil şeridi) Dili Arapça (Resmi dil), Berberice (Tamazight), Fransızca (İş Hayatı) Komşuları Kuzeydoğuda Tunus (965 km), doğuda Libya (982 km), güneydoğuda Nijer (956 km), güneybatıda Moritanya (463 km) ve Mali (1 376 km), batıda Fas (1 559 km) ve Batı Sahra (42 km). Arazi Durumu % 4 Kuzey Kıyı Şeridi, % 9 Yüksek Plato, % 87 Güney Sahra Nüfus 39 500 000 (1 Ocak 2015 itibari ile tahmini) Nüfus dağılımı Şehir % 66, kırsal % 34 Vilayet Sayısı 48 Başlıca şehirler Cezayir, Oran, Constantine, Annaba, Batna, Blida, Sétif, Chlef, Djelfa, Mostaganem, Jijel, Batna, Biskra, Tiaret, Saïda, M’Sila, Ourgla, Béchar, Adrar, Tlemcen, Skikda, Béjaïa, Ghardaia, Tizi- Ouzou, El-Oued, Tamanrasset. Dini Resmi Dini İslam, % 99,8 Müslüman (Sünni-Maliki), % 0,2’si Hıristiyan, Yahudi. Havaalanı 35 (13 Uluslararası) adet. Başlıcaları; Alger, Oran, Constantine, Annaba, Ghardaia, Tlemcen. Başlıca Limanları Cezayir, Annaba, Oran, Mostaganem, Bejaja, Jijel, Tenes, Arzew, Beni-Saf, Ghazaouet, Dellys, Djendjen. Çalışma Saatleri 08.00-16.30 (Bankalar 15.30) (Cuma-Cumartesi günü tatil) Resmi Tatil Günleri 1 Ocak, 1 Mayıs (İşçi Bayramı), 5 Temmuz (Bağımsızlık Günü), 1 Kasım (Bağımsızlık Savaşı Başlangıcı) Dini Tatil Günleri Ramazan Bayramı ve Kurban Bayramı 2 gün, Aşure 1 gün, Hicri Takvimin ilk günü 1 gün, Mevlid Kandili 1 gün. Para birimi ve Döviz Cezayir Dinarı (CD veya DA-Dinar Algérien), 1 ABD Doları ($) = Kuru (2014) 80,56 CD, 1 AVRO (€) = 106,91 CD (Yıl Ortalaması) Kaynak: Cezayir Yatırımların Geliştirilmesi Ajansı (ANDI), Cezayir İstatistik Kurumu (ONS), Cezayir Maliye Bakanlığı, UNCTAD 3 1. TARİHÇE I.1. Erken Dönem Cezayir [الجزائر] -Tarih boyunca birçok medeniyetin yerleştiği Cezayir’de (Ülke ismi –El Cezayir Arapça’da “Adalar” anlamına gelmektedir.) yerleşik bulunan ilk topluluk Berberiler olup bugün Cezayir’de anılan topluluğun başta Kabiller, Tuaregler, Şaviler ve Mozabitler olmak üzere bir çok ayrı kolu bulunmaktadır. M.Ö. 2000 yılında Fenikelilerin Cezayir de dahil olmak üzere tüm Mağrip bölgesinin egemenliğini ele geçirmeleri üzerine, Berberiler Cezayir’in iç kesimlerine çekilmişlerdir. Fenikelilerden sonra Kuzey Afrika bölgesi Romalıların hakimiyetine geçmiş, Cezayir’e M.S. 431 yılında Vandallar, M.S. 533 yılında Bizanslılar egemen olmuştur. M.S. 7’nci yüzyıldan itibaren Cezayir, Arap egemenliğine geçmiş ve burada yaşayan halklar Müslümanlığı seçerek zaman içerisinde Araplaşmıştır. I.2. Osmanlı Dönemi (1514-1830) İspanyolların 1505 yılında Mers-El-Kebir ve 1509 yılında Oran şehrini işgal etmelerinin ardından Cezayir’de Katolik baskısına karşı direniş hareketi başlamış ve Cezayirli önde gelen kabile şefleri Osmanlı İmparatorluğu’nu yardıma çağırmışlardır. Osmanlı Devleti bu çağrıya duyarsız kalmamış, Oruç Reis ve Barbaros Hayreddin Paşa kaptanlığındaki Osmanlı Donanması 1514 yılında Cezayir’e gelmişlerdir. Onları, 1518’de Yeniçeri Ordusu izlemiştir. Böylece, Cezayir kentindeki İspanyol işgali 1516 yılında son bulmuştur. Ancak İspanyolların batıda yer alan Oran şehrindeki hakimiyeti 1792’ye kadar devam etmiştir. Cezayir’de 1830 yılındaki Fransız işgaline kadar devam eden 300 yıllık Osmanlı hakimiyeti sırasında ülke, Beylerbeyi (1516-1587), Paşa (1587-1671) ve Dayılar (1671-1830) tarafından yönetilmiştir. I.3. Fransız Sömürge Yönetimi (1830-1962) 14 Haziran 1830 tarihinde Fransız işgaline uğrayan başkent Cezayir, 5 Temmuz 1830’da tamamen Fransız egemenliğine geçmiştir. Fransız işgaline karşı ilk ayaklanmalar işgalin hemen ardından başlamış, Emir Abdelkader 1839’da başlattığı mücadelenin ardından 1840 yılında bir devlet kurmuş, ancak bu devlet Fransızlar tarafından ortadan kaldırılmıştır. Fransız sömürge yönetimine karşı en büyük ayaklanma ise 1870 yılında “Kabylie” bölgesinde başlayarak tüm ülkeye yayılmış, ancak Fransızlar tarafından yine kanlı bir şekilde bastırılmıştır. Fransız hakimiyeti döneminde ülkede Arapça yasaklanmış ve eğitim dili olarak Fransızca kullanılmıştır. İki dünya savaşı arasındaki dönemde Müslüman nüfusta milliyetçi eğilimler başgöstermiş ve söz konusu milliyetçi hareketlerin sonucu olarak 1944 tarihinde Fransızlarla Cezayirlilerin eşitliğini kabul eden, ancak, fiilen uygulanmayan bir yönetmelik kabul edilmiştir. 1 Kasım 1954 tarihinde Ulusal Kurtuluş Cephesi (Front de Libération Nationale-FLN) ve Ulusal Bağımsızlık Ordusu’nun (Armée Nationale Populaire-ANP) önderliğinde, Cezayir’in Fransız sömürge yönetimine karşı bağımsızlık mücadelesi başlamış ve bu mücadele başarıya ulaşarak 5 Temmuz 1962’de Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti ilan edilmiştir. I.4. Bağımsızlık Sonrası Dönem Bağımsızlıktan hemen sonra ülkenin hemen her alanında neredeyse tüm bilgi birikimi ve sermayeyi elinde tutan bir milyonun üzerinde Fransız (Pies-Noirs), kendileri ile işbirliği halinde bağımsızlık yanlılarına karşı mücadele eden Cezayirliler (Harkis) ile birlikte, Cezayir’in devlet arşivlerininin büyük bir kısmını da yanlarına almak suretiyle, Cezayir’i terk etmiş ve böylece ülke hem politik hem de ekonomik bir krize sürüklenmiştir. Bu dönemde, bağımsızlık savaşının önemli isimlerinden olan Ahmet Ben Bella Cezayir’in ilk Cumhurbaşkanı olarak 1962 yılında atanmış, hemen bir yıl sonra düzenlenen Anayasa ile FLN 4 siyasal hayattaki tek parti olarak belirlenmiş ve dış politikada “Bağlantısızlar” hareketine dahil olunarak ekonomide merkezi planlamaya dayalı sosyalizme yakın bir idare şekli benimsenmiştir. Fas ile olan sınır anlaşmazlıklarından doğan “Kum Savaşı” ve “Kabil Ayaklanması” ile geçen birkaç yıllık belirsizlik döneminin ardından gerçekleşen bir darbe ile Savunma Bakanı Albay Houari Boumedienne 1965 yılında Cumhurbaşkanı olmuş ve Evian Anlaşması ile Fransızlara bırakılan petrol üretimi millileştirilerek elde edilen gelir ile bir sanayileşme ve tarım reformu başlatılmıştır. Bahse konu politikalar, diğer bazı Arap ülkelerinde de büyük etki uyandırmış, Libya lideri Mouammar Kadhafi ve Irak lideri Saddam Hussein de benzer politikalar gütmüşlerdir. 1976 yılında yapılan referandum sonunda kabul edilen “Ulusal Şart” ile devletin yönetim şeklinin sosyalizm, dininin İslam olduğu kabul edilmiş, ulusun birliğini temsil eden Cumhurbaşkanı ise çok geniş yetkilerle donatılmıştır. Ancak, Cumhurbaşkanı Boumedienne’in 1978’deki ani ölümü üzerine Albay Chadli Bendjedid, 1979 yılında Cumhurbaşkanlığını üstlenmiştir. Chadli Bendjedid yönetiminde ekonomide sosyalist politikalardan nispeten vazgeçilmiş ve kısmi liberalleşme dönemi başlamıştır. Chadli Bendjedid 1984’de yapılan seçimler sonunda ikinci kez beş yıl için Cumhurbaşkanı seçilmiştir. 1986’da kabul edilen yeni Anayasa (Ulusal Şart) ile ekonomik alanda daha esnek bir sosyalizm uygulaması başlamış ve serbest piyasa ekonomisinin önü açılmıştır. Ancak işsizliğin önlenememesi ve yoksulluğun geniş halk kesimlerinde yarattığı huzursuzluk Ekim 1988’de ülke çapında yaşanan ve yüzlerce kişinin hayatını kaybettiği genel grev ve protestolara yol açmıştır. Bunun üzerine, Cumhurbaşkanı Chadli Bendjedid tarafından siyasi hayatı liberalleştirme yönünde adımlar atılmış, 1989 yılında yapılan yasal düzenlemeler ile kuvvetler ayrılığı ilkesi kabul edilerek çok partili rejime geçilmiştir. Böylelikle bir çok grup siyasi parti kurma imkanı elde etmiştir. Haziran 1990 tarihinde ilk kez çok partili seçim yapılmış ve yerel yönetimlere ilişkin bu seçimi İslami Kurtuluş Cephesi (Front Islamique du Salut-FIS) oyların % 54’ünü alarak kazanmıştır. Aralık 1991’de yapılan iki aşamalı Ulusal Halk Meclisi seçimlerinin ilk turunu da FIS grubunun % 47 gibi bir oyla kazanıp Meclisteki sandalye sayısının % 82’sini eline geçirmesi siyasi krize yol açmış ve Cumhurbaşkanı Chadli Bendjedid Ocak 1992 tarihinde ordu tarafından görevinden istifa ettirilmiştir. Anılan gelişmeleri müteakip, ülke idaresini FIS’e bırakmak istemeyen ordu darbe yaparak Yüksek Devlet Komitesi’ni oluşturmuş ve genel seçimlerin ikinci turunu belirsiz bir süreliğine ertelemiştir. Bu süreçte, Cumhurbaşkanlığına anılan Komite’nin başındaki Mohammed Boudiaf getirilmiş, 1992’de ülkede olağanüstü hal ilan edilmiş, FIS siyasi olarak yasaklanmış ve binlerce üyesi tutuklanmıştır. Bunun üzerine, FIS silahlı mücadeleye yönelmiş ve iç savaş başlamıştır. Bu gelişmelerden sonra Boudiaf, Haziran 1992’de bir suikast sonucu öldürülmüştür. Daha sonra kısa süreliğine Cumhurbaşkanlığı