Mariusz Kopniak Zarys dziejów parafii KANIE Mariusz Kopniak Zarys dziejów parafii K A N I E Moim przodkom i mieszkańcom mojej małej ojczyzny poświęca autor Warszawa 2019 Copyright by Mariusz Kopniak Spis treści Wstęp ..................................................................................................................................................... 2 I. Wybrane dzieje miejscowości Kanie na przestrzeni wieków ............................................................. 4 1.1. Najstarsze źródła pisane i przekazy .............................................................................................................. 4 1.2. Funkcjonowanie parafii unickiej ................................................................................................................. 10 1.3. Powstanie 1863 oraz utworzenie parafii prawosławnej ............................................................................... 23 1.3. W latach I wojny światowej ....................................................................................................................... 32 II. Kapłani kańscy na tle ważniejszych wydarzeń z życia parafii po 1918 roku ..................................... 36 2.1. Lata II Rzeczypospolitej ............................................................................................................................. 36 2.2. Wojna obronna 1939 i okupacja ................................................................................................................. 44 2.3. „Wyzwolenie” i lata PRL ........................................................................................................................... 54 2.4. Wolna Polska ............................................................................................................................................. 73 III. Architektura sakralna i inne obiekty sakralne parafii Kanie ............................................................ 84 3.2. Kościół parafialny pw. św. Piotra i Pawła z zespołem przykościelnym ....................................................... 84 3.3. Cmentarz parafialny ................................................................................................................................... 88 3.4. Kaplica pw. Miłosierdzia Bożego w Lisznie ............................................................................................... 92 3.5. Kaplica pw. Matki Boskiej Łaskawej w Wólce Kańskiej ............................................................................ 95 3.6. Przydrożne kapliczki, figury i krzyże ......................................................................................................... 98 IV. Miejscowości sąsiednie tworzące obecnie parafię Kanie .............................................................. 102 4.1. Wólka Kańska i Kolonia .......................................................................................................................... 102 4.2. Liszno i Kolonia ....................................................................................................................................... 104 4.3. Stare Chojno ............................................................................................................................................ 106 4.4. Leszczanka ............................................................................................................................................... 108 4.5. Zalesie Kańskie i Kolonia......................................................................................................................... 109 4.6. Gołąb ....................................................................................................................................................... 110 V. Sieć parafialna w najbliższym otoczeniu Kaniego .......................................................................... 112 5.1. Siedliszcze ............................................................................................................................................... 112 5.2. Pawłów .................................................................................................................................................... 114 5.3. Żulin ........................................................................................................................................................ 117 5.4. Borowica .................................................................................................................................................. 119 5.6. Trawniki .................................................................................................................................................. 120 5.7. Dorohucza ................................................................................................................................................ 122 VI. Materiały i dokumenty .................................................................................................................. 125 6.1. Wspomnienia pośmiertne proboszczów kańskich zamieszczone w Wiadomościach Diecezjalnych Lubelskich .............................................................................................................................................. 125 6.2. Skrócone wypisy z akt osobowych zmarłych proboszczów nie ujmowanych drukowanymi wspomnieniami pośmiertnymi .......................................................................................................................................... 137 VII. Załączniki ............................................................................................................................... 139 Załącznik 1 – Opis nieistniejącej cerkwi pw. św. Piotra i Pawła oraz budynków gospodarczych w świetle inwentarzy z I poł. XIX w. ........................................................................................................ 139 Załącznik 2 – Opis pól i łąk przynależnych w 1825 roku do parafii Kanie ....................................................... 145 Załącznik 3 - Proboszczowie kańscy od 1919 do 2000 roku ............................................................................ 146 VIII. Bibliografia ............................................................................................................................ 147 IX. Dokumentacja fotograficzna ......................................................................................................... 155 1 Wstęp Pomysł opracowania dziejów parafii Kanie zrodził się przed wieloma laty, kiedy jeszcze jako uczeń w trakcie wakacji penetrowałem stare strychy w poszukiwaniu ciekawych zabytków kultury materialnej, w tym sakralnej, potocznie zwanych „starociami”. Natrafiałem wtedy między innymi na wiele zapomnianych obrazów i wizerunków świętych z czasów unickich, okresu prawosławia, a także lat późniejszych, kiedy świątynie na tym terenie ponownie przywracano ludności rzymskokatolickiej. Wraz z upływem czasu, oprócz samej pasji kolekcjonerskiej pojawił się wątek potrzeby dociekania kontekstu historyczno-społecznego związanego z gromadzonymi przedmiotami. Coraz istotniejsze stawały się informacje związane z losami odnajdywanych przedmiotów, gawędy z ich właścicielami, a także przeglądanie zbiorów starych fotografii i archiwalnych dokumentów. Rosnący zasób pozyskiwanej w ten sposób wiedzy oraz wzrost świadomości, że wiele informacji ma unikalny charakter i wymaga utrwalenia, były głównymi motywami przygotowania tego opracowania. Ramy czasowe publikacji wyznaczają lata 1421 - 2000. Pierwsza data związana jest z przyłączeniem miejscowości Kanie do utworzonej za panowania Władysława Jagiełły rzymskokatolickiej parafii w Pawłowie, co miało duży wpływ na początki kształtowania się kościoła rzymskokatolickiego na tym terenie. Druga z dat to rok 2000 - umowna granica czasowa przyjęta przez autora, poza którą zaistniałe wydarzenia związane z funkcjonowaniem parafii Kanie wymagały będą oddzielnego opracowania. Podstawą źródłową pracy są przede wszystkim materiały archiwalne zgromadzone w Archiwum Archidiecezjalnym Lubelskim, Archiwum Państwowym w Lublinie oraz Archiwum Państwowym w Lublinie Oddział w Chełmie. Niezwykle cennych informacji dostarczyły także dokumenty zgromadzone w archiwum parafii Kanie oraz archiwalia i dokumenty ikonograficzne będące w posiadaniu Zgromadzenia Sióstr Misjonarek Jezusa i Maryi w Zielonce pod Warszawą. Bogatym źródłem informacji okazał się także zbiór rodzinny Grzegorza Wojciechowskiego – syna byłych właścicieli majątku Kanie. Pozyskany materiał archiwalny został uzupełniony informacjami z wywiadów przeprowadzonych z mieszkańcami Kaniego i okolicznych miejscowości, a także wydawnictwami źródłowymi i dostępną literaturą przedmiotu. Praca została podzielona na pięć rozdziałów. W rozdziale pierwszym zaprezentowany został kontekst historyczny dotyczący wybranych dziejów Kaniego. Przywołano informacje o najstarszych źródłach, w których pojawiła się nazwa miejscowości oraz okolicznościach, jakie temu towarzyszyły. Dodatkowo zaprezentowane zostały przekrojowe informacje dotyczące wybranych właścicieli majątku Kanie. W dalszej części rozdziału przedstawiono dominujące w poszczególnych wiekach na tym terenie kulty religijne, ze szczególnym uwzględnieniem roli, jaką odegrał kościół unicki. Ukazane zostały także najciekawsze wydarzenia z powstania styczniowego 1863 r. oraz pierwszej wojny światowej i walk związanych z odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Tematyką rozdziału drugiego są wydarzenia związane z funkcjonowaniem parafii rzymskokatolickiej