Z dziejów Krynek w XVI w. 1 2 Cecylia Bach-Szczawińska Rada Programowa Grzegorz Babiński (UJ), Andrzej Sakson (I. Zach.), Marian Malikowski (URz), Zbigniew Kurcz (UWr.), Leszek Gołdyka (USz.), Jerzy Nikitorowicz (UwB),Włodzimierz Pawluczuk (UwB), Andrzej Sadowski (UwB), Kazimierz Krzysztofek (WSPS), Sergiej Trojan (Dyplomatyczna Akademia Ukrainy, Kijów), Larisa Titarenko (Akademia Nauk, Republika Białoruś), Basia Nikiforowa (Instytut Kultury, Wilno), Anna Śliz (UO), Dariusz Wojakowski (AGH), Małgorzata Bieńkowska (UwB), Katarzyna Sztop-Rutkowska (UwB). Zespół Redakcyjny Andrzej Sadowski – redaktor naczelny Małgorzata Bieńkowska Katarzyna Sztop-Rutkowska Urszula Abłażewicz-Górnicka Katarzyna Niziołek, Małgorzata Skowrońska – sekretarze redakcji Jan Poleszczuk – redaktor statystyczny Zespół Recenzentów Tadeusz Popławski (PB), Kazimierz Krzysztofek (WSPS), Edmund Dmitrów (UwB), Ewa Michna (UJ), Jerzy Nikitorowicz (UwB), Basia Nikiforowa (Instytut Kultury, Wilno), Larisa Titarenko (Akademia Nauk, Republika Białoruś), Tomas Kacerauskas (VGTU, Wilno), Elżbieta Czykwin (ChAT), Wojciech Łukowski (UW),Leszek Gołdyka (USzcz.), Włodzimierz Pawluczuk (UwB), Barbara Cieślińska (UwB). © Copyright by Uniwersytet w Białymstoku, Białystok 2014 ISSN 1230-2392 Na okładce „Ludzie są równi, tylko nierówność ich dzieli” (Kazimierz Przerwa-Tetmajer), antydyskryminacyjny mural na osiedlu Leśna Dolina w Białymstoku, fot. Katarzyna Niziołek, 2013 Redakcja: Janina Demianowicz Redakcja i korekta streszczeń w języku angielskim: Ewa Wyszczelska-Oksień Redakcja techniczna i skład: Bartosz Kozłowski Korekta: Zespół Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku 15–097 Białystok, ul. M. Skłodowskiej-Curie 14 tel. (085) 745 7120, e-mail: [email protected] http://wydawnictwo.uwb.edu.pl Druk i oprawa: HOT ART Białystok Z dziejów Krynek w XVI w. 3 Spis treści Łukasz Kaczmarek Kategorie kultury publicznej służące konserwowaniu relacji władzy. Rasa i klasa w kontekście (post)kolonialnym 7 Katarzyna Niziołek Sztuka jako narzędzie społecznej inkluzji. Perspektywa socjologiczna 41 Katarzyna Wójcikowska Walka o miejsca pamięci w przestrzeni dwunarodowej gminy Sejny 65 Paweł Ładykowski Litwo ojczyzno moja… dyskurs kresowy, tożsamość narodowa i głosy podporządkowanych 83 Karol Łopatecki, Radosław Poniat, Ewa Zalewska Pomnik w Uroczysku Jaroszówka – świadek akcji komasacji gruntów w II Rzeczpospolitej 97 J. Paweł Gieorgica, Sławomir Bartnicki Karta Polaka a tożsamość narodowa. Przykład Polaków w Białorusi 111 Anna Idzior Obrazy Białorusi i Białorusinów w świetle procesów globalizacyjnych 133 Karolina Wojciechowska Adaptacja tradycji kultur muzułmańskich w krajach Unii Europejskiej 145 Karolina Radłowska Między grupą etnograficzną a narodem. Status Tatarów polskich w świetle dotychczasowych badań 155 4 Cecylia Bach-Szczawińska Sławomir Bartnicki Konsultacje społeczne jako aspekt demokracji semibezpośredniej we władztwie gminnym województwa podlaskiego 167 Lucja Ryńska Rolnik w społecznej świadomości mieszkańców na przykładzie wybranych wsi województwa podlaskiego 187 Michał Dąbrowski Zmiana normy prawnej a proces instytucjonalizacji przekraczania granicy państwowej 203 Marcin Piotr Puczyński Idea społeczeństwa narodowego Floriana Znanieckiego w warunkach demokratycznych na przykładzie III Rzeczypospolitej Polskiej 223 Elżbieta Krysztofik-Gogol Znaczenie religijności w życiu prywatnym nauczycieli 249 J. Paweł Gieorgica Stany Zjednoczone Ameryki jako kierunek emigracji Polaków. Współczesne uwarunkowania 265 Z dziejów Krynek w XVI w. 5 Table of contents Łukasz Kaczmarek Categories of Public Culture Instrumented in Creating Power Relations: Race and Class in (Post)Colonial Context 7 Katarzyna Niziołek Art as a Means of Social Inclusion from Sociological Perspective 41 Katarzyna Wójcikowska The Struggle for Memorials in the Space of the Binational Community of Sejny 65 Paweł Ładykowski Lithuania, my country… Kresy and Their Discourse, Ethnic Identity, and the Voices of the Subaltern 83 Karol Łopatecki, Radosław Poniat, Ewa Zalewska Monument in the Jaroszówka Area – Witness of Land Aggregation in the Second Polish Republic 97 J. Paweł Gieorgica, Sławomir Bartnicki Polish National Card versus National Identity. The Example of Poles in Belarus 111 Anna Idzior Image of the Republic of Belarus and Belarusians in the Context of Globalization Processes 133 Karolina Wojciechowska Adaptation of Muslim Cultural Traditions in the Member States of the European Union 145 6 Cecylia Bach-Szczawińska Karolina Radłowska Between Ethnographic Group, Ethnic Group and Nation. The Status of Polish Tatars in the Light of the Existing Research 155 Sławomir Bartnicki Public Consultations as an Aspect of Semi-Direct Democracy in the Local Governance of Podlaskie Voivodeship 167 Lucja Ryńska The Farmer in the Social Consciousness of the Inhabitants on the Example of Selected Villages in the Podlaskie Voivodeship 187 Michał Dąbrowski Changes to the Rule of Law and the Process of Institutionalization at the State Border Crossing 203 Marcin Piotr Puczyński The Ideas of Nation-Society of Florian Znaniecki under Democratic Conditions on the Example of the Third Republic of Poland 223 Elżbieta Krysztofik-Gogol The Importance of Religiousness in Teachers’ Private Life 249 J. Paweł Gieorgica The United States of America as a Direction of Emigration of Poles. Modern Conditions 265 Kategorie kultury publicznej służącePogranicze. konserwowaniu Studia relacji Społeczne. władzy …Tom XXIII (2014)7 Łukasz Kaczmarek Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej Uniwersytet im. Adama Mickiewicza e-mail: [email protected] KATEGORIE KULTURY PUBLICZNEJ SŁużąCE KONSERWOWANIU RELACJI WŁADZY. RASA I KLASA W KONTEKścIE (POst)KOLONIALNYM W tym artykule pragnę rozpatrzeć wyobrażenia rasy i klasy w postkolonial- nych relacjach władzy. Kolonialność i postkolonialność traktuję jako kontinuum opisujące wytwarzanie i odtwarzanie się współczesnych reguł i zjawisk związa- nych z funkcjonowaniem władzy państwowej opartej ideacyjnie na dyskursach kultury publicznej [termin za: Ortner 2004: 420 i dalsze]. Postkolonialność jest konsekwencją kolonialności i, w mojej opinii, opisuje dynamiczną sytuację, w której znalazł się współczesny świat, niezależnie od formalnego statusu spo- łeczeństw i państw – czy były kolonizowane, czy też kolonizowały. Aparat poję- ciowy „systemu światowego”, którego najbardziej rozwiniętą instytucją publicz- ną jest prawo międzynarodowe, a główną emanacją - ONZ, został wytworzony w odniesieniu do realiów kolonialnych i przy użyciu specyficznej, ukształtowanej w dobie kolonializmu perspektywy narodowej. Istotne w niej jest postrzeganie ludzkości w kategoriach odgórnie narzucanych i instytucjonalizowanych oraz legitymizowanych siłą oręża lub argumentem dominacji gospodarczej i wspiera- nych autorytetem wiedzy „większości”, „wolą narodu”.Określenia te są zazwyczaj desygnatem jedynie grupy dominującej politycznie. Pomimo istnienia szeregu tzw. praw człowieka, rola jednostki i jej samoświadomość jest w tym porząd- ku marginalna, a mobilność społeczna jest w dużym stopniu zdeterminowana wyobrażeniami zbiorowymi, które doczekały się instytucjonalizacji w ramach wspomnianych kategorii służących do opisywania zbiorowości ludzkich, i przy- porządkowujących jednostki do specyficznych schematów poznawczych. Nale- żą do nich m.in. państwa, granice, terytoria, narodowości, etniczności, obywa- telstwa. Jednak, opierając się na moich badaniach, w niniejszym tekście uwagę poświęcę głównie wyobrażeniom społecznym implikującym odgórne i oddolne racjonalizacje statusu społeczno-ekonomicznego: rasie i klasie. 8 Łukasz Kaczmarek Kolonializm i postkolonializm traktuję więc bardzo szeroko, gdyż nie do- strzegam istotnych różnic pomiędzy różnymi formami rozciągania władzy po- lityczno-ekonomicznej i dyskursywnej przez jakiś podmiot geopolityczny na obszary zajmowane przez wcześniej niezależnych od niego ludzi, niezależnie od form ich organizacji społeczno-kulturowej i geograficznego położenia ich terytorium. Niezależnie, którego zakątka świata dotyczą nasze dociekania i jak zakreślimy granice geopolityczne czy kulturowe, wszędzie obserwować można podobne relacje wiedzy-władzy polegające na instrumentalnym wykorzysty- waniu przez władzę lub pretendentów do władzy kategorii, w których ludzie konstruują autoreprezentacje i egzoreprezentacje zbiorowe – opisują „swoje- go” i „Innego”. Dyskurs kultury publicznej, stanowiący główną przestrzeń roz- grywania relacji władzy, jest nośnikiem wyobrażeń (a zatem wiedzy), które dostarczają powodów chęci zmian statusu lub jego zachowania oraz legitymi- zują transformacje i ciągłość systemów. Wpływają one jednocześnie na postrze- ganie oraz sposób opisywania owych relacji władzy, statusów i systemów. Do ich istotnych cech należy to, że nigdy nie są identyczne, że nie są statyczne. Dyna- mika zachodzących zjawisk powoduje, iż są one trudno uchwytne w opisie za- równo nau kowym, jak artystycznym, a także to, że każdy, kto podejmuje próbę ich opisu postrzega je z odmiennej perspektywy. Zależy ona od kontekstu wy- twarzanego z jednej strony przez habitus, doświadczenia i osobowość opisu- jącego, jak i tego, do jakiego stopnia potrafi on uruchomić swoją wrażliwość i empatię wobec opisywanych wydarzeń, habitusów, ludzi. Istniejące podobień- stwa pozwalają badaczom na ich porównawcze interpretowanie, ale standardo- wo podejmowane próby uporządkowania w naukowe klasyfikacje i kategorie w wielu przypadkach nie sprzyjają wyjaśnianiu, a wręcz wywołują zamiesza- nie. Dzieje się tak dlatego, że sami naukowcy nader często