ՀՀ ՎԱՅՈՑ ՁՈՐԻ ՄԱՐԶ RA VAYOTS DZOR MARZ Մարզկենտրոնը` Marz centre ք. Եղեգնաձոր Eghegnadzor town Տարածաշրջանները` Territories Վայք, Vayk, Եղեգնաձոր Eghegnadzor Քաղաքները` Towns ք.Եղեգնաձոր Եղեգնաձոր, Eghegnadzor, s.Eghegnazor Ջերմուկ, Jermuk, Վայք Vayk Տարածքը 2308 քառ. կմ Territory sq.km ՀՀ տարածքում մարզի տարածքի տեսակարար կշիռը 7.8% Territory share of the marz in the territory of RA Քաղաքային համայնքներ 3 Urban communities Գյուղական համայնքներ 41 Rural communities Քաղաքներ/Towns 3 Գյուղեր/Villages 52 Բնակչության թվաքանակը 2011թ. հունվարի 1-ի դրությամբ 56.0 հազ. մարդ Population number as of January 1, 2011 ths. persons այդ թվում` including: քաղաքային 19.3 հազ. մարդ urban ths. persons գյուղական 36.7 հազ. մարդ rural ths. persons ՀՀ բնակչության ընդհանուր թվաքանակում մարզի բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը, 2010թ. 1.7 % Share of marz population size in RA population size, 2010 Քաղաքային բնակչության թվաքանակի տեսակարար կշիռը 34.5 % Share of urban population size Գյուղատնտեսական նշանակության հողեր/Agricultural land 209260 հա/ ha այդ թվում`վարելահողեր 16217 հա/ha including: arable land 294 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2011 MARZES OF THE REPUBLIC OF ARMENIA AND YEREVAN CITY IN FIGURES, 2011 ՀՀ Վայոց ձորի մարզը գտնվում է Հայաստանի RA Vayots Dzor marz is situated in Southern part of the Հանրապետության հարավային հատվածում: Մարզը Republic. In the South borders with Nakhijevan, in the պետական սահմանով հարավում սահմանակից է North it borders with RA Gegharkunik marz, in the East – Նախիջևանին, հյուսիսում` ՀՀ Գեղարքունիքի մարզին, RA Syunik marz and in the West – RA Ararat marz. արևելքում` ՀՀ Սյունիքի մարզին և արևմուտքում` ՀՀ Արարատի մարզին: ՀՀ Վայոց ձորի մարզը շրջապատված է բարձր Vayots dzor is surrounded with high mountains, water- լեռներով, ջրբաժան լեռնաշղթաներով, որոնք, separately mountain ranges, that being original natural յուրահատուկ բնական պատնեշներ հանդիսանալով banks between its and neighbouring territories, turn that նրա և հարևան տարածքների միջև, այն դարձնում են into a geographical single whole. աշխարհագրական մի ամբողջություն: ՀՀ Վայոց ձորի մարզն ունի կենդանական և Vayots dzor marz has varied fauna and flora. Natural բուսական բազմազան աշխարհ: Տարածքի 5.7%-ը կամ forests comprise 5.7% or 13240.1 ha of territory. 13240.1 հա կազմում են բնական անտառները: Արտակարգ խայտաբղետ է մարզի մակերևույթը: Voyots dzor surface is extraordinary variegated. Volcanic Հրաբխային ուժերը, երկրաշարժերը, Արփա գետի և forces, earthquakes, waters of Arpa river and its tributaries դրա վտակների ջրերն առաջացրել են տարբեր raised numerous mountain ranges stretching by different ուղղություններով ձգվող բազմաթիվ լեռնաշղթաներ` directions with big and small tops, mysterious canyons, մեծ ու փոքր գագաթներով, խորհրդավոր ձորեր, mountain passes, plateaus, concavities, fields, meadows and լեռնանցքներ, սարահարթեր, գոգավորություններ, natural varied buildings, the most bright example of which is դաշտեր, մարգագետիններ և բնական բազմապիսի Jermuk wonderful waterfall (60 m). կերտվածքներ, որի ամենավառ օրինակն է Ջերմուկի հիասքանչ ջրվեժը (60 մ): ՀՀ Վայոց ձորի մարզի կլիման ընդհանուր առմամբ The Vayots dzor climate on the whole is continental ցամաքային է` ցուրտ կամ չափավոր ցուրտ ձմեռներով with cold or moderate cold winters and hot or warm և շոգ կամ տաք ամառներով: Օդի առավելագույն summers. The highest possible air temperature reaches +410C աստիճանը հարավային շրջաններում հասնում է + 41օ in southern districts, and the exceptional minimum C-ի, իսկ բացարձակ նվազագույնը` -35օ C-ի: temperature reaches - 350 C. Precipitations comprise 300- Տեղումները կազմում են տարեկան 300-ից 700 մմ: 700 mm. 2010թ.-ին մարզի տնտեսության հիմնական In 2010 the share of economy main branches of RA հատվածների տեսակարար կշիռները հանրապե- Vayots Dzor marz in total volume of correspondent branches տության համապատասխան ճյուղերի ընդհանուր of the republic comprised ծավալում կազմել են. ¾ արդյունաբերություն` 0.8 %, ¾ industry 0.8 %, ¾ գյուղատնտեսություն` 2.2 %, ¾ agriculture 2.2 %, ¾ շինարարություն` 0.9 %, ¾ construction 0.9 %, ¾ մանրածախ առևտուր` 0.4 %, ¾ retail trade 0.4 %, ¾ ծառայություններ` 0.4 %: ¾ services 0.4 %. Մարզի տնտեսության ընդհանուր ծավալում գե- In total volume of marz economy the prevailing is րակշռողը գյուղատնտեսությունն է: Գյուղացիական agriculture. Peasant farms mainly deal with cattle-breading, տնտեսությունները հիմնականում զբաղվում են անաս- the production of which comprised 64.5% of volume of gross նաբուծությամբ, որի արտադրանքը կազմել է գյուղա- agricultural product. The aviculture, winegrowing, fruit- տնտեսության համախառն արտադրանքի ծավալի growing and vegetable-growing have certain share in the 64.5%-ը: Գյուղատնտեսության համախառն արտադ- volume of gross agriculture produce. րանքի ծավալում որոշակի տեսակարար կշիռ ունեն նաև թռչնաբուծությունը, խաղողագործությունը, պտղա- բուծությունը և բանջարաբուծությունը: Արդյունաբերության ոլորտում հիմնականում զար- The production of non-alcoholic beverages (in particular, գացած են ոչ ոգելից ըմպելիքի` <<Ջերմուկ>> հանքային Jermuk mineral water) and wine are mainly developed in the ջրերի և խաղողի գինու արտադրությունները: industry field. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2011 295 MARZES OF THE REPUBLIC OF ARMENIA AND YEREVAN CITY IN FIGURES, 2011 Բեռնաուղևորափոխադրումները մարզում իրակա- Freight and passenger transportations in the marz are նացվում են ավտոմոբիլային և էլեկտրատրանսպորտով implemented by road transport and electric transports (ճոպանուղի): Մարզով է անցնում Հայաստանն Իրանի (cableway). The motor highway connecting Armenia with հետ կապող ավտոմայրուղին, որն էական դեր ունի Iran goes through marz that plays an essential role in the մարզի տնտեսության հեռանկարային զարգացման perspective development of marz economy. գործում: Մարզում ակնհայտ են ներքին և արտաքին There is a great perspective, for internal and external զբոսաշրջության զարգացման մեծ հեռանկարները: tourism development in the marz. Եղեգնաձոր քաղաքը (2010թ. տարեվերջին` 8.2 հազ. Eghegnadzor town (8.2 ths. inhabitants in 2010) is բնակիչ) համարվում է պատմական Սյունիքի հնագույն considered the one of Syunik ancient settlements and is բնակավայրերից մեկը և գտնվում է Երևանից 123 կմ situated in 123 km distance from Yerevan. հեռավորության վրա: Եղեգնաձոր քաղաքի տնտեսության ընդհանուր The main branches of economy of Eghegnadzor town ծավալում գերակշռող ոլորտներն են արդյունաբե- are industry and construction. րությունն ու շինարարությունը: Արդյունաբերության ոլորտում հիմնականում զար- The most developed branches in industry are grape գացած են խաղողի գինու, էլեկտրասարքավորանքի wine, manufacture of electrical equipments, manufacture of արտադրությունները, որոշակի տեսակարար կշիռ fabricated metal products has some particular role in ունեն նաև պատրաստի մետաղե արտադրատեսակ- industry of the marz too. ների արտադրությունները: Վայք քաղաքը (2010թ. տարեվերջին` 5.9 հազ. Vayk town (5.9 ths. inhabitants in the end of the year բնակիչ) գտնվում է Երևանից 132 կմ, մարզկենտրոնից` 2010) is situated in 132 km distance from Yerevan and 16 km 16 կմ հեռավորության վրա: distance from marz centre. Վայք քաղաքի տնտեսության հիմնական ճյուղն The main branch of economy of Vayk town is industry. արդյունաբերությունն է: Հիմնականում զարգացած են Especially production of mineral water, alcohol-free հանքային ջրերի և ոչ ալկոհոլային խմիչքների, beverages, building materials and carpet making industry are շինանյութերի, ձեռագործ գորգերի արտադրություն- developed. ները: Ջերմուկ քաղաքը (2010թ. տարեվերջին` 5.2 հազ. Jermuk town (5.2 ths. persons in 2010) is situated on the բնակիչ) գտնվում է 2070 մ բարձությամբ լավային սա- lava plateau with the height 2070 m (distance from Yerevan րավանդի վրա (հեռավորությունը Երևանից` 175 կմ, is 175 km, from marz centre – 53 km). Jermuk is widely մարզկենտրոնից` 53 կմ): Ջերմուկը լայն ճանաչում ունի recognised as a sanatorium town. The recognised որպես առողջարանային քաղաք: Ճանաչված առողջա- sanatoriums are “Jermuk”, “Nor kyanq”, “Gladzor”, րաններ են. <<Ջերմուկ>>-ը, <<Նոր կյանք>>-ը, <<Գլաձոր>> -ը, “sanatorium named after Aghajanyan” and “Ararat”. <<Աղաջանյանի անվ. առողջարան>>-ը և <<Արարատ>>-ը: Քաղաքի անվանումը կապված է հանքային տաք The town name is related to mineral warm sources, աղբյուրների` ջերմուկների հետ: jermuks. Ջերմուկ քաղաքի տնտեսության առաջատար The main branch of economy of Jermuk town is the ճյուղը ոչ ոգելից ըմպելիքի, <<Ջերմուկ>> հանքային ջրի, production of non alcoholic beverages, “Jermuk” mineral արտադրությունն է: water,. 296 ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՄԱՐԶԵՐԸ ԵՎ ԵՐԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԸ ԹՎԵՐՈՎ, 2011 MARZES OF THE REPUBLIC OF ARMENIA AND YEREVAN CITY IN FIGURES, 2011 ՄՇՏԱԿԱՆ ԲՆԱԿՉՈՒԹՅՈՒՆՆ ԸՍՏ ՏԱՐԻՔԱՅԻՆ ԽՄԲԵՐԻ, 2011թթ. հունվարի 1-ի դրությամբ REZIDENT POPULATION BY AGE –SPECIFIC GRUPS, 2011 as of January 1 2.0 80+ 80+ 3.1 2.2 75-79 3.0 3.1 70-7470-74 4.7 1.2 65-69 1.6 2.7 60-6460-64 3.6 4.9 55-59 5.7 7.9 50-5450-54 8.0 7.6 45-49 7.9 5.7 40-4440-44 6.1 5.2 35-39 5.3 7.1 30-3430-34 6.4 9.9 25-29 8.1 11.7 20-2420-24 10.9 9.0 15-19 8.5 7.1 10-1410-14 6.1 6.3 5-9 5.4 6.4 0-4 0-4 5.6 12 10 8 6 4 2 0 024681012 ՄԱՆՐԱԾԱԽ ԱՌԵՎՏՐԻ ՕԲՅԵԿՏՆԵՐ RETAIL TRADE UNITS Քանակը Number 2006 2007 2008 2009 2010 Մանրածախ առևտրի օբյեկտներ, 219 220 234 210 265 Retail trade units, total ընդամենը այդ թվում` including խանութներ 129 130 145 120 172 shops կրպակներ 59 59 59 59 59 kiosks գյուղատնտեսական արտադրանքի 1 1 1 1 1 markets of agricultural produce շուկաներ սպառողական ապրանքների 1 1 1 1 - markets of consumer goods շուկաներ առևտրի այլ օբյեկտներ 29 29 28 29 33 other trade units ԿՐԹԱԿԱՆ ՀԱՍՏԱՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ EDUCATIONAL INSTITUTIONS Քանակը Number 2006 2007 2008 2009 2010 Պետական նախադպրոցական 17 17 17 17 17 State pre-school Պետական հանրակրթական 51 51