T.C. ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ TARĠH ANABĠLĠM DALI 2018-YL-012 DEMOKRAT PARTĠ DÖNEMĠ TÜRK SPORU (1950-1960) HAZIRLAYAN Doğan AKBEYAZ TEZ DANIġMANI Doç. Dr. DilĢen ĠNCE ERDOĞAN AYDIN- 2018 T.C. ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE AYDIN Tarih Anabilim Dalı Yüksek Lisans Programı öğrencisi Doğan AKBEYAZ tarafından hazırlanan “Demokrat Parti Dönemi Türk Sporu (1950-1960)”baĢlıklı tez, 19/01/2018tarihinde yapılan savunma sonucunda aĢağıda isimleri bulunan jüri üyelerince kabul edilmiĢtir. Ünvanı, Adı Soyadı Kurumu Ġmzası BaĢkan: Doç. Dr. DilĢen ĠNCE ERDOĞAN ADÜ Üye : Prof. Dr. Mehmet KARAYAMAN UĢak Üniversitesi Üye : Prof. Dr. KürĢat KARACABEY ADÜ Jüri üyeleri tarafından kabul edilen bu Yüksek Lisans tezi, Enstitü Yönetim Kurulunun ……………. tarih ………..sayılı kararı ile onaylanmıĢtır. Prof. Dr. Ahmet Can BAKKALCI Enstitü Müdürü T.C ADNAN MENDERES ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE AYDIN Bu tezde sunulan tüm bilgi ve sonuçların, bilimsel yöntemlerle yürütülen gerçek deney ve gözlemler çerçevesinde tarafımdan elde edildiğini, çalıĢmada bana ait olmayan tüm veri, düĢünce, sonuç ve bilgilere bilimsel etik kuralların gereği olarak eksiksiz Ģekilde uygun atıf yaptığımı ve kaynak göstererek belirttiğimi beyan ederim. … / … / 2018 Doğan AKBEYAZ iv ÖZET DEMOKRAT PARTĠ DÖNEMĠ TÜRK SPORU (1950-1960) Doğan AKBEYAZ Yüksek Lisans Tezi, Tarih Anabilim Dalı Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. DilĢen ĠNCE ERDOĞAN 2018, XVI + 151 sayfa II. Dünya SavaĢ‟ının sona ermesinden sonra dünya genelinde 1929 ekonomik buhranı ile baĢlayan sıkıntılı bir dönem geride kalmıĢ oluyordu. Bu dünya geneline toplumsal ve ekonomik boyutta ciddi bir rahatlama dönemini baĢlatmıĢtı. 1950 tarihinde Demokrat Parti bu koĢullar altında iktidara gelmiĢti. 1950-1960 Demokrat Parti iktidarı döneminde spor yönetiminin nasıl Ģekillendiğini ve iĢlediğini konu edinen tezde temel olarak dünya genelinde yaĢanan bu ekonomik rahatlamanın Türkiye‟deki özellikle de spor alanındaki yansımalarının ne olduğu sorusuna cevap aranmıĢtır. Bu soruya doğru cevap bulabilmek için tezin birinci bölümünde Demokrat Partinin devraldığı mevcut spor yapılanmasını kavramak adına Cumhuriyet Halk Partisi dönemindeki spor yönetimi iĢleyiĢine ve sportif faaliyetlerin genel durumunu incelenmiĢtir. Tezin ikinci bölümünde Demokrat Parti döneminde sportif faaliyetler içerisinde en çok öne çıkmıĢ olan futbol branĢının genel özellikleri, iĢleyiĢi, özellikle futbol branĢında görülen profesyonelleĢme ve kurumsallaĢmanın niteliği incelenmiĢtir. Tezin son bölümü olan üçüncü bölümünde ise futbol dıĢında kalan önemli spor branĢlarında yaĢanan branĢlaĢma ve kurumsallaĢma süreçleri değerlendirilmiĢtir. Sonuç olarak; Demokrat Parti iktidarı döneminde her alanda olduğu gibi spor alanında da büyük bir kurumsallaĢma, mali büyüme ve yurt çapında yaygınlaĢma süreci yaĢandığı tespit edilmiĢtir. Bunun dünya genelinde yaĢanan ve Türkiye‟ye de yansıyan rahatlama ve özellikle Türkiye‟yi doğrudan ilgilendiren NATO üyeliği gibi ülkeye ekonomik rahatlama olarak dönüĢü olan diplomatik hamlelerin bir sonucu olduğu kadar Demokrat Partinin misyon ve vizyonundan kaynaklanan gayretlerinin de bir sonucu olduğuna ulaĢılmıĢtır. Tezde bu konular değerlendirilirken BaĢbakanlık Cumhuriyet ArĢivinde özellikle spor yönetimi ile ilgili kararların bulunduğu BaĢbakanlık Kararlar Dairesi fonundaki belgeler incelenmiĢtir. Bunun yanında baĢta Tam Spor, Türkspor ve Türkspor Âlemi olmak üzere dönemin önemli spor dergileri ile birlikte Cumhuriyet ve AkĢam gibi devrin konu v hakkında bilgi veren önemli gazeteleri de incelenmiĢtir. Ayrıca dönem hakkında bilgi veren hatıratlar ve konu üzerine yapılan akademik araĢtırmalar da değerlendirilmiĢtir. Anahtar Kelimeler: Demokrat Parti, Adnan Menderes, Spor Yönetimi, Sporda ProfesyonelleĢme, Sporda KurumsallaĢma. vi ABSTRACT THE TURKISH SPORT IN DEMOCRAT PARTY PERIOD (1950-1960) Doğan AKBEYAZ M.Sc. Thesis, History Department of History Supervisor: Associate Professor DilĢen ĠNCE ERDOĞAN 2018, XVI + 151 sayfa After the end of the Second World War, the troubled period began with the Great Depression of 1929 was over. This situation made the world begin a period of relaxation on socio-economoic scale. In 1950 Democrat Party came to power in Turkey under this situation. This thesis, which focuses on how the sports management was shaped in the period of Democrat Party in Turkey, basicly deals with the process of the economic relief that was experienced throughout the world at that time and the reflections of it to the sports field in Turkey. In order to find a true answer to this question, in the first part of the thesis, so as to understand the existing sports structure which was taken over by Democrat Party, the general sitauation of sports management and sports activities during the Republican Peoples Party period is evaluated. In the second part of the thesis, the general characteristics , professionalization and institutionalization of football, which has been the most prominent sports activity during the Democrat Party period is examined. In the third chapter, which is at the same time th elast part of the thesis, the processes of branching and institutionalization in important sports branches apart from football is evaluated. As a result, it is observed that there is a great institutionalization, financial growth and nationwide process in the sports field like observed almost in every field during the Democrat Party period. It is expressed in this study that all this developments are the production of the relaxation period just after 1945 in the world and its reflections to Turkey which was also empowered diplomatically by Turkey‟s NATO membership, and also the results of Democrat Party‟s efforts arising from its mission and vision. In this thesis, during the research process, the documents dealing with the decisions on sports management in the Fund of Prime Ministry Decisions in Prime Ministry Republic Archives are examined. In addition to this, important sports magazines of that time, such as Tam Spor, Türkspor and Türkspor Alemi and major newspapers like AkĢam and vii Cumhuriyet are totally examined. Besides these, memoirs that give necessary informations about the period and also the academic researches are also examined. Key Words: Democrat Party, Adnan Menderes, Sports Management, Professionalization in Sports, Institutionalization in Sports. viii ÖNSÖZ Her alanda kalkınma ve büyümenin görüldüğü 1950-1960 yılları arasını kapsayan Demokrat Parti iktidarı döneminde spor alanında da kaçınılmaz olarak önemli geliĢmeler yaĢanmıĢtı. Bir taraftan Türkiye‟de çok partili siyasi hayata geçmenin getirdiği sivilleĢme diğer yandan da dünya genelinde II. Dünya SavaĢının sona ermesiyle oluĢan refah ortamı ve uluslararası iliĢkilerde yaĢanan yakınlaĢmalar ellili yılların Türkiye‟sini önceki dönemlere göre çok daha konforlu ve özgür bir yapıya ulaĢtırmıĢtı. Toplumsal hayatın her boyutunda gözüken bu durum kaçınılmaz olarak spor alanına da yansımaktaydı. Demokrat Parti döneminde spor alanında gerek yönetimsel olarak gerekse faaliyetler açısından büyük bir geliĢimin yaĢandığı açık bir gerçektir. YaĢanan bu büyük geliĢimin Demokrat Parti iktidarının sadece kendi gayretlerinin bir sonucu mu olduğu yoksa dünyada yaĢanan II. Dünya SavaĢı sonrası döneminin ve Türkiye‟nin ABD ile yakınlaĢması, NATO‟ya üye olması gibi ülke içinde ekonomik rahatlama sağlayan diplomatik hamlelerinin bir sonucu mu olduğu tezin temel sorunsalını oluĢturmaktadır. Yine Demokrat Parti döneminde sporda yaĢanan geliĢmelerin Cumhuriyet Halk Partisi dönemi ile ne gibi farklılıklar gösterdiği, spor alanında yaĢananların Cumhuriyet Halk Partisi dönemindeki geliĢmelerden bağımsız düĢünülüp düĢünülemeyeceği noktası tezin diğer bir önemli tartıĢma noktasını oluĢturmaktadır. Tezde dönemin spor gazete ve dergileri, BaĢbakanlık Cumhuriyet ArĢivinde bulunan baĢta BaĢbakanlık Kararlar Dairesi belgeleri olmak üzere konu ile ilgili ulaĢılabilen tüm resmi belgelerin verdiği bilgiler ıĢığında bu sorulara cevap aranmıĢtır. Bu esnada akademik çevrelerin konuya genel bakıĢını anlamak, literatür hakimiyetini sağlamak amacıyla spor üzerine yapılan araĢtırma eserler ve tezlerden de faydalanılmıĢtır. Tez çalıĢması esnasında konun belirlendiği anadan bu ana kadar desteğini her zaman yanımda hissettiğim değerli danıĢman hocam Doç. Dr. DilĢen ĠNCE ERDOĞAN‟a ve öğrencilik hayatım boyunca desteklerini benden esirgemeyen aileme teĢekkürü bir borç bilirim. Hazırlanan tez, Adnan Menderes Üniversitesi Bilimsel AraĢtırma Projeleri kapsamında FEF – 17023 nolu Proje kodu ile desteklenmiĢtir. ix Merhum, Babam Kadir AKBEYAZ‟a x ĠÇĠNDEKĠLER KABUL VE ONAY SAYFASI .............................................................................................. iii BĠLĠMSEL ETĠK BĠLDĠRĠM SAYFASI ............................................................................... iv ÖZET ....................................................................................................................................... v ABSTRACT .......................................................................................................................... vii ÖNSÖZ ................................................................................................................................... ix TABLOLAR DĠZĠNĠ ............................................................................................................ xiii EKLER DĠZĠNĠ ...................................................................................................................