Rośliny – przegląd wybranych zagadnień Rośliny – przegląd wybranych zagadnień Redakcja: Kinga Kropiwiec Mirosław Szala Lublin 2016 Recenzenci: dr Renata Matraszek dr Agata Święciło dr n. farm. Ewa Gibuła-Bruzda dr hab. Małgorzata Posmyk, prof. nadzw. UŁ dr hab. Grażyna Żukowska dr Aleksandra Seta-Koselska dr Agnieszka Kuźniar dr hab. Katarzyna Kozłowicz dr Anna Serefko dr Marcin Skowronek dr n. o zdr. Mariola Janiszewska dr hab. Krystyna Winiarczyk dr hab. Mirosława Chwil Wszystkie opublikowane rozdziały otrzymały pozytywne recenzje. Skład i łamanie: Ilona Żuchowska Projekt okładki: © Copyright by Wydawnictwo Naukowe TYGIEL sp. z o. o. ISBN 978-83-65598-13-4 Wydawca: Wydawnictwo Naukowe TYGIEL sp. z o. o. Głowackiego 35/341 20-060 Lublin Spis treści Magdalena Śmigała, Agnieszka Dąbrowska, Krystyna Winiarczyk Iris sibirica L. we florze Polski .......................................................................... 7 Marcelina Olszak Identyfikacja genetyczna gatunku Septoria tritici z materiału roślinnego ....... 17 Rafał Marciniec, Dorota Tchórzewska Chondriokineza i cytokineza podczas mikrosporogenezy u Angiospermae .... 26 Małgorzata Budzeń Pola elektryczne i ultradźwięki jako czynniki wpływające na kiełkowanie i wzrost roślin ................................................................................................... 44 Joanna Gębura, Olha Budnyk, Krystyna Winiarczyk Etapy rozwoju gametofitu żeńskiego u wybranych przedstawicieli rodziny Commelinaceae ................................................................................................ 54 Olha Budnyk, Piotr Sugier Stopień dojrzałości i wiek oospor Chara intermedia A. Braun (Characeae) a zdolność i dynamika kiełkowania ................................................................. 63 Monika Poniewozik, Marzena Parzymies Wzrost i rozwój pędów albicji jedwabistej (Albizia julibrissin (Durazz)) w kulturach tkankowych w zależności od rodzaju i stężenia cukru w pożywce .......................................................................................................................... 75 Dagmara Migut, Józef Gorzelany, Natalia Matłok Ocena właściwości mechanicznych świeżych i przechowywanych korzeni spichrzowych marchwi zwyczajnej Daucus carota L. .................................... 87 Magdalena Fujarowicz, Dorota Grabek-Lejko, Maciej Kluz Wpływ ogrzewania na potencjał antyoksydacyjny, stabilność barwników betalainowych soku z dwóch odmian buraka ćwikłowego (Beta vulgaris) .... 98 Łukasz Iwanowski, Damian Zgórski, Agata Karwan, Adam Kłembokowski, Magdalena Skowronek, Natalia Liszewska, Justyna Bohacz Ocena aktywności pektynolitycznej pleśni wyizolowanych z korzeni marchwi pochodzących z różnych systemów uprawy .................................................. 109 Kamila Nawrocka, Klaudia Kamińska, Anita Wiśniewska Rola ekspansyn w interakcji roślina-nicień .................................................... 123 Klaudia Magierowicz Znaczenie budowy morfologicznej i składu biochemicznego roślin dla roślinożerców ................................................................................................. 134 Olga Bemowska-Kałabun, Małgorzata Wierzbicka Biotesty – dobre narzędzie do oceny zanieczyszczenia środowiska ............. 146 Alicja Kapuścińska, Izabela Nowak Wykorzystanie wybranych fitohormonów w przemyśle kosmetycznym i farmaceutycznym ......................................................................................... 160 Monika Staszowska-Karkut, Małgorzata Materska, Barbara Kulik, Robert Waraczewski Określenie wpływu rodzaju wody na potencjał antyoksydacyjny naparów z wybranych roślin ziołowych .......................................................................... 175 Magdalena Kręcisz, Karol Kupryaniuk, Kamila Kasprzak Żurawina – charakterystyka i właściwości funkcjonalne .............................. 185 Joanna Fabrowska, Bogusława Łęska Ulvany – biologicznie czynne siarczanowe polisacharydy izolowane z zielenic ......................................................................................................... 194 Paulina Marczuk, Ewelina Włodarczyk Zawartość związków polifenolowych różnych rodzajów herbat czarnych oraz ich właściwości prozdrowotne ....................................................................... 210 Małgorzata Sieradzka, Gabriela Stawieraj, Joanna Kołodziejczyk-Czepas, Paweł Nowak Kwas rozmarynowy – naturalny, niesteroidowy lek przeciwzapalny? ......... 219 Paulina Panek, Iga Hołyńska-Iwan, Dorota Olszewska-Słonina Kapsaicyna i jej szerokie zastosowanie terapeutyczne .................................. 243 Paweł Śledziński, Agnieszka Nowak, Joanna Zeyland, Ryszard Słomski Kannabinoidy w medycynie – przegląd zagadnienia .................................... 253 Małgorzata Szabla, Ewa Kędzierska Medyczna marihuana ..................................................................................... 270 Jakub Potoczny, Aleksandra Studnicka, Magdalena Konieczna, Piotr Czekaj ABC wpływu nikotyny na transportery leków............................................... 303 Ewelina Cholewińska, Katarzyna Ognik, Anna Stępniowska Zatrucia grzybami – objawy, diagnostyka, leczenie ..................................... 320 Indeks autorów ............................................................................................... 334 Magdalena Śmigała1, Agnieszka Dąbrowska2, Krystyna Winiarczyk1 Iris sibirica L. we florze Polski 1. Charakterystyka rodzaju Iris Kosaciec, irys (Iris L.) jest jednym z rodzajów podrodziny Iridoideae w rodzinie kosaćcowatych (Iridaceae) należącej do rzędu szparagowców (Asparagales) w obrębie jednoliściennych (Liliopsida) [1]. Ujęcie takso- nomiczne gatunków z rodzaju Iris wyróżnia dwa rodzaje: Juno Tratt i Xiphium Mill. System Crescent Bloom [2] włącza te rodzaje do Iris i uznaje je za synonimy. Kosaćce pochodzą z umiarkowanej strefy półkuli północnej. Znanych jest ponad 250 gatunków (Index Kewensis [3]) o bardzo różnych opodobaniach siedliskowych: hydrofity, mezofity, kserofity, psamnofity, kalcyfity i kalcy- foby. W naturalnych stanowiskach na terenie Europy występuje 30 gatunków kosaćców, przy czym w Polsce spotyka się trzy: kosaciec żółty (Iris pseudacorus L.), kosaciec syberyjski (I. sibirica L.) i kosaciec bezlistny (I. aphylla L.) [4]. Kosaciec trawolistny (Iris graminea L.) w naszym kraju jest gatunkiem wymarłym [5]. Kosaćce są bylinami kłączowymi lub cebulowymi z równowąskimi, szablastymi liśćmi. Kwiaty kosaćców są promieniste, a ich długość i średnica waha się odpowiednio w zakresie 5-15 i 8-18 cm. Występują pojedynczo lub zebrane są w wielokwiatowe kwiatostany. Zewnętrzne działki okwiatu są odgięte w dół lub ustawione horyzontalnie. U niektórych gatunków i odmian na działkach okwiatu, wzdłuż nerwu głównego, występują szczotkowato ustawione włoski, zwane bródką – stąd nazwa kosaćce bródkowe. U po- zostałych gatunków i odmian zamiast bródki widoczny jest wyraźny pas mniej lub bardziej intensywnie zabarwiony na żółto lub brązowo – stąd też nazywa się je bezbródkowymi. Wewnętrzne działki okwiatu mają zróżnicowaną długość i szerokość, są wzniesione i często nazywane kopułą. Słupek ma trzypłatkowe znamiona zakończone dwiema wargami, z których górna jest barwna, a dolna stanowi właściwe znamię. Pod znamionami słupka ukryte są trzy pręciki [6-8]. [email protected], [email protected], Zakład Anatomii i Cytologii Roślin, Wydział Biologii i Biotechnologii, Uniwersytet Marii Curie- Skłodowskiej w Lublinie [email protected], Ogród Botaniczny UMCS, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie 7 Magdalena Śmigała, Agnieszka Dąbrowska, Krystyna Winiarczyk Rodzaj Iris podzielono na szereg podrodzajów względnie sekcji i serii, przy czym grupy gatunków w obrębie sekcji różną się od siebie w znacznym stopniu i mają odmienne zastosowanie w ogrodnictwie. Jedną z różniących cech jest występowanie kłączy lub cebul [9-11]. Hodowlę irysów zapoczątkowano we Francji i Anglii już w pierwszej połowie XIX wieku, przy czym znaczne nasilenie prac hodowlanych w tych krajach jak również w Niemczech nastąpiło po roku 1918. Niekwestio- nowanym ekspertem w dziedzinie hodowli kosaćców był William Rickatson Dykes (1877-1925) – brytyjski amator-botanik autor wielu prac naukowych m.in. „The Genus Iris”. Przez kolejne stulecia hodowcy uzyskali tysiące różnobarwnych odmian o dużej wartości ogrodowej. W American Iris Society (AIS) zarejestrowanych jest obecnie około 30 tysięcy odmian w grupie kosaćców bródkowych wysokich (Tall Bearded – TB). Są to przede wszystkim odmiany silnie rosnące, obficie kwitnące, o kwiatach jednobarwnych lub dwu- barwnych. Z punktu widzenia projektanta terenów zieleni, kosaćce powinny zajmować główne miejsce w rabatowych bylinowych, bowiem odznaczają się ogromnym bogactwem form i barw, małymi wymaganiami siedliskowymi oraz względnie wysoką odpornością na niskie temperatury, choroby i szkodniki [12-15]. Niektóre gatunki kosaćców takich jak kosaciec niemiecki (Iris×germanica L.), blady (I. pallida Lam.) i różnobarwny (Iris versicolor L.) uprawia się ze względu na kłącza, które po okorowaniu stanowią surowiec zielarski (Rhizoma Iridis). Zawierają one m.in. olejki eteryczne, glikozyd irydynę, garbniki, sub- stancje śluzowe i flawonoidy, które dzięki substancjom śluzowym działają powlekająco na błony śluzowe dróg oddechowych. Flawonoidy zwiększają wydalanie moczu. Z kolei garbniki działają przeciwbakteryjnie i ściągająco na błony śluzowe przewodu pokarmowego. Do niedawna ziele kłącza, pod nazwą korzenia fiołkowego