T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI KAMU VE ÖZEL TELEVİZYON YAYINCILIĞINDA İZLEYİCİ ARAŞTIRMALARI VE RATİNGİN ROLÜ Yüksek Lisans Tezi Ceyda GÜNALP Ankara-2007 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİM DALI KAMU VE ÖZEL TELEVİZYON YAYINCILIĞINDA İZLEYİCİ ARAŞTIRMALARI VE RATİNGİN ROLÜ Yüksek Lisans Tezi Ceyda GÜNALP Tez Danışmanı Prof.Dr.Sezer AKARCALI Ankara-2007 T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM ANABİLİMDALI KAMU VE ÖZEL TELEVİZYON YAYINCILIĞINDA İZLEYİCİ ARAŞTIRMALARI VE RATİNGİN ROLÜ Yüksek Lisans Tezi Tez Danışmanı : Prof.Dr.SEZER AKARCALI Tez Jürisi Üyeleri Adı ve Soyadı İmzası .................................................................... ........................................ .................................................................... ........................................ .................................................................... ........................................ .................................................................... ......................................... .................................................................... ......................................... .................................................................... ......................................... Tez Sınavı Tarihi .................................. TABLOLAR ............................................................................................................... 6 KISALTMALAR........................................................................................................ 7 GİRİŞ .......................................................................................................................... 8 I.BÖLÜM.................................................................................................................. 23 1.1 Kamu Hizmeti Yayıncılığı.................................................................................. 23 1.1.1Kamu Hizmeti Yayıncılığı ve Toplumsal Sorumluluk İlişkisi ..................... 25 1.1.1.1 Kamu Hizmeti Yayıncılığı ve Kamu Yararı ..................................... 26 1.1.1.2 Kamu Hizmeti Yayıncılığının Bağımsızlığı ..................................... 30 1.1.2. İngiltere’de Kamu Hizmeti Yayıncılığı: BBC Örneği................................ 33 1.1.2.1. BBC’nin Yapı ve İşleyişi..................................................................... 35 1.1.3. Türkiye’de Kamu Hizmeti Yayıncılığı : TRT Örneği ................................ 38 1.1.4. Kamu Hizmeti Yayıncılığının Finansmanı ................................................. 46 1.1.5. Kamu Hizmeti Yayıncılığına Yönelik Tartışmalar..................................... 50 1.2. Yeni Medya Pazarının Gelişimi......................................................................... 59 1.2.1. Pazarlama.................................................................................................... 62 1.2.1.1. Pazarlama İletişiminde Tüketici Davranışı.......................................... 65 1.2.1.2. Pazar Araştırmaları .............................................................................. 72 1.2.2. Özel Televizyon Yayıncılığına Geçiş Sürecini Belirleyen Öğeler ............. 76 1.2.3. Rekabetin Medya Sektörüne Etkileri.......................................................... 81 1.2.3.1. Rekabet ve Oligopol ............................................................................ 81 1.2.3.2. Aşırı rekabet:........................................................................................ 82 1.2.3.3. Rekabet ve Yayın Politikası................................................................. 83 1.2.3.4. Yayın Endüstrisinde Rekabet Politikası Sorunları............................... 85 1.3. Özel Televizyon Yayıncılığı.............................................................................. 88 1.3.1. İngiltere’de Özel Televizyon Yayıncılığına Geçiş Süreci .......................... 88 1.3.2. Türkiye’de Özel Televizyon Yayıncılığı .................................................... 97 1.3.3. Ticari Televizyonun Finansmanı .............................................................. 103 1.3.4. Özel Televizyon Yayıncılığına Yönelik Tartışmalar................................ 107 1.4. Kamu Hizmeti Yayıncılığının ve Özel Televizyon Yayıncılığının Karşılaştırması ........................................................................................................ 112 1.4.1. Kamu Hizmeti Yayıncılığı Ve Özel Televizyon Yayıncılığı Arasındaki Yapısal Farklar.................................................................................................... 112 4 II.BÖLÜM .......................................................................................................... 115 2.1. Kamu Ve Özel Televizyon Yayıncılığı Açısından İzleyici Kavramı .............. 115 2.2. İzleyici Araştırmaları ....................................................................................... 117 2.3. İzleyici Ölçümleri ............................................................................................ 120 2.3.1 Rating Ölçüm Sistemi............................................................................. 127 2.3.1.1.Televizyon İzleme Ölçümleri ............................................................. 127 2.3.1.2. Medya Planlamasında Tv İzleme Ölçümleri...................................... 135 2.4. İzleyici Ölçüm ve Araştırmalarının Karşılaştırılması...................................... 137 2.4.1. Düzenleyici Bir Kurum Olarak RTÜK..................................................... 137 2.4.2. AGB Nielsen Media Research Nasıl Çalışır? ........................................... 149 2.4.3. TRT ve İzleyici Araştırmaları................................................................... 155 2.4.4. İzleyici Ölçüm ve Araştırmalarının Karşılaştırılması............................... 159 2.5. Sayısal Dönem ve İzleyici Araştırmaları ......................................................... 165 2.5.1. Sayısal Dönem .......................................................................................... 166 2.5.2. Ücretli Kanal Pazarı.................................................................................. 170 2.5.3. Türkiye’de Sayısal Dönem ....................................................................... 171 2.5.4. Sayısal Dönemin İzleyici Araştırmalarına Etkisi...................................... 174 Genel Bulgular ve Sonuç ........................................................................................ 176 TEZ ÖZETİ............................................................................................................. 192 SUMMARY............................................................................................................ 194 KAYNAKÇA.......................................................................................................... 196 5 TABLOLAR -Tablo 1- Televizyon izleme ölçümlerinde kullanılmış olan anket yöntemi .......... 128 -Tablo 2- Televizyon izleme ölçümlerinde kullanılmış olan günlük yöntemi....... 128 -Tablo 3- Televizyon izleme ölçümlerinde kullanılan peoplemeter yöntemi......... 129 -Tablo 4-5 kişiden oluşan bir evrenin 3 dakikalık bir zaman aralığındaki Tv izleme verileri..................................................................................................................... 131 -Tablo 5- Tablo 4 verilerinden elde edilen rating hesaplamaları............................ 131 -Tablo 6- Tablo 4 verilerinden elde edilen share hesaplamaları............................ 132 -Tablo 7- Tablo 4 verilerinden elde edilen reach hesaplamaları............................. 133 -Tablo 8- Tablo 4 verilerinden elde edilen ATS hesaplamaları.............................. 134 -Tablo 9- Bir yerli filmin 20 yaş üstü kadınlar tarafından izlenme oranı ............... 135 -Tablo 10- Bir reklam spotunun belirli bir zaman aralığındaki izlenme oranı ...... 136 -Tablo 11- Belirli bir zaman aralığında 3 kanalın aldığı izlenme oranları ............. 164 -Tablo 12- Peoplemeter yönteminin işleyiş süreci.................................................. 165 6 KISALTMALAR EBU European Broadcasting Union BBC British Broadcasting Corporation PTT Posta Telefon Telgraf TTTAŞ Telsiz Telefon Türk Anonim Şirketi TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TVWF Television Without Frontiers AB Avrupa Birliği AMA The American Marketing Association PES Pazarlama Enformasyon Sistemi ITV Independent Television ITA Independent Television Authority IBA Indenpendent Broadcasting Authority OECD Organisation for Economic Co-operation and Development TRT Türkiye Radyo Televizyon Kurumu IAA Investment Adviser Association TİAK Televizyon İzleme Araştırma Komitesi AGB Auditing Great Britania RTÜK Radyo ve Televizyon Üst Kurulu YÖK Yüksek Öğretim Kurulu MGK Milli Güvenlik Kurulu BARB Broadcasters' Audience Research Board 7 GİRİŞ 1.Tezin Konusu Temelleri İngiltere’de BBC ile atılan “Kamu Hizmeti Yayıncılığı” kavramı, Kıta Avrupa’sında olduğu gibi Türkiye’yede de örnek alınmış ve 90’lı yıllara kadar tek el olarak TRT tarafından yürütülmüştür. Kamu hizmeti yayıncılığının adından da anlaşılacağı gibi kamu yararını gözetmesi gerekmektedir. Bu da yayıncıları , izleyicilerin beğenilerini, düşüncelerini, beklentilerini öğrenmeye itmiş ve BBC’nin ilk izleyici araştırmalarını gerçekleştirmesini sağlamıştır. 18. ve 19. yüzyıllarda kapitalizmin gelişmesiyle kitle iletişim araçları da gelişmiştir. İletişimin uluslararasılaşması