Ingrijpen bij ingrepen?! De ethische problematiek rondom castratie in Nederland Een scriptie in het kader van de afstudeeropdracht voor de opleiding Diermanagement aan het Van Hall Instituut Leeuwarden, mei 2005 Registratienummer 354106 Trefwoorden Castratie Ethiek Begeleiders M. Dobbelaar V. Pompe Auteurs D.L. Hijmans 801005001 K.T. Nugteren 820924001 VOORWOORD Het verslag wat voor u ligt is gemaakt in het kader van het afstudeeronderzoek van het Van Hall Instituut te Leeuwarden voor de opleiding Diermanagement. Dit onderzoek beschrijft de ethische problematiek omtrent de chirurgische castratie bij dieren in Nederland. Met behulp van dit onderzoek is er een stap gezet naar vervolgonder-zoeken, waar eventueel subsidie voor aangevraagd kan worden. Een speciaal dankwoord gaat uit naar onze begeleiders Vincent Pompe en Marcella Dobbelaar voor hun adviezen, opmerkingen en aansturing. Tevens willen wij de mensen die wij geïnterviewd hebben bedan- ken voor de aanvullende informatie die zij hebben gegeven en de tijd die ze voor ons hebben vrij ge- maakt. Naar de volgende geïnterviewde mensen gaat onze dankwoord uit; dhr. P. Klaver (dierenarts exo- tische dieren en wilde dieren), dhr. H. Vrieselaar (Dierenkliniek Vrieselaar te Lemmer), mevr.G. van der Vaart (Dierenkliniek De Toren te Drachten), mevr. A. Glatson (Curator Blijdorp), dhr. P. de Wit (Curator Noorderdierenpark Emmen) en dhr. B. Stoop (Oprichter Stichting Animal Freedom). Tot slot gaat onze dank uit naar alle personen die hier niet persoonlijk genoemd zijn, maar die wel een bijdrage geleverd hebben aan ons onderzoek en de totstandkoming van deze verslaglegging. D.L. Hijmans K.T. Nugteren Leeuwarden, mei 2005 3 Ingrijpen bij ingrepen?! 4 SAMENVATTING Castratie wordt bij veel diersoorten uitgevoerd, in dit onderzoek is gekeken naar castratie bij de catego- rieën gezelschapsdieren, dierentuindieren en landbouwhuisdieren. Castratie is moreel gezien een gevoelig onderwerp met betrekking tot de castratie bij varkens, de vraag is of dit ook geldt voor andere diersoorten. Momenteel is er nog weinig inzicht in de mogelijke ethische problemen die mensen kunnen hebben ten opzichte van castratie bij dieren. Met dit onderzoek wordt er geprobeerd deze problemen meer aan het licht te brengen, zodat er meer inzicht verkregen wordt in de problematiek rondom castratie. Het doel van dit onderzoek is het in kaart brengen van de mogelijke ethische problemen met betrekking tot castratie. Dit onderzoek is uitgevoerd in opdracht van het Lectoraat Dierenwelzijn van het Van Hall Instituut en aan de hand van dit onderzoek kan mogelijk subsidie aangevraagd worden voor vervolgonderzoek. Met be- hulp van het toetsingsmodel van Duncan en Fraser kunnen er eventuele ethische problemen gesignaleerd worden. Dit model is onderverdeeld in twee delen; de diergerichte en de mensgerichte toetsing. Door middel van de literatuur en de afgenomen interviews wordt dit model ingevuld. De huidige situatie in Nederland betreft castratie van dieren omvat de wetgeving, de bestaande castratie- methoden, redenen waarom castratie wordt uitgevoerd en alternatieven die beschikbaar zijn. Wetgeving is een factor die een belangrijke rol speelt met betrekking tot het castreren van dieren. Er zijn verscheidene wetten van toepassing op castratie, waaronder de Gezondheid en Welzijnswet voor Dieren (GWWD) en het Ingrepenbesluit. Wat bepaalde aspecten in de wetgeving betreft kan Nederland afhankelijk zijn van Europa. Dit speelt met name een rol bij de castratie van de beerbiggen in de varkenssector. Om afschaffen van castratie te kunnen bewerkstellen zou allereerst de EU-wetgeving aangepast moeten worden. Er zijn verschillende redenen te noemen waarom er wordt overgegaan op het castreren van dieren. Deze redenen kunnen medisch-veterinair van aard zijn, maar ook een praktische of ethologische achtergrond hebben. De meest voorkomende redenen om te besluiten een dier te laten castreren komen bij veel diersoorten overeen. Deze redenen zijn het reduceren van agressief gedrag tegenover mens en dier en het verminde- ren van seksuele driften. Daarnaast wordt met castratie voorkomen dat ongewenste nakomelingen gebo- ren worden. Het uitvoeren van de castratie geschiedt door een dierenarts of een ander bevoegd persoon. Castratie wordt bij alle diersoorten onder narcose uitgevoerd en veelal wordt dezelfde castratiemethode toegepast. Varkens vormen hier een uitzondering op, deze mogen voor een leeftijd van vier weken onverdoofd ge- castreerd worden. 5 Ingrijpen bij ingrepen?! Behalve het castreren op chirurgische wijze zijn er nog andere manieren om de reproductie bij dieren (tij- delijk) stop te zetten. Het voordeel van deze alternatieven is dat ze omkeerbaar zijn en het gedrag van het dier soms niet beïnvloeden. Dit laatste kan tevens ook een nadeel zijn omdat men soms juist wel een ge- dragsverandering wil zien. Daarnaast beïnvloedt castratie de hormoonhuishouding, dit heeft fysiologische en ethologische veranderingen bij het dier tot gevolg. Sommige fysiologische of ethologische veranderin- gen kunnen voor het dier problemen opleveren. Een voorbeeld hiervan is dat een hond aanmerkelijk dik- ker kan worden doordat bij het dier na castratie de suppressie op de voedselopname wegvalt en er tegelijk een afname is van de activiteit. Wanneer eigenaren hier niet op gewezen worden, zodat zij het voer van het dier hierop kunnen aanpassen kan dit voor het dier grote gevolgen hebben. Daarnaast zijn er veel fysi- ologische veranderingen te noemen die de gezondheid van het dier positief beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn de reductie in de kans op melkkliertumoren en baarmoederkanker. Veel mensen hebben een mening over het castreren van dieren. De verschillende actoren bekijken castratie vanuit een ander per- spectief en zullen dus ook in hun houding verschillen. In de foutendiscussie zijn enkele punten met betrekking tot het onderzoek genoemd die de betrouwbaar- heid van de uitkomsten zouden kunnen beïnvloeden. Voorbeelden hiervan zijn de gebruikte toetsingsmo- dellen. Mogelijk zijn niet de juiste modellen gebruikt zijn om het welzijn aan te toetsen. Al is het heel onwaarschijnlijk dat door gebruik van andere toetsingsmodellen de uitkomst van dit onderzoek anders zou zijn. Uit dit onderzoek kan geconcludeerd worden dat castratie bij dieren algemeen geaccepteerd is. Een uit- zondering hierop vormt de onverdoofde castratie in de varkenssector, deze wordt beoordeeld als nadelig voor het welzijn. De uitkomsten van de diergerichte en mensgerichte toetsingsmodellen laten weinig ver- schil zien. Hieruit kan opgemaakt worden dat hier geen ethisch probleem aanwezig is. Subsidie aanvragen voor vervolgonderzoek is hierdoor niet noodzakelijk bevonden. Toch zijn er aan de hand van dit onderzoek enkele aanbevelingen naar voren gekomen. Deze aanbevelin- gen zijn het geven van meer voorlichting met betrekking tot de varkenssector, het opzetten van een data- base aangaande geboorteregulatie bij dierentuindieren en het toetsen van de pijnbeleving bij beerbiggen. 6 SUMMARY Castration is realized by many animal species. Three categories, in relation to castration, are described in this investigation. These three categories are the pets, zoo animals and farming animals. Castration is morally become a sensitive subject with regard to the castration of piglets. The question is, if this will count for other species too. Cutting into a healthy animal, is mostly seen as unacceptable. This mutilation has consequences for the animal itself, and the intercourse with the animal. Nowadays, there are a few notions of the ethical problems which humans can have on the castration of animals. With this research these problems will become clearer, with result that there will be more insight in the issues around castra- tion. The purpose of this investigation is to survey the possible ethical issues in regard to castration. This investigation is done in order by the Lectoraat Dierenwelzijn of the Van Hall Instituut, and could be help- ful for the request of subsidy for further investigation. With the help of the model of Duncan en Fraser, the possible ethical problems can be noticed. This model is divided into two parts; the animals-focussed assay and the human-focussed assay. By literature study and interviews this model can be used and filled in. The present situation in The Netherlands, in relation to the castration of animals, includes legislation, dif- ferent castration methods, why and how castration is been realized, and the available alternatives. Legisla- tion is an important factor concerning castration. There are several laws administrated to castration, in- cluding the Gezondheids- en Welzijnswet voor Dieren (GWWD) and the Ingrepenbesluit. Concerning a few aspects of the legislation, The Netherlands will be depended on Europe. This counts mainly for the castration of piglets in the piggery. To realize the discard of castration, the EU-legislation should first of all been adjusted. There are several reasons to castrate an animal. A reason for castration can have a medical-veterinary background, but also practical or ethological. Most reasons to decide to castrate an animal, are similar with a lot of animal species. These reasons are the reduction of aggressive behaviour towards humans and animals, and the reduction of the sexual drive. Besides this, castration will also prevent unwanted off- spring. The realization of castration will be happen by a veterinarian or another authorized person. Anaes- thetic is used by this operation and mostly the same castration method is been