Title: Walka o władzę na Śląsku Cieszyńskim w latach 1945-1947 Author: Sławomir Porębski Porębski Sławomir. (2013). Walka o władzę na Śląsku Citation style: Cieszyńskim w latach 1945-1947. Praca doktorska. Katowice : Uniwersytet Śląski r Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Nauk Społecznych Instytut Historii mgr Sławomir Porębski Walka o władzę Na Śląsku Cieszyńskim w latach 1945-1947 Rozprawa doktorska promotor: r __ prof. US dr hab. Zygmunt Woźniczka Katowice 2013 ęPr bC~ 3f f tj Spis treści Wstęp.......................................................................................................................................5 Rozdział 1. Budowanie nowej władzy administracyjnej na Śląsku Cieszyńskim po II wojnie światowej...................................................................................... 15 1.1. Zajęcie Śląska Cieszyńskiego przez Armię Czerwoną...................................................15 1.2. Problem ustalenia granicy państwowej i podziału Śląska Cieszyńskiego.............. 23 1.3. Budowanie struktur władzy administracyjnej.................................................................37 1.3.1. Kwestia połączenia Bielska i Białej...................................................................... 43 1.4. Tworzenie rad narodowych..............................................................................................47 Rozdział 2. Kształtowanie obozu władzy komunistycznej w polskiej części Śląska Cieszyńskiego w latach 1945-1947.......................................................56 2.1. Życie polityczne na Śląsku Cieszyńskim w okresie międzywojennym.......................... 56 2.2. Tworzenie struktur politycznych Polskiej Partii Robotniczej........................................60 2.2.1. Działalność komunistów w okresie okupacji niemieckiej.................................... 60 2.2.2. Powstanie PPR w regionie cieszyńskim...............................................................65 2.2.3. Powstanie PPR w regionie bielskim.....................................................................70 2.3. Przejęcie kontroli przez PPR nad PPS i innymi partiami Bloku Demokratycznego......75 2.3.1. Uzależnienie bielskich struktur PPS....................................................................... 75 2.3.2. Likwidacja autonomii cieszyńskiej P P S................................................................. 83 2.3.3. Tworzenie innych partii koncesjonowanych...........................................................89 2.4. Podporządkowanie organizacji młodzieżowych przez ZWM......................................... 93 Rozdział 3. Sytuacja społeczna w powiatach bielskim i cieszyńskim wiatach 1945-1947...........................................................................................110 3.1. Społeczeństwo Śląska Cieszyńskiego w powojennej rzeczywistości............................ 110 3.2. Kwestie narodowościowe w polityce nowej władzy.....................................................122 3.2.1. Stosunki narodowościowe w okresie międzywojennym i w czasie wojny............122 3.2.2. Postępowanie władzy względem tzw. volksdeutchów i ludności niemieckiej......129 3.2.3. Zwalczanie niemieckości i działalność Polskiego Związku Zachodniego............144 3.2.4. Wysiedlenia i osadnictwo....................................................................................... 150 3.3. Sytuacja związków wyznaniowych................................................................................ 170 3.3.1. Kościoły katolicki i ewangelicki............................................................................ 170 3.3.2. Ludność wyznania mojżeszowego.......................................................................... 175 3.4. Indoktrynacja komunistyczna społeczeństwa................................................................. 182 Rozdział 4. Zwalczanie opozycji antykomunistycznej na terenie powiatów bielskiego i cieszyńskiego w latach 1945-1947............................................... 192 4.1. Władza w konfrontacji z Polskim Stronnictwem Ludowym.......................................... 192 4.1.1. Od wyzwolenia do referendum ludowego z 30 czerwca 1946 roku....................... 192 4.1.2. Przed wyborami do Sejmu Ustawodawczego z 19 stycznia 1947 roku..................201 4.1.3. Wybory do Sejmu Ustawodawczego i sytuacja polityczna w 1947 roku...............212 4.2. Działalność zbrojnego podziemia antykomunistycznego na Śląsku Cieszyńskim........217 4.2.1. Konspiracyjne Wojsko Polskie i inne ugrupowania poakowskie........................... 217 4.2.2. Narodowe Siły Zbrojne i inne organizacje podziemne........................................... 227 4.3. Wykorzystanie aparatu przymusu do walki z opozycją polityczną i zbrojną................ 240 4.3.1. Urząd Bezpieczeństwa Publicznego....................................................................... 240 4.3.2. Milicja Obywatelska i ORMO................................................................................ 254 4.3.3. Wojsko.................................................................................................................... 258 4.3.4. Komisja Specjalna do Walki z Nadużyciami i Szkodnictwem Gospodarczym.....261 4.3.5. Sądy wojskowe....................................................................................................... 264 Zakończenie.......................................................................................................................... 270 Wykaz skrótów..................................................................................................................... 279 Spis źródeł i opracowań....................................................................................................... 281 Aneksy....................................................................................................................................291 Wstęp Celem mojej pracy jest pokazanie walki o władzę na Śląsku Cieszyńskim z uwzględnieniem specyfiki regionu. Chciałem zwrócić uwagę, że walka ta toczyła się na płaszczyznach polityczno-społecznej, gospodarczej i kulturalnej. Chronologicznie skoncentrowałem się na okresie lat 1945-1947. W tym czasie bo­ wiem na Śląsku Cieszyńskim, jak i w całej Polsce, wyraźnie występowały dwa antagoni- styczne obozy rywalizujące o władzę. Z jednej strony obóz komunistyczny, a z drugiej Pol­ skie Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Pracy oraz podziemie polityczne i zbrojne. Początek okresu objętego badaniem stanowi wkroczenie wojsk radzieckich na obszar Śląska Cieszyń­ skiego i wyparcie stąd armii niemieckiej. Końcową cezurę stanowi rok 1947, co związane jest z likwidacją opozycji antykomunistycznej. Niemniej jednak mam świadomość, że po 1947 roku toczyła się walka polityczno-społeczna, czego przejawem było chociażby zjednoczenie polskiego ruchu robotniczego w 1948 roku. W pracy zasygnalizuję również te problemy. Zagadnienie walki o władzę postanowiłem ukazać dzieląc okres lat 1945-1947 na trzy podokresy. Pierwszy od wyzwolenia do referendum ludowego, dugi to czas od lata 1946 r. do wyborów parlamentarnych w styczniu 1947 r. Wreszcie trzeci okres to same wybory i sytuacja polityczna w regionie w 1947 roku. Jak opisano w rozdziale czwartym był to rok, w którym komuniści ostatecznie zlikwidowali działalność opozycyjną. Obszarem zainteresowania jest Śląsk Cieszyński obejmujący powiatów bielskiego i cieszyńskiego, które według podziału administracyjnego z 1945 r. znalazły się w obrębie województwa śląsko-dąbrowskiego1. Poruszono kwestię polsko-czechosłowackiego konfliktu granicznego w maju i czerwcu 1945 r. W pracy ujęto także drugą część dwumiasta nad rzeką Białą, czyli Białą Krakowską, która jako stolica powiatu bialskiego wchodziła w skład woje­ wództwa krakowskiego. Biała została następnie połączona z Bielskiem, tworząc od 1951 roku Bielsko-Białą, miasto powiatowe w województwie śląskim. Terminem Śląsk Cieszyński lub Śląsk Austriacki określano od XVIII wieku obszar Górnego Śląska, który po przegranej wojnie Austrii z Prusami, i w rezultacie decyzji pokoju zawartego w Berlinie w 1742 r.„ a także w Dreźnie trzy lata później, pozostał częścią monar­ chii Habsburgów. Śląsk Austriacki obejmował Księstwo Cieszyńskie wraz z częściami 1 M. Fic, Podział administracyjny, [w:] Województwo Śląskie w latach 1945-1950, red. A. Dziurok, R. Kaczmarek, Katowice 2007, s. 91-101. Księstw Opawskiego i Kamiowskiego2. Podział tego regionu, wzdłuż rzeki Olzy, między Pol­ skę a Czechosłowację, nastąpił po I wojnie światowej w lipcu 1920 r. Do Polski, decyzją Rady Ambasadorów zwycięskich mocarstw, włączono powiat bielski i część cieszyńskiego3. W 1938 r. Polacy zajęli Zaolzie, czyli część Śląska Cieszyńskiego należącą do Czechosłowa­ cji. Po II wojnie światowej, w 1945 r. ponownie podzielono ten region między oba państwa ustalając granicę na rzece Olzie. Współczesna literatura dotycząca poruszanej w pracy tematyki pozwala w coraz większym stopniu na badanie procesów zachodzących w społeczeństwie żyjącym w Polsce w okresie władzy komunistycznej. Wielką rolę odgrywa w tym działalność wydawnicza i naukowa Instytutu Pamięci Narodowej. Niezmiernie ważne jest ukazywanie zjawisk wystę­ pujących na szczeblu lokalnym, w skali powiatów, miast, gmin i wsi. Pomagają w tym źródła archiwalne, które powinny zostać poddane właściwej krytyce. Jak ujmują to zagadnienie Sta­ nisław Ciesielski oraz Wojciech Wrzesiński: „Historyk badający dzieje Polski Ludowej ska­ zany jest na korzystanie z dokumentów, które z samej swej istoty, czy też w zamierzonym rezultacie odbijają rzeczywistość